2009. Soms voelt het als de dag van gisteren (toen Obama president werd, weet je nog?), soms als een lifetime ago (je chatte via Ping op je BlackBerry). Het was het jaar waarin Lady Gaga haar debuutsingle Just Dance uitbracht, de DSB-bank failliet ging, en, onvergetelijk natuurlijk, Ralf Mackenbach het Junior Eurovisiesongfestival won. Oftewel: de wereld zag er anders uit, en de filmwereld dus ook. Er zijn scènes uit dit jaar bekend waarin personages geduldig wachten op een telefoontje op hun vaste lijn.
Afgezien van die verouderde technologie, valt na één blik op het filmaanbod van 2009 vooral op hoezeer het morele kompas verouderd is. De LGBTQ-scene was op het scherm vrijwel afwezig, de romkomregels alomtegenwoordig en er werden allerlei grappen gemaakt die toen al irritant waren en in het post-#MeToo-tijdperk al helemáál niet meer kunnen. Tijd dus voor een inventarisatie van filmfenomenen die tien jaar geleden nog zonder problemen het witte doek haalden, maar anno 2019 écht niet meer geaccepteerd zouden worden.
Ben ik zelf eigenlijk wel woke genoeg om deze afweging te maken?
***DISCLAIMERS*** Eén: wat wel en niet acceptabel is hangt natuurlijk af van meerdere dingen – je ethische scrupules, je politieke overtuigingen, je houding ten opzichte van identiteitspolitiek, om er maar een paar te noemen. Dat is enorm subjectief, dus ik gebruik de volgende stellingen als meetinstrument: zou er anno 2019 ophef ontstaan op Twitter? Zouden er meerdere think pieces worden geschreven over dit fenomeen? En zou de persoon in kwestie publiekelijk zijn of haar excuus moeten aanbieden voor zijn of haar rol (bijvoorbeeld via de Notes-app)? De volgende disclaimer: het blijft een hypothese. Weet ik veel waar tegenwoordig al wel niet ophef over kan ontstaan. De derde disclaimer is meer een vraag: ben ik zelf eigenlijk wel woke genoeg om deze afweging te maken? Kan ik het woord woke uberhaupt wel gebruiken, aangezien het volgens dit artikel eigenlijk een vorm van cultural appropriation is? Gaat deze gedachtegang zelf misschien ook wel veel te ver?
Vijf Fenomenen die Anno 2019 Niet Meer Acceptabel Zijn in de Filmwereld
1. De Manic Pixie Dream Girl
Ik val maar gewoon met de deur in huis en verpest je zonnige herinneringen aan 500 Days of Summer uit 2009: een personage zoals Summer kan in 2019 niet meer. Summer is het prototype van een Manic Pixie Dream Girl, het bijzondere, lichtelijk excentrieke meisje dat enkel en alleen bestaat om de persoonlijke ontwikkeling van de sombere mannelijke hoofdpersoon een duwtje te geven. Ondanks haar originele kijk op de wereld en sociale interacties en lekker gekke hobby’s (heel hard ‘penis’ roepen in het park of slapen in de IKEA of iets dergelijks) wordt haar door de scenaristen geen echte, multidimensionale persoonlijkheid gegund. We verwachten anno 2019 gelukkig meer van vrouwelijke personages. Die mogen best op échte mensen lijken, tegenwoordig. Oftewel: de Manic Pixie Dream Girl heeft haar beste tijd gehad.
(p. s. Ik heb dit heus niet alleen in deze lijst opgenomen omdat ik, als vrouw met een hobby en een pony, hier in de vroege jaren '10 regelmatig voor werd aangezien)
Lautner liet voor deze rol zijn haar groeien en maakte zijn huid donkerder
2. Whitewashing
Whitewashing is het fenomeen dat rollen van niet-witte mensen worden gespeeld door witte mensen. De vraag die meteen opkomt: was whitewashing dan eerder wél acceptabel FIEN?! Uhm, nou, nee natuurlijk, maar het kwam in de praktijk toch echt best wel vaak voor. Ik begin met Jacob uit Twilight. Jacob is Native American maar werd gespeeld door Taylor Lautner. Lautner liet voor deze rol zijn haar groeien en maakte zijn huid donkerder (jep), omdat hij zelf dus niet Native American is. Men was wel verontwaardigd, maar Lautner zei als antwoord op de milde ophef dat ‘ie ergens een halve procent ‘Native American ancestry’ had en toen kreeg de Twilight-franchise vrij baan. Gelukkig neemt men dit probleem in Twilight tegenwoordig wat serieuzer en worden er zelfs wetenschappelijke artikelen (!) over geschreven.
