Een man, een camera en een hoop vragen: in gesprek met filmmaker Guido Hendrikx

In de experimentele film A Man and a Camera trekt filmmaker Guido Hendrikx (Stranger in Paradise) het land in. De premisse is simpel: wat gebeurt er als je zwijgend aanbelt bij een doodgewone wildvreemde, met niets anders dan een camera in je hand? Eén ding is duidelijk, het roept vooral veel vragen op. Wij zetten Guido zelf voor de lens en stelden hem vijf vragen. Vragen die óók door de hoofdrolspelers in deze film gesteld worden.

1. Een beetje geheimzinnig allemaal, vertel, wat is dit?

‘Het uitgangspunt van A Man and a Camera is dat ik een eigenzinnige film over het alledaagse wilde maken. Ik had het gevoel dat ik met dit concept zowel de mens als het medium film oprecht kon peilen. Voor mij twee cruciale aspecten wanneer ik een film maak. Films die aan het alledaagse appelleren vind ik interessant, omdat ze vaak voorbij de actualiteit gaan en eerder de tijdsgeest kunnen interpreteren**.** Toen ik net begon met filmmaken goot ik vaak een journalistiek relevant onderwerp in een conventionele vertelvorm. Je zou kunnen zeggen dat dit de norm is in het huidige Nederlandse documentairelandschap. Films over bekende zangers, dichters, exotische subculturen en onderdrukte minderheidsgroepen. Ik vind die overheersende categorie steeds minder interessant. Ik heb het gevoel dat achter het alledaagse meer waarheden en interessante perspectieven schuilgaan dan achter het extreme of nieuwswaardige. Tot op zekere hoogte was deze film dus een antwoord op de in mijn ogen hedendaagse documentaireformule.’

‘Een film is in mijn ogen meer dan een verhaal over een onderwerp. Film gaat ook over het medium zelf, de filmtaal, die iets kan bieden wat je niet verwacht. En waarin nog veel te ontdekken valt. Dat wordt nog wel eens vergeten. Het lijkt mij een goed streven te zorgen dat de vernieuwing, de evolutie van de filmtaal niet stil blijft staan.’

2. Wat kom je híer doen?

‘In mijn film bezoek ik verschillende plekken waar op het eerste oog niets gebeurt. Geïnspireerd door Gerard van Westerloo, hij zei ooit: ‘Als er iets gebeurt moet ik wegwezen.’ Zijn fantastische verhalen, kronieken die het alledaagse ontleden, leidden tot één van de vier beperkingen die ik mezelf heb opgelegd: film de meest alledaagse, niet nieuwswaardige omgevingen. Het alledaagse is natuurlijk een breed begrip, dus heb ik tijdens mijn dwaaltocht door Nederland ook veel mijn intuïtie gevolgd. Ik ben zelf in Eindhoven opgegroeid, in wat mijn oom een slaapwijk noemde. In die specifieke wijk gebeurde er weinig, het was allemaal vrij burgerlijk. Ik zocht naar plekken die dat gevoel opnieuw bij me opriepen, ook al kwam ik er niet vandaan. Die vertrouwdheid was ook nodig tijdens het filmen, want zwijgend aanbellen bij een onbekend huis met een camera in je hand was voor mij niet eenvoudig: ik moest mezelf telkens weer over de streep trekken, me over een gevoel van schaamte heenzetten.’

Een film is in mijn ogen meer dan een verhaal over een onderwerp. Film gaat ook over het medium zelf

3. Wie ben jij?

‘De film draait om het spanningsveld tussen degene voor en achter de camera. Hoe verhouden die zich tot elkaar? Tijdens de montage hebben we er hard aan gewerkt om mij, de man achter de camera, een vervreemdend effect te geven. Een soort buitenaardse entiteit die op aarde landt en alles filmt wat hij op zijn pad krijgt. Het was belangrijk dat mijn aanwezigheid zo lang mogelijk mystiek bleef. Ik vertegenwoordig het onbekende, het vreemde. Ook in het sounddesign hebben we aangestuurd op het bovennatuurlijke karakter. We hebben bijvoorbeeld een hoop omgevingsgeluid uit de film geknipt om met minimalisme de vervreemding te benadrukken.’

