‘De speelsheid moest van het scherm spatten.’ Regisseur Wanuri Kahiu over haar Keniaanse LHBT-film Rafiki

Foto's: Iris Duvekot 

Wanneer ik het restaurant van het Lloyd Hotel in Amsterdam binnenloop zie ik de Keniaanse regisseur Wanuri Kahiu direct zitten. In haar kleurrijke outfit geeft ze met een warme glimlach aan dat ze mij ook heeft gezien. Ze valt op, niet alleen vanwege haar uitgesproken stijl, maar vooral omdat ze zelfvertrouwen uitstraalt. Kahiu weet wat ze wil en waar ze voor staat, een houding die haar dit jaar onder andere de Hivos Free to be me Award én een benoeming tot Young Global Leader 2019 van het World Economic Forum opleverde.

In Kahiu's coming-of-age-film Rafiki zie je Kenia op haar kleurrijkst. De film vertelt het verhaal van de jonge vrouwen Kena en Ziki. Ze zitten alle twee in hun examenjaar en ondanks dat ze best verschillend zijn - Ziki barst van het zelfvertrouwen, terwijl Kena wat onzeker is - trekken ze naar elkaar toe. Ze kijken één keer in elkaars ogen en het is gedaan: ze zijn smoorverliefd. Ondertussen nemen hun vaders het tegen elkaar op in de politiek en houden buurtgenoten zich vooral bezig met de nieuwste roddels.

Hand in hand lopen Kena en Ziki de club binnen. Ze bevinden zich in een felroze ruimte vol met mensen ondergeklad met neonverf. De bezoekers dansen en lijken niet door te hebben wat er om hen heen gebeurt. Met alleen maar oog voor elkaar dansen ook Kena en Ziki de hele nacht. Hier zijn ze veilig en kunnen ze zich als tortelduifjes gedragen, maar wanneer ze overdag samen afspreken, zijn alle ogen op hen gericht. Voor homoseksualiteit is geen plaats in Kenia. Maar wat kan het ze schelen. Kena en Ziki houden van elkaar en dat is toch iets moois?

Het was nooit Kahiu’s intentie om een droevige film te maken over homoseksualiteit in Kenia. Ze wilde laten zien hoe mooi het is om vlinders in je buik te voelen en altijd maar aan die ene persoon te denken. ‘De blijheid, spanning en emoties die bij verliefdheid horen zijn zo leuk. Bij Rafiki moést de speelsheid van het scherm spatten,’ vertelt ze enthousiast. Want ook al accepteert bijna niemand de liefde die Kena en Ziki voor elkaar voelen, ze zijn evengoed giechelig en roekeloos.

Ondanks dat Kena en Ziki helemaal voor hun liefde gaan, vinden hun ouders het moeilijk om de seksuele geaardheid van hun kind te accepteren. Kan je dat begrijpen?

‘Dat is iets heel complex. Beide ouders willen niet dat hun kind pijn voelt. Kena’s vader is een enorme steun, maar hij vindt het moeilijk om te weten dat zijn dochter het zwaar zal krijgen door het gebrek aan acceptatie van buitenaf. Voor Kena’s moeder geldt dat ze zelf nog aan het uitvinden is wat haar relatie tot geluk is. Ze heeft veel verdriet door de nieuwe relatie van Kena’s vader en ook haar religie helpt niet bij de acceptatie van Kena’s seksuele voorkeur. De moeder weet haar eigen verhouding tot de liefde niet, dus hoe kan ze de juiste normen en waarden doorgeven aan haar dochter?’

Uiteindelijk gaat het om de vrijheid van meningsuiting. Daar daar wil ik voor staan

Nog iemand in de film maakt het Kena en Ziki niet bepaald makkelijk, mama Atim.

‘Zij is de antagonist in de film. Zij en haar dochter roddelen erop los, waardoor Kena en Ziki iets ergs overkomt. Mama Atim staat symbool voor de maatschappij waarin homoseksuelen niet zichzelf kunnen zijn omdat ze worden veroordeeld door anderen.’

Wanneer Kena en Ziki 's nachts gaan dansen kunnen ze zichzelf zijn zonder veroordeeld te worden, maar overdag is dit onmogelijk. Hoe zit het met de acceptatie van homoseksuelen in Kenia vandaag de dag?