De leercurve is echter niet erg steil: dezelfde racistische faux-pas geldt in daaropvolgende jaren voor Johnny Depp (anno 2019 ook problematisch om andere redenen) in de film The Lone Ranger, Scarlett Johansson die een Japans personage speelt in Ghost in the Shell, Ben Affleck die de Latino Tony Mendez speelt in Argo, en zo fout dat het grappig is: witte Canadese acteur Justin Chatwin die Goku speelt in Dragonball Z: Evolution. Echt.
Inmiddels is de lijst van acteurs die nooit meer met Woody Allen willen werken lang
3. Woody Allen
Ik heb in 2009 dus Woody Allens film Whatever Works gekeken in de bioscoop en was dat echt compleet vergeten. Gelukkig maar. In Whatever Works speelt Larry David de cynische New Yorkse zestiger Boris die een relatie krijgt met de naïeve eenentwintigjarige Melody (gespeeld door Evan Rachel Wood, die hier jaren later haar excuses voor aanbood.) Deze film is ellendig om meerdere redenen. Persoonlijk vind ik dit leeftijdsverschil best wel gross maar goed, dat even buiten beschouwing gelaten: het confronteert de kijker met Woody Allens eigen voorkeur voor zeer jonge & kinderlijke vrouwen en dat is extra gross.
Woody Allen werd in 1992 beschuldigd van het seksueel misbruiken van zijn dochter Dylan Farrow. Destijds werd dat (deels) afgedaan als een valse beschuldiging van zijn ex Mia Farrow, die zogenaamd wraak wilde nemen omdat Woody vreemd was gegaan met hun (stief)dochter, Soon-Yi. Ja, lees die zin maar nog een keer. Men geloofde niet dat Woody Allen, die net een relatie had gekregen met zijn stiefdochter Soon-Yi, zijn ándere (adoptief)dochter Dylan had misbruikt. Anyway. Mensen werden wijzer, meer en meer bewijs werd verzameld en inmiddels is de lijst van acteurs die nooit meer met Woody Allen willen werken lang. Woody Allen lijkt passé. Eindelijk.
4. Harvey Weinstein en de Weinstein Company
Over ranzige New Yorkers gesproken: Harvey Weinstein moet natuurlijk ook op deze lijst. In 2009 was monsterproducent Harvey Weinstein nog vrolijk en olijk superrijk aan het worden met het maken van Inglourious Basterds, The Road, A Single Man et cetera terwijl hij vrouwen verkrachtte en intimideerde en misbruikte en intussen beweerde dat Hollywood het ‘beste moreel kompas’ heeft. Inmiddels is hij ontslagen en gearresteerd en het bekendste voorbeeld van het effect dat de #MeToo-beweging heeft. Hoera!
5. De Token Gay (Best Friend)
In 2009 was het belang van queer representation nog niet erg doorgedrongen in Hollywood. Als er al een gaye hoofdrol was in een film, was die weggelegd voor iemand met een tragisch levens- en/of liefdesverhaal (Harvey Milk in Milk, George in A Single Man) en meestal een man (het was net één jaar vóór The Kids Are All Right, een film op destijds eenzame lesbische hoogte). De Token Gay (Best Friend) gaat over al die gays die wel hier en daar in films opduiken, maar altijd als stereotype neer worden gezet en nooit meer dan een bijrol krijgen. In He’s Just Not That Into You uit 2009 zijn dat de collega’s van Mary (Drew Barrymore) die alleen bestaan om de heteroseksuele hoofdrolspelers van deze film van advies te voorzien op gebied van hun liefdesleven. In het afgelopen decennium is het tij ietwat gekeerd met bijvoorbeeld Carol (2015), Moonlight (2017) en Disobedience (2018). Nog steeds is Hollywood veel te hetero, maar goed, er zit ontwikkeling in: anno 2019 hebben we The Favourite en het jaar is nog maar net begonnen. Ik heb hoop.
In 2019 kunnen blauwe mensen niet meer
Er zijn natuurlijk een paar zaken die deze lijst nét niet gehaald hebben. Iets wat écht niet meer kan in 2019: een Oscar-uitreiking waarbij alleen mannen genomineerd worden voor Beste Regie. Omdat dat toch echt de tragische realiteit is heeft het deze lijst niet gehaald. En ten slotte, met pijn in mijn hart weggelaten: Blauwe Mensen. In 2009 was Avatar een enorme hit en was de Blue Man Group op zijn hoogtepunt. Blauwe mensen waren alomtegenwoordig. In 2019, helaas, kunnen blauwe mensen niet meer. Kijk maar naar de ophef over de vertolking van de geest uit Aladdin door Will Smith. Het is een kwestie van tijd voordat hij daar zijn excuus voor moet aanbieden op Twitter. Het liefst in de Notes-app. Blauwe mensen zijn UIT.
