Cherien Dabis over All That’s Left of You: 'Ik vond dat ik dit vergeten verhaal moest vertellen'

Hoeveel familie-epossen bestaan er wel niet in de wereld van film? Van klassiekers als The Godfather tot Yi Yi (recent als re-release nog te zien in Cineville), en van het eigenzinnige Boyhood, waarvan de opnames 11 jaar lang duurden, tot het zes uur durende La meglio gioventù. De films zijn dramatisch, ingewikkeld en bovenal episch. Ze vertellen het verhaal van gezinnen gedurende meerdere decennia, of gaan juist over één specifiek moment. En wát doen ze het goed in de filmzalen. Maar heb je weleens een Palestijns familie-epos gezien? Cherien Dabis’ All That’s Left of You is voor ons de allereerste. Haar film is groots, indringend én anders. Anders, omdat het gaat over een familie die jarenlang gebukt gaat onder de Israëlische bezetting.

Ja, All That’s Left of You is een politieke film. Nee, All That’s Left of You gaat niet over de politiek. Als Palestijn is simpelweg bestaan al een statement. Iedere ademhaling betekent dat je er bent, iedere poging tot verzet betekent dat je niet weg te krijgen bent. Het zal altijd een politieke zaak zijn. Dus, All That’s Left of You is een groots familie-epos, maar wel tegen de achtergrond van decennialange onrechtvaardigheid.

De Westelijke Jordaanoever, 1988. Een tienerjongen in een felgele trui stuit op een protest. Demonstranten roepen leuzen, dragen keffiyehs en wapperen met Palestijnse vlaggen. De jongen doet mee en trekt steeds dieper de menigte in, totdat er schoten klinken en het beeld op zwart gaat. We zijn opeens in 2022 en een mysterieuze vrouw kijkt recht in de camera. Ze wil een verhaal vertellen. Een verhaal dat de reden moet zijn voor deze ontmoeting, met iemand – of ons.

Zo begint All That’s Left of You, een familieverhaal dat acht decennia beslaat. De mysterieuze vrouw, Hanan, praat tegen iemand. Is het een persoon of zijn wij het, de kijker? Hanan is Palestijns, zit in een Israëlisch koffietentje en heeft lang – heel lang – gewacht op dit moment.

Haar verhaal is een epos over de al meer dan 80 jaar durende bezetting, vol Palestijns verzet. Het begint in 1948, het jaar van de Nakba, en eindigt via 1978 en 1988 in 2022, in een koffietent in het stadsdistrict Jaffa in Tel Aviv, dat ooit Palestijns gebied was.

We hadden kranten en bioscopen waar films met Shirley Temple draaiden

All That’s Left of You reist door de tijd en portretteert Palestina op vernieuwende, nog nooit eerder vertoonde manieren. Oude steden zijn gereconstrueerd en de jaartallen (1948, 1978, 1988 en 2022), die op het eerste gezicht willekeurig lijken, zijn zorgvuldig uitgekozen door schrijver, regisseur en actrice Cherien Dabis. ‘Ik heb me echt ondergedompeld in deze tijdsperiodes, en heb veel onderzoek moeten doen’, vertelt Dabis, als we haar spreken op het Amsterdamse filmfestival Paff. ‘De film komt niet alleen voort uit onderzoek, maar is ook geïnspireerd op de verhalen waarmee ik ben opgegroeid. In mijn hoofd had ik altijd al een levendig beeld van hoe Palestina er ooit uit heeft gezien, nog voordat alles veranderde.’

We willen de tijdspanne van haar film in kaart brengen en leggen Dabis de vier verschillende periodes voor waarin het verhaal zich afspeelt. Hoe brengt ze het verleden tot leven en waarom koos ze juist voor deze jaren?

1948

‘Ik heb me moeten verdiepen in de Palestijnse archieven om deze periode opnieuw tot leven te kunnen brengen. We hebben oude foto’s verzameld en geprobeerd om die beelden na te bootsen. Elk detail hebben we onderzocht. Hoe zagen de huizen in Jaffa eruit? Wat voor meubels hadden de mensen? Hoe kleedde men zich?’

‘Veel mensen weten niet wat de Nakba is. Als Palestijns-Amerikaanse merkte ik al in de VS dat men daar tot op de dag van vandaag niet weet dat er in 1948 een etnische zuivering plaatsvond: 800.000 Palestijnen zijn verjaagd om plaats te maken voor een Joodse meerderheidsstaat. Ik vond dat ik dit vergeten verhaal moest vertellen.’

