Actrice Ella Øverbye over haar rol als obsessief verliefde tiener in Drømmer: 'Ik zat op school en hoorde de voice-over nog door mijn hoofd zweven'

Als een moeder en grootmoeder het dagboek van hun 17-jarige (klein)dochter in handen krijgen en het in één adem uitlezen, rijst bij hen de vraag: wat lezen we? Is het feit of fantasie? En is het een alarmsignaal of doodnormaal? Deze ontdekking vormt de basis van Dag Johan Haugeruds Drømmer, over tienermeisje Johanne (Ella Øverbye) die haar eerste liefde ervaart en al die intense gevoelens laat neerstorten op papier. Ze is fantastisch met woorden, en via voice-overs krijg je toegang tot haar belevingswereld.

Johanne's eerste crush is echter een stuk ouder dan zij, namelijk haar lerares Noors en Frans – Johanna (met een a). Johanne beschrijft haar gevoelens, die variëren van volhardende liefde tot bittere jaloezie. Het leeftijdsverschil ziet Johanne niet, alleen de liefde van haar leven. Ze vertelt over haar bezoeken aan het met fonkelende lichtjes en gebreide dekens versierde appartement van Johanna, en hoe langer je luistert, hoe dieper de twee vrouwen verstrikt raken in elkaar. Soms twijfel je, net als Johanne, zijn deze gevoelens eenzijdig of wederzijds?

Wat Johanne voelt – die allereerste, pure liefde – is nauwelijks in woorden te vatten, maar toch lukt het haar. Als moeder Kristin en grootmoeder Karin haar verhaal lezen, reageren ze verschillend. Moeder Kristin wil ingrijpen, want is wat Johanne heeft meegemaakt niet ongepast en grensoverschrijdend? Grootmoeder Karin ziet het juist als iets prachtigs: een gedetailleerd verslag van de eerste keer vlinders in je buik. Ze vindt dat het verhaal moet worden uitgegeven: anderen moeten dit lezen. En zo wordt Drømmer een alledaags liefdesverhaal door de ogen van drie verschillende generaties vrouwen.

De Noorse regisseur Dag Johan Haugerud verstaat als 60-jarige verrassend genoeg de kunst om de prille kalverliefde van een tienermeisje te portretteren op z’n allerzachtst. Hoe is het hem dat gelukt? En hoe is het voor een piepjonge actrice om zo’n intieme rol te spelen?

Op het New Horizons Film Festival in Polen, een paar maanden nadat Drømmer de Gouden Beer op de Berlinale won, spreken we actrice Ella Øverbye over haar samenwerking met Haugerud, haar ervaringen op de set en de versmelting die ze meemaakte met personage Johanne.

Vlak voordat het interview begint, zit Øverbye – geheel in lijn met de vibes van Drømmer – nog te breien. ‘Ik brei al sinds 2019 omdat ik erg rusteloos ben met mijn vingers, en het helpt me om te concentreren. Bij de eerste scriptlezing hadden ik en de actrices die mijn moeder en grootmoeder spelen, ons breiwerk mee. Het was puur toeval. Maar omdat we allemaal breien, werd het meegenomen in de film.’

Hoe is dit allemaal voor jou begonnen?

‘Ik ken Dag Johan Haugerud al sinds mijn debuut op twaalfjarige leeftijd in zijn film Barn. Hij was de allereerste regisseur met wie ik werkte en sindsdien zijn we heel close. Dag Johan hecht veel waarde aan een nauwe band met zijn acteurs en werkt graag met bekende gezichten. We hielden contact en spraken regelmatig af voor een kop koffie, omdat hij altijd oprecht geïnteresseerd was in mijn leven.’

‘Toen ik zestien was, werd ik uitgenodigd voor een auditie zonder dat ik wist om welk project het ging. Na de derde ronde werd onthuld dat het een nieuw project van Dag Johan was. Ik voelde mijn hart in mijn keel kloppen. Ik kreeg er stress van, want ik wilde de rol zo graag. Normaal probeer ik afstand te bewaren tijdens audities om teleurstelling te voorkomen, maar toen ik wist dat hij zou regisseren, was deze rol het enige dat telde.’

En wanneer kreeg je de rol?

‘In mijn laatste jaar van de middelbare school, op mijn zeventiende. Ik wist dat de film zou gaan over een meisje dat verliefd wordt. Dag Johan stelde me vooraf de vraag: ben je ooit écht verliefd geweest? Ik wist dus welke emotionele diepgang de film zou krijgen.

‘Toen ik het script ontving, bracht ik de hele dag door met het steeds opnieuw lezen van pagina’s en zinnen. Het voelde aan als een boek; er zat zóveel literatuur in. De voice-over vertelt een eigen verhaal: je zit in het hoofd van Johanne, maar tegelijkertijd kijk je van buitenaf. Ik moest vaak huilen tijdens het lezen, omdat ik nauwelijks kon bevatten hoe Dag Johan de emotionele leefwereld van een 17-jarig tienermeisje zo diepgaand en precies wist te doorgronden.’

