In een Rotterdamse hotellobby kijk ik verward naar de ober die meerdere kopjes koffie op onze tafel zet. Ik had toch niets besteld? De eigenzinnige Franse regisseur Claire Denis (1946), die ik hier ontmoet voor een interview, schuift de kopjes in een geruststellende beweging naar zich toe en bedankt de ober.
‘Als mens wen je heel snel aan dingen,’ legt ze schouderophalend uit, om vervolgens geroutineerd één van haar dubbele espresso’s bij de andere te gieten. ‘Daarom is film ook zo intrigerend, omdat het een ruimte biedt waarin je dingen voor het eerst kunt beleven. Je eerste kus, je eerste vechtpartij, je eerste keer achter het stuur. Dat is de magie. Ik wil geen films maken die wennen.’
We spreken elkaar tijdens het het filmfestival van Rotterdam, waar Denis’ veertiende speelfilm High Life in première ging. Dit filosofische ruimte-epos over een groep gedetineerden die het heelal in wordt gezonden om controversiële wetenschappelijke experimenten te ondergaan, doet ergens denken aan een mix tussen Lord of the Flies (1954) en Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey (1968). Maar het is vooral een film waarin Denis doet waar ze goed in is, en wat je al eerder zag in films als Trouble Every Day (2001) en Beau Travail (1999): taboes op verfijnde wijze keihard in je gezicht drukken.
‘Taboes zijn vanzelfsprekend dingen waar je doorgaans niet over praat. Maar in film práát je niet per se ergens over, je tóónt het. Daardoor heb je veel meer vrijheid om open te staan voor de geheimen van het leven: de dingen waarvan we dondersgoed weten dat ze bestaan, maar waar we onze mond over houden.’
Wat moet een gerenommeerde Franse regisseur nou met die vampiergast uit Twilight?
Je zou kunnen zeggen dat het ook een beetje taboe was voor Denis om deze film te maken. De bemanning van het ruimteschip bestaat uit steracteurs als Robert Pattinson, Juliette Binoche en André ‘3000’ Benjamin, waarbij vooral de keuze voor Pattinson vragen oproept bij de highbrow Europese filmpers. Wat moet een gerenommeerde Franse regisseur met die glitterende vampiergast uit Twilight (2008)? Denis raakt zichtbaar verhit als ze terugdenkt aan de opmerkingen die ze erover kreeg en vertrouwt me toe dat die critici van de oude stempel er niets van snappen.
‘Het grappige is dat ik hem wilde casten, júist omdat ik hem in Twilight had gezien. Het plan was aanvankelijk dat Philip Seymour Hoffman de rol zou spelen van Monte, de hoofdpersoon, maar na zijn droevige vroegtijdige overlijden was het moeilijk om een vervanger te vinden. Soms haalt het leven een film in en moet je alles wat je eerst voor ogen had loslaten. Via via kwamen we bij Robert terecht. Hij vond de rol heel interessant. Maar om eerlijk te zijn vond ik hem toen nog te jong om Monte spelen.’
‘Gelukkig schoot de film voor geen meter op en waren we al tien jaar verder toen Robert trots naar me toe kwam om zijn rimpels te laten zien en te vertellen dat hij eindelijk ouder geworden was. En dat was hij niet alleen qua uiterlijk, maar vooral ook in zijn spel. Ik ben erg tevreden over wat hij heeft neergezet.’
Juist op het moment dat Denis gewend was aan het idee dat High Life er misschien nooit zou komen – ‘big dreams, little money - de status quo van de filmmaker’ - kwam de financiering na meer dan vijftien jaar ontwikkeling toch rond en konden de opnames van de ambitieuze sciencefictionfilm eindelijk beginnen. Hoewel zo’n lang pre-productieproces voor sommige filmmakers een creatieve doodslag kan zijn, zat Denis in die periode bepaald niet stil. Sterker nog, ze maakte in de tussentijd vijf speelfilms - meer dan een gemiddelde carrière. Titels als L’intrus (2004), een filosofisch filmessay geïnspireerd op en in samenwerking met de Franse filosoof Jean-Luc Nancy, 35 Rhums (2008), een intiem familieportret van een alleenstaande vader en zijn dochter in de voorsteden van Parijs en White Material (2009), waarin Isabelle Huppert een koffieplantage runt in een ongespecificeerd land in West-Afrika. De ene lovende recensie na de andere.
De uitgebalanceerde dynamiek tussen conceptuele verhaallijnen en expliciete, vaak schokkende lichamelijke scènes van seksuele of gewelddadige aard, maken Denis’ films herkenbaar én invloedrijk. Met haar films voel je je het ene moment een postmoderne filosoof die tijd een sociaal construct vindt, het andere moment krimp je volledig ineen omdat iemand onvoorstelbaar vaak in z’n buik wordt getrapt. Het is een wisselwerking die je sinds de jaren negentig vaker terugziet in Franse films. Denk bijvoorbeeld aan Gaspar Noé’s Irreversible (2002), Marina de Vans In My Skin (2002), Coralie Trinh Thi’s Baise Moi (2000) en de films van Catherine Breillat.
Ik speel in op dingen die zo dicht onder de oppervlakte liggen dat je jezelf voor de gek houdt door ze te ontkennen
Wat Denis in dat rijtje zo eigen maakt is dat ze zich niet bindt aan één genre, maar juist laat zien hoe bepaalde spanningen zelfs in de meest verrassende en controversiële contexten super invoelbaar kunnen zijn. Zo belichtte haar doorbraakfilm Beau Travail (1999) de complexe verstandsverhoudingen en homo-erotische spanningen binnen een groep Franse soldaten in Djibouti, een onderwerp dat veel stof deed opwaaien omdat het de obsessie met masculiniteit en het taboe op homoseksualiteit binnen het leger bevraagt. Diezelfde ongemakkelijkheid bracht ze teweeg met haar deels autobiografische debuutfilm Chocolat (1988), over de scheve liefdesrelatie tussen een witte Franse vrouw in koloniaal Kameroen en haar zwarte Kameroense bediende. Als Frans diplomatenkind woonde Denis in verschillende West-Afrikaanse landen en ze weet daardoor het racisme, het sluimerend geweld en de complexiteit van een postkoloniale samenleving op zo’n onvermijdelijke wijze te schetsen dat je moeilijk weg kan kijken.
‘Ja, en dan geven mensen mij de schuld dat ze zich ongemakkelijk voelen, terwijl ik met mijn films inspeel op onderwerpen die zo dicht onder de oppervlakte liggen, dat je jezelf voor de gek houdt door ze te ontkennen.’ Ze haalt wederom haar schouders op. Ze is het inmiddels wel gewend. ‘Ik snap ergens ook wel hoe makkelijk het is om films af te doen als een fabel. Zodra iets op een filmset gebeurt, denk je snel dat het al maanden geleden is vastgelegd in een draaiboek. Maar als regisseur moet je juist open blijven staan voor de verrassingen die het leven met je deelt.’
‘Zo zal ik nooit vergeten hoe we voor High Life maar een paar uur hadden om een scène met Robert en de baby waar hij mee in de ruimte zit op te nemen, en hoe het wonder zich voordeed dat het kindje daar op de set, voor een draaiende camera, haar allereerste echte stapjes zette. Zoiets verzin je niet, dat gebeurt alleen in films.’
--
High Life draait vanaf 14 maart overal in Cineville. Op 13, 14 en 15 maart zijn er speciale screenings met inleiding van Imagine Film Festival in Eye, LHC en KINO. Kijk hier voor meer info.