‘Ik wilde dat de details tot in de puntjes werden uitgewerkt, zodat overlevenden van de Nakba die de film zien, het gevoel zouden krijgen dat ze weer even thuis waren. We zijn die oudere generatie nu aan het verliezen, en velen van hen hebben nooit terug kunnen keren naar Palestina. Ik wilde dat deze film een gevoel van terugkeer zou zijn, dat het de Palestijnen weer even in die sfeer zou plaatsen en hen aan hun jeugd zou herinneren.’

‘Met All That’s Left of You laat ik zien wat nog nooit eerder is laten zien: wat Palestijnen ooit hadden. Een Palestina van vóór de bezetting. Dat Jaffa een culturele hub was, een zeehaven en een ontzettend belangrijke Palestijnse stad. Het stond er vol met sinaasappelboomgaarden met mooie huizen ertussen. We hadden kranten en bioscopen waar films met Shirley Temple draaiden. Jaffa was ooit een prachtig kosmopolitisch centrum.’

'Ik wilde de door Israël gecreëerde mythe – dat Palestina alleen woestijn was – doorbreken. Ze zeiden dat er nooit mensen waren of stellen dat zij de woestijn juist lieten bloeien. Het Israëlische narratief is bijna overal dominant. Het is heel belangrijk dat mensen weten dat we er niet alleen waren, maar dat we ook onze eigen bezit, grond en cultuur hadden. Zoveel mensen verloren alles in 1948. Dus als mensen niet weten wat er in dat jaar is gebeurd, is het onmogelijk om te begrijpen wat er vandaag gebeurt. Wat begon in 1948 is sindsdien gewoon doorgegaan, tot nu toe. Het is alleen maar geëscaleerd tot genocide.’

1978

‘Eerst wilde ik het jaar 1967 verfilmen, het jaar dat de rest van historisch Palestina werd bezet. Maar toen dacht ik: ik wil niet het begin van de bezetting laten zien, ik wil me juist verder in de bezetting verdiepen. Het verhaal moest gaan over een periode waarin de bezetting wreder werd, en meer onderdeel van het dagelijkse leven van de Palestijnen. In deze periode is er ook nog hoop dat de bezetting niet meer zo lang zal duren. Natuurlijk weten wij, het publiek, al dat dat niet zo is.’

‘Dit deel van de film begint met een bruiloft. Je ziet dat de familie het beste maakt van de omstandigheden. Maar je ziet ook dat alles anders is. Sharif, die in 1948 een vader, zakenman en charmeur was, heeft alles verloren, is bitter en boos. Het gezin is van een prachtig huis tussen de sinaasappelbomen verplaatst naar een krappe woning in een vluchtelingenkamp, waar ze op dat moment al geruime tijd wonen. Ze bevinden zich in een totaal andere wereld. Sharif weigert te accepteren wat er is gebeurd, leeft in pijn en wanhoop, verlangend naar wat hij had.’

Deze momenten – jaargetallen, periodes – laten zien hoeveel Palestijnen hebben moeten doorstaan

‘De politieke gebeurtenissen spelen zich grotendeels op de achtergrond af. Ik praat veel over de politiek als ik het heb over All That’s Left of You, maar eigenlijk is het een film over een familie en hoe zij gevormd worden door deze historische gebeurtenissen. Ik wilde de menselijke tol laten zien van al deze gebeurtenissen, waar we al tientallen jaren in de kranten over lezen.’

‘In 1978 zie je voor het eerst de drie generaties samen. Je ziet de grootvader, vader en kleinzoon. Grootvader Sharif klemt zich vast het verleden, maar zoon Salim wil in het heden leven en de situatie accepteren, wat volkomen begrijpelijk is, omdat hij ziet hoeveel zijn vader lijdt. Ondertussen is kleinzoon Noor juist geïnspireerd en beïnvloed door zijn grootvader. Noor kent niets anders dan bezetting. Je ziet dus deze verschillende generaties en verschillende mannelijke reacties op de bezetting.’

1988

‘In 1988 is Noor een tiener. Hij woont een protest bij en ervaart een moment van geweld. Deze gebeurtenis schudt de hele familie op en zet alle verhoudingen op scherp. 1988 is het jaar van de Eerste Intifada, de totale en grotendeels vreedzame opstand van de Palestijnen. Ze leefden op dat moment al twee decennia onder volledige bezetting en waren wanhopig op zoek naar hun vrijheid. Overal waren vreedzame demonstraties, maar de Israëlische soldaten reageerden met traangas en open vuur.’