Heb je het ‘m dat ooit gevraagd? Hoe hij het zo goed wist te vertellen?

‘Absoluut. Ik vond het vreemd dat hij dit verhaal helemaal zelf had geschreven, aangezien hij geen kinderen heeft en niet veel met tieners omgaat. Toen ik ernaar vroeg, gaf hij me een vrij bot antwoord – waar ik zelf wel van houd. Hij zei dat hij gewoon een verhaal schreef over zijn eigen eerste liefde. Verliefd worden is een universele ervaring. Hij zei: 'Ik denk niet dat mijn ervaring met verliefd worden veel verschilt van die van jou'. Dag Johan nam dus zijn eigen eerste liefde als uitgangspunt en maakte daar een eigentijds liefdesverhaal van.’

De film gaat over hoe drie generaties vrouwen reageren op een liefdesverhaal. En ik was eigenlijk benieuwd hoe het dan voelde voor jou, dat zo’n vrouwgericht verhaal wordt geregisseerd door een man?

‘Het gekke is dat ik daar tijdens het filmen totaal niet bij stilstond. Dag Johan ziet mensen als mensen. Hij ziet mij niet als 'vrouw' of iets dergelijks. Ik beschouwde dit ook niet als een puur 'vrouwengebaseerde' film, totdat ik in Berlijn bij de wereldpremière was. Een journalist stelde daar een vraag over, over een man die een 'vrouwenverhaal' regisseerde. Toen dacht ik pas: oh ja, dat is waar. We hebben inderdaad maar één of twee mannelijke rollen, en die zijn amper vijf minuten in beeld.’

‘Ik denk dat Dag Johans aanpak zo ongecompliceerd is omdat hij er zelf niet te veel over nadenkt. Hij zegt altijd dat hij Drømmer wilde maken met de mensen die op dat moment in zijn buurt waren. En dat was toevallig dit groepje vrouwen.’

Vaak kan je bij films over vrouwen van mannelijke regisseurs toch een klein beetje merken dat het door de ogen van de man wordt verteld. Maar hier voelde dat helemaal niet zo. Alles voelde goed op z’n plek, van een jongere generatie die op een bepaalde manier reageert tot oprechte emoties en handelingen.

‘Dat komt doordat Dag Johan heel vaak vroeg of iets geloofwaardig was. Mijn personage en ik zijn heel verschillend, en ik had tijdens het lezen van het script ook niet het gevoel dat ik op basis van mijn eigen persoonlijkheid was gecast. Maar we zijn natuurlijk wel leeftijdsgenoten en komen uit dezelfde generatie.’

‘Als ik aangaf dat een tienermeisje niet op een bepaalde manier zou reageren, dan werd daar ook direct door hem naar gekeken en werd het script aangepast. Ik denk ook dat Dag Johan een enorme culturele en emotionele intelligentie heeft. ’

En hoe is ie als regisseur?

‘Hij geeft veel vrijheid, maar tegelijkertijd ook weer niet. Tijdens de scriptfase discussiëren en praten we heel veel. Hij staat dan open voor suggesties over wat natuurlijk aanvoelt. Maar zodra we op de set staan en het filmen begint, is het script heilig. We zeggen de exacte woorden die op papier staan. Improviseren mag absoluut niet. We oefenen ook nauwelijks – we hebben samen het scenario doorgenomen, maar scènes worden nooit gerepeteerd. De woorden in het script vertegenwoordigen alles wat we moeten voelen.’

‘Dag Johan is geen strenge regisseur, maar wel een perfectionist. Hoewel iedere minuut op een filmset veel geld kost, heeft Dag Johan het vermogen om het te laten lijken alsof we alle tijd van de wereld hebben. Op de set is het altijd kalm. We stoppen niet totdat we allemaal voelen dat het perfect is. Zijn perfectionisme kost veel tijd en vergt veel takes, maar het is altijd heel comfortabel, nooit gehaast of gestrest. Hij is zo down to earth en ik heb nooit het gevoel dat hij op me neerkijkt.’

Dat kan je ook wel echt goed zien in de film, dat er een grote kalmte en knussigheid heerst. Iedereen zit er goed in en het voelt allemaal comfy.

‘De kalmte op de set was cruciaal, want ik had de ruimte om fouten te maken, of soms even niet mijn beste beentje voor te zetten. Dat kon gewoon. Ik herinner me een scène waarin de oma van Johanne, gespeeld door Anne Marit Jacobsen, haar een sjaal geeft. Ik was op dat moment heel ziek en had een zware griep. Ik besloot toch naar de set te gaan, hoe belabberd ik me ook voelde. Als beginnende actrice heb ik soms het gevoel dat ik me niet zomaar ziek kan melden. Maar ik was daar ziek op de set en Dag Johan heeft het gewoon gebruikt. Je kunt mijn griep zelfs terugzien in de scène, maar hij maakte er iets van. Hij liet het werken.’

Hoe was het voor jou om Johanne te spelen? Ben je op een gegeven moment echt in het personage opgegaan, of is het meer van: het is maar een klus?