‘Net als het alledaagse is het onbekende heel breed. Het kan veel verschillende gedaantes aannemen. Ik ben de onbekende witte man en daardoor voor veel mensen misschien een vertrouwde onbekende. Ik heb wel overwogen om iemand met een hele andere identiteit te vragen om dit samen met mij te doen, om te kijken wat dat zou opleveren. Hoe zou het zijn als een vrouw dit experiment aangaat? Misschien zou je dan een heel andere film krijgen.’

4. Wat krijgen we nou?

‘De film breekt met één van de meest gangbare documentaire-conventies: als je iets van iemand wil krijgen, moet je altijd iets geven. Ik heb ervoor gekozen om de mensen juist direct te confronteren met de camera, zonder die interactie voor te koken. Het breekt ook radicaal met het idee van de maker als een fly on the wall: ik ben weliswaar niet in beeld, maar mijn aanwezigheid is juist extreem voelbaar. Je bent je constant bewust van het apparaat en degene achter de camera. Eerder een soort fly in the room. Ik vond dat een interessant gegeven om te onderzoeken.’

‘Ik had ook nog nooit een film gemaakt waarin ik zó erg op mijn intuïtie moest vertrouwen, want op het moment dat die deur openzwaaide wist ik natuurlijk ook niet wat er ging gebeuren. Net als de mensen voor de camera moest ik constant reageren op het onverwachte, ik had geen script om op terug te vallen zoals in mijn vorige films. Dat loslaten en intuïtief werken was inspirerend. Je hoeft niet altijd alles tot in den treure te analyseren en te bevragen. Toen ik het project begon had ik niet verwacht dat de film zich zou ontpoppen tot een ode aan de geduldige, vertrouwensvolle mens, die we misschien wel moeten bewieroken.’

5. Wat is de diepere zin hiervan?

‘A Man and a Camera is een co-productie van Boondocs en Aventura, het productiecollectief dat ik samen met Ena Sendijarević (Take Me Somewhere Nice) en Wouter Jansen (Square Eyes) ben gestart. Het is onze eerste eigen productie. Wat ons opvalt binnen de Nederlandse filmwereld is dat je als regisseur vaak gedwongen wordt om de methode van de producent waarmee je de film maakt te omarmen. Jammer, want een van de belangrijkste dingen van het filmmaken is het vinden van je eigen methode. Je wil je eigen visie creëren en daar compromisloos trouw aan blijven, van de ontwikkeling tot de realisering. Dat wordt lastig als er sjablonen en bestaande conventies als vanzelfsprekend op het maakproces worden gedrukt. Ik denk dat dit minder interessante films oplevert. Met Aventura hopen we dit te doorbreken. Wij geloven niet in sjablonen. Ik ben van mening dat alle grote auteurs en makers tot vernieuwing zijn gekomen omdat ze radicaal en naar hun eigen methode hebben gewerkt. De methode is een voorwaarde om bij het specifieke eindresultaat te komen, en wij willen met iedere film de methode van de auteur volgen in plaats van andersom.’

Je hoeft niet altijd alles tot in den treure te analyseren en te bevragen

‘Dat geldt ook voor A Man and a Camera. In een vroeg stadium was er nog een omroep bij betrokken, maar die vond mijn werkwijze een tikkeltje te risicovol en haakte af, omdat ik niet in een vroeg stadium kon werken met quitclaims. Tijdens het draaien kon ik de mensen voor de camera niet direct vragen om toestemming voor het beeldmateriaal, omdat dat de code en daarmee alle spanning zou doorbreken en ik nog de mogelijkheid wilde openhouden bij mensen terug te keren. We zijn pas opnieuw bij ze langs geweest toen de montage al in een ver stadium was. Als ze ‘nee’ hadden gezegd, dan hadden we de montage moeten omgooien. Zo simpel is het. Toch had ik er vertrouwen in dat veel mensen in zouden stemmen, wat gelukkig ook zo bleek te zijn.’

Foto's: Lauren Murphy