‘Deze momenten – jaargetallen, periodes – laten zien hoeveel Palestijnen hebben moeten doorstaan. Het woord bezetting klinkt redelijk onschuldig, maar in de praktijk is het zó bruut. Iedere dag leven Palestijnen onder een gewelddadige militaire bezetting, maar de rest van de wereld heeft nooit helemaal willen begrijpen wat dat op emotioneel vlak betekent.’

Als je de archiefbeelden vergelijkt met de film, dan zal je zien dat het allemaal superveel op elkaar lijkt

‘Ik wilde het standpunt laten zien van een Palestijns kind dat niets anders kent dan Israëlische intimidatie. De kleinzoon wil een andere wereld leren kennen en de Israëlische soldaten weg hebben.’

‘We hebben veel historici en mensen die de periode hebben meegemaakt erbij gehaald om ons precies te vertellen wat er gebeurde. Vrouwen speelden een grote rol bij de protesten van 1988, dus ik zorgde ervoor dat een vrouw de leiding heeft op het moment dat Noor gewond raakt. We hebben een echte verpleegster binnengehaald om die rol te spelen. We gebruikten opnieuw historische foto’s ter inspiratie om de geschiedenis tot leven te wekken. Als je de archiefbeelden vergelijkt met de film, dan zal je zien dat het allemaal superveel op elkaar lijkt. Ik ben trots op hoe hard ik en mijn hele team hebben gewerkt. Het is de eerste keer dat je deze historische periode in een film ziet afgebeeld. Vanuit dat oogpunt gezien is All That’s Left of You echt een historisch belangrijke film.’

‘De jaren 1978 en 1988 spelen zich af in het vluchtelingenkamp waar de familie op een bepaalde manier meer en meer claustrofobisch is geworden, en ook meer geïsoleerd van de wereld. Ze zitten vast in een getto waar ze niet mogen vertrekken. Nadat Noor gewond raakt, zitten zijn ouders plotseling in een ambulance, op weg naar Haifa, dat ooit een Palestijnse stad was en nu onderdeel is van Israël. Ik wilde hiermee laten zien hoe op een uur rijden de wereld er compleet anders uitziet. De rit gaat van onverharde weggetjes naar perfect geasfalteerde snelwegen.’

‘Het ziekenhuis in Haifa is groter dan in het kamp en ze hebben veel meer mogelijkheden om mensen te behandelen. Ze spreken hier voor het eerst Joodse families en Joodse doktoren. Iedereen spreekt Hebreeuws en er hangen overal Israëlische vlaggen. De familie schrikt er ontzettend van. Ik wilde kijkers in de voeten van de Palestijnse familie plaatsen. Dus als de personages Hebreeuws spreken, is er geen ondertiteling. Zij en wij hebben geen idee wat er gezegd wordt.’

Vrede is niet mogelijk zonder erkenning van historische gebeurtenissen

2022

‘Eigenlijk was het plan om de film te laten eindigen in het heden, maar vanwege de gebeurtenissen van 7 oktober 2023 wilde ik juist de nadruk leggen op alles wat daarvoor is gebeurd. Veel mensen denken dat het conflict in 2023 is begonnen en ik wilde laten zien wat de Palestijnen hebben moeten doorstaan in aanloop naar dat moment. Het is belangrijk dat mensen die context weten. Want, zoals ik al zei, wat begon in 1948 is nooit gestopt. Het is een voortdurende Nakba geweest.’

'In 2022 is Hanan, mijn personage, gevestigd in een Westers land. Daarom is ze in staat om bepaalde dingen vrijuit te zeggen en wordt het verhaal naar een ander niveau getild. Ze kan praten over de Palestijnse menselijkheid en ontmenselijking. Want waarom worden er überhaupt grenzen gesteld aan menselijkheid? Waarom betalen de Palestijnse mensen zo'n hoge prijs voor misdaden die ze niet hebben begaan? En waarom lijdt het Palestijnse volk door Jodenvervolging?'

‘Ik hoop dat All That’s Left of You de harten van mensen opent. Dat is echt wat ik wil. Ik heb het gevoel dat de film precies op het juiste punt eindigt. Ik bedoel: als het verder in de tijd zou gaan, na 2022, dan zou het helaas veel gewelddadiger worden. De film hoeft niet verder te gaan, omdat mensen elke dag op hun schermen het brute geweld zien dat Palestijnen in Gaza ervaren. Veel Palestijnen in Gaza zijn eigenlijk vluchtelingen uit Jaffa, de stad waarmee de film begint. Vrede is niet mogelijk zonder erkenning van historische gebeurtenissen. Erken Palestijns lijden en onteigening, want je kunt geen vrede bouwen op ontkenning.’