‘Ik voel beide. Er was enerzijds een duidelijke afstand: ik kon naar huis gaan zonder Johanne mee te nemen. Maar anderzijds voelde ik me tijdens het filmen enorm ondergedompeld. Het script en de opnames waren voor mij echt een emotionele reis.’

Kort na het filmen van Drømmer ben ik heel, heel verliefd geworden op iemand

‘Op een gegeven moment had ik de hele voice-over uit mijn hoofd geleerd, waardoor ik sommige zinnen als mijn eigen gedachten begon te ervaren. In die tijd combineerde ik de filmdagen nog met school – drie draaidagen naast twee schooldagen. Ik herinner me dat ik op school zat en mijn eigen voice-over in mijn hoofd hoorde zweven. Op dat moment werd Johanne's leven ineens mijn leven. Ik ging deels in haar op, maar ik bleef wel altijd Ella.’

De film portretteert de liefdesverhouding tussen student en leraar opvallend zacht en subtiel, ondanks de complexe en potentieel illegale aspecten. Hoe heb jij, terwijl je Johanne speelde, deze gevoeligheid ervaren?

‘Het is natuurlijk belangrijk om te benoemen dat dit een verhouding is tussen een jong tienermeisje en haar oudere lerares – en dat het leeftijdsverschil groot en illegaal is. Maar gek genoeg dacht ik daar tijdens het filmen totaal niet aan.'

‘Ik denk dat dit komt doordat we de ervaring door de ogen van Johanne zien. We volgen haar perspectief vanaf het eerste moment dat ze verliefd wordt op haar docent. Zo was het ook op de set: ik deed mijn werk volledig vanuit haar standpunt. En voor haar is het niet problematisch. Het werd door ons nooit ingewikkeld gemaakt, terwijl het op papier absoluut ingewikkeld had kunnen zijn.’

Hoe was het voor jou om iemand te spelen die voor het eerst verliefd wordt?

‘We hebben die scènes heel erg benaderd vanuit het universele gevoel: we deelden onze eigen, persoonlijke ervaringen met verliefd-zijn. Zo hebben we die momenten vormgegeven.’

Dus als ik het goed begrijp, heb je een gesprek gehad met Dag Johan Haugerud over verliefd worden?

‘Ja, ik heb mijn eigen gevoelens en ervaringen gebruikt tijdens het filmen, tijdens het 'zijn' van Johanne. De intensiteit en gevoeligheid komen voort uit mijn eigen ideeën over hoe het voelt om een crush op iemand te hebben. Het is echter niet zo dat de film gebaseerd is op mijn eigen verliefdheid; ik was nog nooit zo verliefd geweest als Johanne in dit verhaal.’

Johanne zet geen vraagtekens bij alle ingewikkelde dingen waar wij tegenwoordig zoveel nadruk op leggen

‘Kort na het filmen van Drømmer ben ik wel heel, heel verliefd geworden op iemand. Op dat moment werden al mijn gedachten bevestigd – of eigenlijk die van Johanne. Het was alsof ik mijn personage herbeleefde, want al die 'domme' dingen die zij in de film deed, werden ineens mijn realiteit.’

Wat grappig eigenlijk, want meestal is het juist andersom.

‘Uiteraard heb ik al wel grote crushes gehad, maar na het filmen ontmoette ik de persoon die nu mijn vriend is. Ik betrapte mezelf toen op 'rare' dingen; gedrag waar ik nu op terugkijk en denk: wow, dit is precies hoe Johanne zich gedroeg tijdens haar eerste verliefdheid. Die ervaring bevestigde achteraf mijn diepe bewondering voor Johanne.’

In de film wordt Johanne’s persoonlijke liefdesverhaal in zekere zin openbaar gemaakt, hoe kijk je daar tegenaan?

‘De film gaat niet alleen over de eerste keer verliefd worden, maar ook over de behoefte om een intense ervaring om te zetten in iets tastbaars. Iets waardoor je het nooit meer vergeet. Ik ben me door de film ook bewuster geworden van het belang van documenteren. Schrijf die ervaringen op, of vertel ze aan anderen. Alleen zo kan het misschien wel voor altijd voortbestaan.’

Verliefd worden, geheimen delen, breien. Wat vind jij uiteindelijk het mooist aan Drømmer?

‘Het mooiste aan Drømmer is hoe we Johanne en haar eerste ervaring met liefde – haar verlangens en dromen – volgen. Ze zet geen vraagtekens bij alle ingewikkelde dingen waar wij tegenwoordig zoveel nadruk op leggen. Ze wordt bijvoorbeeld verliefd zonder dat ze zichzelf meteen een queer-label opplakt. Ze denkt niet: oh mijn god, ben ik nu een lesbienne? Dit soort momenten zijn cruciaal voor mij, voor Dag Johan en voor de anderen.’

‘Uiteindelijk gaat het heel erg over empathie. Deze film viert de liefde, puur om wat het is. Ja, de liefde is soms moeilijk, soms makkelijk – maar wel altijd prachtig.’