Als regisseur Mouly Surya tijdens ons interview gevraagd wordt of ze misschien een tweede kop koffie wil, barst ze in onweerstaanbaar gegiechel uit. Ze heeft al meer dan genoeg gehad vandaag, zegt ze. Ik kan me eigenlijk niet voorstellen dat ze überhaupt cafeïne nodig heeft. Of slaap. Misschien komt het omdat ze al sinds september vorig jaar alle festivals af aan het gaan is en dit haar derde interview is vandaag, of misschien komt het omdat ze zoveel Nederlandse woorden herkent uit het Bahasa en dat hi-larisch vindt (‘pakansie!’). Hoe dan ook: de jonge Indonesische filmmaakster, op tour met haar derde film Marlina the Murderer in Four Acts, is in ieder geval niet te stoppen.
Deze vrolijke flapuit uit Jakarta lijkt in eerste instantie weinig op haar hoofdpersonage, een zwijgende weduwe van het eiland Sumba, die het heft in eigen hand neemt tegen een stel nare bandieten. ‘Ik ben meer een grapjas,’ zegt Surya. ‘Maar Marlina en ik zijn wel allebei onafhankelijk. Ik ben ook héél graag alleen. Eigenlijk zitten er altijd twee kanten van mezelf in mijn vrouwelijke personages: de extraverte kant en de verlegen kant. Al zou ik Marlina niet verlegen willen noemen. Ze observeert.’
Indonesië lijkt op dit moment achteruit te hollen. Ik vind conservatisme niet eens zo erg, maar kortzichtigheid wel
Marlina (Marsha Timothy) is inderdaad een stille kracht: als überklootzak Markus bij haar aanklopt en doodleuk mededeelt dat hij met zijn bende van plan is om haar te beroven en misschien ook te verkrachten, maakt ze eerst rustig kippensoep voor de bende mannen om ze vervolgens met vergif en een hakmes een kopje kleiner te maken. Daarna gaat ze, met geheven hoofd en de kop van Markus in haar hand, op weg naar het politiebureau, een paar dagen reizen verderop. Eerst lopend, dan met de bus, dan op een paard. Markus’ plaaggeest drentelt met een gitaar achter haar aan en zorgt voor wat muzikale ondersteuning.
In de filmwereld van Moury Surya klopt al die waanzin eigenlijk precies. Ze specialiseert zich in kleurrijke eenlingen, sterke, wildplassende vrouwen en verschroeide, heiige landschappen die zo in een lijstje kunnen. Surya’s Sumba is een absurdistisch niemandsland vol leven. Het is een beetje Jodorowski, een beetje Gilliam en een beetje Jarmusch, zegt ze zelf. Maar in de eerste plaats doet de omgeving van Marlina the Murderer je toch vooral aan het Amerikaanse Monument Valley denken. In de lijn van streekwesterns kan Sourya’s satéwestern (zoals Variety het kopte) plaats nemen naast Leones spaghettiwesterns en Koolhovens kaaswestern Brimstone. Maar dan met iets meer écht sterke vrouwen. ‘Dat komt misschien door mijn liberale vader, en door mijn drie zussen,’ lacht Sourya. ‘Ze zijn voornamelijk irritant, maar ze kunnen wel paardrijden.’
Had je altijd al een western in je hoofd?
‘Het originele script (van de Indonesische regisseur Garin Nugroho, red.) kon nog alle kanten op. Ik was nog nooit op Sumba geweest, dus ik ben er eerst zelf naartoe gegaan, om het te ervaren. Rondrijden, met mensen gaan praten. Zo gaat research in Indonesië. We hebben geen archief, dus je moet er gewoon héén, de straat op. Een boel van de gesprekken die ik toen heb gevoerd zitten in de film. Het had een thriller kunnen worden, of een drama, maar toen ik op Sumba aankwam schreeuwde het landschap gewoon om western. Je hebt er enorme stukken niets, gele velden, stof, allemaal kleine paardjes. Het is zo anders dan de rest van Indonesië. Geen vulkaan, geen regenwoud. Echt een totaal nieuwe wereld. Dus het móest het een western worden.’