‘Ik denk dat mensen gewoon leven. Je wordt op de wereld gezet met deze geaardheid en dat gebeurt al eeuwen. Dus het is niets nieuws. Ook niet voor Kenia of heel Afrika. Daarentegen wordt homoseksualiteit nog lang niet door iedereen geaccepteerd. Hoe er met je wordt omgegaan hangt af van de sociale en economische klasse waarin je je bevindt. Wanneer je onderaan de ladder staat is verliefd worden een stuk gevaarlijker. Sta je hoger op de ladder dan heb je veel meer privacy.’

Welke rol speelt privacy daarin?

‘Die privacy is gebaseerd op het hebben van een huis waar je geen flinterdunne muren deelt met mensen die je afluisteren of het wonen in een appartementencomplex waar iedereen zich met je bemoeit, zoals in Kena’s geval. Overigens denk ik dat er meer jonge mensen zijn die minder problemen ervaren dan voorheen. Ze leven gewoon hun leven en kennen geen dreiging vanuit hun omgeving. Het ongemak is er nog, maar niet zo erg als in bijvoorbeeld Uganda. Kenia is in dat opzicht nog redelijk progressief.’

Zou je dus kunnen zeggen dat er iets aan het veranderen is?

‘Ik denk dat het steeds beter gaat. Momenteel lopen er zaken bij de rechtbank die voor de decriminalisering van homoseksualiteit moeten zorgen. Dat mensen überhaupt naar de rechter stappen is al heel wat. We zien ook de veranderingen in andere landen, zoals India, waar de decriminalisering een jaar geleden ingevoerd werd. Die aanpassingen elders hebben invloed op Kenia.’

Ik heb er altijd rekening mee gehouden dat Rafiki verboden zou worden

De tweestrijd wat betreft deze acceptatie in Kenia was ook terug te zien bij de release van Rafiki, want jouw film mocht in eerste instantie niet worden vertoond.

‘Rafiki was te zien in Nigeria, Zuid-Afrika, Marokko, gaat nog in première Senegal en heeft een prijs gewonnen in Burkina Faso, maar in Kenia is de film verbannen. De instantie die het verbod heeft uitgesproken vond dat de film te hoopvol was. Ze hadden liever een negatief einde gezien, zodat de kijker niet de boodschap mee zou krijgen dat homoseksuele relaties mogelijk zijn in Kenia. Ik vind het heel raar dat dat een serieuze reden is om een film te verbannen. Het gaat zelfs in tegen onze grondwet, die de vrijheid van meningsuiting viert. Als je de grondwet volgt, had de film gewoon vertoond mogen worden.’

Uiteindelijk heeft hij toch even gedraaid. Hoe heb je dit voor elkaar gekregen?

‘Ik heb er altijd rekening mee gehouden dat Rafiki verboden zou worden. Zo waren er in de draaiperiode verschillende cartoons met LHBT-content verbannen door de Keniaanse overheid. Toch hoopte ik dat de overheid zich bij mijn film aan de grondwet zou houden. Toen dat niet zo bleek te zijn, hadden we het recht om een rechtszaak aan te spannen gebaseerd op de vrijheid van meningsuiting. Het verbod is hierdoor voor een week opgeheven. Zo kon de film in aanmerking komen als Keniaanse inzending voor de Oscars. Uiteindelijk is een andere film ingezonden, maar we hebben er wel een mooie week aan overgehouden waarin de film te zien was in Nairobi, Nebas, Cosomo en andere steden in Kenia. En alles was uitverkocht! Het was echt mooi om te zien dat het publiek niet bang was voor het onderwerp dat Rafiki aandraagt, ondanks het verbod. We zijn nog steeds bezig met de zaak, want uiteindelijk gaat het niet meer om de film, maar om de vrijheid van meningsuiting. Daar moet een beweging tegen ingaan en daar wil ik voor staan.’

Je doet dat onder andere met je eigen bedrijf, Afrobubblegum. Kan je daar iets meer over vertellen?

‘Afrobubblegum bestaat uit verhalenvertellers, kledingontwerpers, grafisch ontwerpers, muzikanten en nog veel meer kunstenaars die Afrika doorvoeren in hun kunst. Samen staan we voor gedurfde en nonchalante Afrikaanse kunst, gemaakt met plezier. Het mag allemaal wel wat minder serieus. Afrobubblegum is gemaakt met een speelse en kleurrijke kwast. We zetten het continent op de kaart met een grote dosis plezier en hoop.’