Regisseur Claire Denis: consistent compromisloos (zie: Chocolat en Beau travail)

Neem een duik in het verleden van regisseur Claire Denis en het wordt duidelijk waar ze de mosterd vandaan haalt. Denis wijdde haar omvangrijke, diverse oeuvre aan tegenstellingen (kolonisator tegenover gekoloniseerde, zwart tegenover wit, man tegenover vrouw) die rechtstreeks voortkomen uit haar jeugd in Kameroen en verschillende West-Afrikaanse landen, waar haar vader in het koloniale bestuur zat. ‘Toen ik naar Frankrijk terugkeerde, realiseerde ik me dat ik dingen had gezien waar andere kinderen alleen maar van konden dromen: olifanten, zebra’s, woestijnen,’ vertelt Denis in een interview over haar jeugd. Vol schaamte over het koloniale verleden, besluit ze er films over te maken.

Na een leerschool bij de crème de la crème van de onafhankelijke film – ze werkte als assistent van vooraanstaande filmmakers als Jim Jarmusch en Wim Wenders en stond op de set van inmiddels beroemde films als Down by Law, Paris, Texas en Der Himmel über Berlin – vestigde ze zichzelf als regisseur in 1988 met Chocolat. Door de ogen van een meisje genaamd France, bezien we het leven van een Frans gezin in Kameroen. In het bijzonder gaat het over de ongemakkelijke, en soms verwarrende verstandhouding met hun bedienden.

Moonlight-regisseur Barry Jenkins merkt in een profiel in The New Yorker op dat je op basis van haar uiterlijk als ‘white Frenchwoman’ niet direct zo’n zelfverzekerde film over koloniaal Kameroen zou verwachten. Jenkins: ‘This is a first movie by someone who has not one question about what her rights are as a storyteller.’ Achter het kleine, timide voorkomen van Denis (aldus leermeester en fan Wim Wenders), bleek een meesterfilmmaker schuil te gaan die in haar debuutfilm meteen even haar poëtica uiteenzet, waar ze de rest van haar carrière, dwars door verschillende genres, trouw aan zal blijven. En stijlvast ook, door vaak samen te werken met dezelfde mensen, zoals cameravrouw Agnès Godard, co-scenarist Jean-Pol Fargeau en de bandleden van Tindersticks.

Beau travail verenigt de twee kernthema’s in Denis’ werk: kolonialisme en seksualiteit

Een decennium na Chocolat keerde Denis terug naar Afrika voor een film over het Franse vreemdelingenlegioen, het broeierige Beau travail (1999). Denis toont de mannenlichamen van de soldaten, zwetend in de woestijn, waar hun militaire trainingen op een dans beginnen te lijken. Beau travail verenigt de twee kernthema’s in Denis’ werk: kolonialisme en seksualiteit. De militaire training van de Fransen in Djibouti is een verkenning van mannelijkheid, hetero- en homoseksualiteit en machtsrelaties – zonder dat ooit expliciet te maken. Denis vertelt haar verhaal via lichamelijke bewegingen en blikken, alsof ook de aard van de film zich verschuilt – tot Denis Lavant zijn heupen losgooit op jaren 90-kraker The Rhythm of the Night.

Seksualiteit sijpelt door in al haar werk; haar personages worden gedreven door verlangens, instincten en machtsrelaties. De gruwelijkste weergave daarvan zie je in Trouble Every Day (2001). In deze onalledaagse horror volgen we een geniale (maar gekke) neurowetenschapper en zijn waanzinnige creatie: zijn vrouw blijkt een kannibalistisch seksmonster dat zich niet alleen seksueel te goed doet aan haar minnaars, maar ook hapjes van ze neemt. In 2018 volgde een andere genrefilm: High Life, een voor Denis’ doen ongekend grote productie over een gevangentransport in de ruimte. In deze snelkookpan vol gedetineerden wordt aandacht besteed aan wat in veel andere ruimteverhalen wordt genegeerd: lust. In Denis’ toekomstvisie niks geen hoger bewustzijn of verkenning van een andere dimensie, maar gewoon dezelfde instincten die de mens altijd al kwelden.

Denis is geen crowdpleaser en maakt geen pamfletten, maar films

In de kern zijn Denis’ films persoonlijk, maar ze hebben wel degelijk veel te zeggen over de buitenwereld. En daar is het niet altijd gezellig. ‘She turns bleak headlines into bleak art, leaving us, at the end, with blood, tears and no shortage of questions,’schrijft Justin Chang in zijn profiel van Denis. Denis laat je steeds weer achter met vragen, en het gebrek aan antwoorden leidt wel eens tot verwarring en zelfs verwijten van politieke incorrectheid. Denis is geen crowdpleaser en maakt geen pamfletten, maar films. Ze zal je niks vertellen, maar ze laat het wel zien.

Claire Denis is inmiddels 77 maar productiever dan ooit In 2022 verschenen er nog twee films van haar hand: Stars at Noon (vol hedendaags kolonialisme) en Avec amour et acharnement (vol seks). Denis ontving er respectievelijk een Grand Prix (in Cannes) en een Zilveren Beer (in Berlijn) voor, en verdeelde uiteraard de meningen van het publiek. Je zou haar consistent compromisloos kunnen noemen, welk verhaal ze ook vertelt.