Het landschap kan toch niet de enige reden zijn geweest.
‘Nee, natuurlijk niet. Maar het klopte gewoon, instinctief. Er zitten zoveel elementen in westerns waar ik iets mee kan: het landschap, maar ook de wetteloosheid, de sterke karakters. Ik ben uiteindelijk veel samuraifilms gaan kijken, de westerns van Azië. En we hebben de muziek verbonden aan het werk van Morricone. Het is natuurlijk een heel leuk genre om op zijn kop te zetten.’
Dat was voor mij heel belangrijk: dat ze dat gif bewaart bij haar juwelen
Heb je deze film gemaakt omdat je iets op zijn kop wilde zetten?
‘Niet heel bewust, maar als ik een film maak spoken maatschappelijk thema’s wel vaak door mijn hoofd. Indonesië lijkt op dit moment achteruit te hollen. Ik vind conservatisme niet eens zo erg, maar kortzichtigheid wel. Ik word er erg ongemakkelijk van. Ik heb Marlina gemaakt vóór de #metoo discussie, dus dat was niet eens een directe aanleiding, maar er was wel een belangrijke verkiezing in Jakarta waarbij moslims en niet-moslims in de naam van politiek tegen elkaar op werden gezet. Toen ik Marlina’s verhaal tegenkwam, gaf dat me een visie op een totaal ander Indonesië, op een eiland dat niet eens hoofdzakelijk moslim is. Die diversiteit van ons land vond ik interessant.’
Een feministische western binnen een patriarchale culturele traditie is best dapper. De manier waarop de mannen in de film hun macht uitoefenen ging echt onder mijn huid zitten. ‘Oh, ja, trouwens, we komen zo even langs om je te verkrachten,’ en dat dan gewoon is hoe het is. Het is een heel ander soort geweld dan je in andere films ziet. De schurken zijn een soort losers, ze lijken niet eens zo gevaarlijk.
‘Ik denk dat dat ook echt is hoe ik dat soort mannen zie. Op het politiebureau zeggen ze eigenlijk verschrikkelijke dingen tegen Marlina terwijl ze wel beleefd proberen te blijven. Daardoor is het juist nog naarder. Ik wilde de alledaagsheid en de vanzelfsprekendheid ervan overbrengen.’
Op dezelfde manier wordt er heel normaal gedaan over het feit dat Marlina de hele tijd met een afgehakt hoofd rondloopt.
‘Haha, ja, maar die absurde momenten zijn er ook echt op zo’n eiland. Misschien niet met een afgehakt hoofd, maar toen we locaties aan het scouten waren werden we op een gegeven moment bij een stam uitgenodigd om te drinken, en toen bood het stamhoofd ons zijn dansende paard aan. En dat paard kon ook echt dansen. Dat soort dingen gebeuren daar gewoon. Het is een supergekke plek.’
Waarom gaat Marlina eigenlijk met Markus’ hoofd naar het politiestation?
‘De actrice die de hoofdrol speelt, vroeg me dat voor de opnamen ook al. Voor mij is hij een soort trofee. Haar gevangene. Ze wil niet alleen alles opbiechten, ze wil vooral laten zien wat ze heeft moeten doen om zichzelf te verdedigen. De film wordt ook wel een wraakfilm genoemd, maar ik denk daar eigenlijk anders over. Het gaat Marlina niet om wraak, ze doet wat ze moet doen. De rest laat ze met rust.’
Wat zou jíj doen als je haar was?
‘Ik zou waarschijnlijk keihard wegrennen, als het kon. Ik weet niet of ik zou durven te doen wat Marlina doet, met dat gif. Dat was voor mij heel belangrijk: dat ze dat gif bewaart bij haar juwelen, en dat ze het tevoorschijn haalt terwijl ze zich aan het opmaken is. Ze heeft niet veel maar ze heeft dat gif, dat is haar wapen, en dat is helemaal van haar.’
