The Pod Generation: een nieuwe wereld van kunstmatige baarmoeders

‘Het is een wonder dat we foetussen in ons laten’, verzucht de Amerikaanse schrijver Sophie Lewis aan het begin van haar boek Full Surrogacy Now (2019). Ze schetst een grimmig beeld van zwangerschap en bevalling, met onvergetelijke weeën, postpartum depressies, en onnodig hoge risico’s op kraamsterfte. Dan hebben we het nog niet eens gehad over ongevraagd toedienen van medicijnen of knippen in de perineum: een nog altijd wijdverbreide praktijk in Nederland volgens het promotieonderzoek in de verloskunde van Marit van der Pijl. De kans dat een zwangere deze ongeziene vormen van ‘obstetrisch geweld’ ondergaat is volgens verloskundige en doctoraatstudent Rodante van der Waal niet alleen te hoog, maar neemt ook nog eens toe ‘afhankelijk van kleur, klasse, beroep en gender’.

Voor de gelukkigen biedt de technologie ondertussen enige verlichting. Commercieel draagmoederschap is een bloeiende industrie geworden. Hierbij betaalt een welgesteld koppel of individu uit een rijk land vaak een draagmoeder uit het Mondiale Zuiden om een IVF-eicel te dragen, baren en af te staan. In 2022 ging er al 14 miljard dollar om in deze markt, en het consultancybureau Global Market Insights verwacht dat dat bedrag in 2032 zal oplopen tot maar liefst 129 miljard dollar. 

Ook deze oplossing is verre van ideaal: volgens Lewis is de bevalling bij draagmoeders ‘te vroeg (8 maanden is standaard), zonder overleg, zwaar verdoofd, gehaast, invasief, met een lange hersteltijd, en met terugwerkende kracht traumatisch’. Bevallingen verlopen via keizersnede zodat het kind sneller ter wereld komt, maar de effecten hiervan op de draagmoeder zijn ingrijpend. Zij riskeert jarenlang infecties, pijn en littekenvorming, en kan voortaan niet meer veilig vaginaal bevallen. En dan is er nog de wetgeving die draagmoeders vaak de illegaliteit induwen, waardoor adequate zorg ontoegankelijker voor ze wordt.

Het woordje ‘natuurlijk’ blijkt het masker waarachter een heteronormatief wereldbeeld schuilgaat

Is er dan niet een manier om ons voort te planten zonder de lasten van een bevalling? Zonder dat oertafereel dat de feminist Shulamith Firestone ‘barbaars’ noemde en haar vriendin vergeleek met ‘het uitkakken van een pompoen’? In de scifi-romcom The Pod Generation van Sophie Barthes is er een oplossing: kunstmatige baarmoeders. De mensen van het gelikte Womb Center, een soort Apple Store voor baarmoeders, verhuren hun eivormige pods uit aan stellen en individuen die een kind willen zonder te bevallen. Rachel (Emilia Clarke) is zo iemand. Ze koestert een kinderwens, maar als hoofdverdiener in haar huwelijk met Alvy (Chiwetel Eljofor) kan zij het niet veroorloven om haar carrièrekansen te saboteren met een zwangerschap. Haar werkgever biedt haar een voorrangsregeling aan bij het Womb Center, en is zelfs bereid mee te betalen zodat ze haar talentvolle zakenvrouw niet verliest.

Het centrale conflict van de film speelt zich af tussen Rachel en Alvy. Rachel probeert via therapeuten, vriendinnen en zakenvrouwen Alvy te overtuigen dat een kunstmatige zwangerschap dé manier is voor een vrouw om eindelijk vrij te zijn in plaats van slachtoffer van de biologie. Alvy daarentegen wantrouwt technologie en gelooft dat de ondergang van de mensheid intrad toen zij de natuur als koopwaar begon te beschouwen. Dit standpunt reflecteert zich in zijn werk als universitair botanicus, waarin hij de ongrijpbare intieme band tussen mens en natuur probeert over te dragen aan zijn studenten. Geen verrassing dus dat hij een natuurlijk kind wil, via natuurlijke zwangerschap.

Als ik het er met mijn huisgenoot over heb, krimpt hij ineen bij het woord ‘natuurlijk’. Zelf hoopt hij op een dag een vorm van co-ouderschap te hebben met een ander queer stel, iets wat vreemden en naasten in het verleden als iets onnatuurlijks en dus onwenselijks hebben opgevat. ‘Mensen zijn zo snel op hun tenen getrapt als je probeert op een alternatieve manier een gezin te stichten’, vertelt hij, ‘alsof je beter een kind kunt opvoeden met iemand die je lekker vindt in de club, dan met een platonische vriendin met wie je dezelfde waardes deelt.’ Het woordje ‘natuurlijk’ blijkt het masker waarachter een heteronormatief wereldbeeld schuilgaat.

Het is één van de hete hangijzers die The Pod Generation uit de weg gaat door geen queer personages in de film voor te laten komen. Iedereen kan zich in principe voortplanten zonder hulpmiddelen, maar kiest uitdrukkelijk voor een pod. Een groot verschil met onze werkelijkheid, waarin een aanzienlijk deel van de koppels over de grens een draagmoeder zoekt omdat het in eigen land vaak te moeilijk is om een kind te krijgen. Vooral voor koppels zonder vruchtbare baarmoeder is het lastig. In Nederland bijvoorbeeld, is de draagmoeder automatisch juridisch ouder en krijgt het gezag over het kind. Als ze getrouwd is, dan is haar echtgenoot ook juridisch ouder. Hun namen komen op de geboorteakte te staan. Alleen via de rechtbank en tijdrovende adoptieprocedures kan het ouderschap en gezag bij de het stel terecht komen dat het kind in de eerste plaats wilde.

Op de TU in Eindhoven werken onderzoekers aan een kunstmatige baarmoeder

Het belang van draagmoederschap voor queer ouderschap is voor Lewis reden genoeg om er de potentie in te zien een revolutie te ontketenen waarin het patriarchaat, het kapitalisme, heteronormativiteit, racisme en transfobie allemaal ophouden te bestaan. Zoals de meeste utopieën klinkt het allemaal prachtig, maar ook aardig losgezongen. The Pod Generation schetst een scenario waar ik makkelijker inkom: kunstmatig draagmoederschap als smeerolie om de wielen van de economie onbelemmerd te laten doordraaien. 

Wat me brengt op dat andere hete hangijzer dat de film behendig uit de weg gaat: ras. Heel even vertelt een Steve Jobs-achtige visionair waarom mensen behoefte hadden aan het Womb Center. In het Westen is er al enige tijd sprake van een daling in geboortecijfers. Hoogopgeleide vrouwen willen minder snel kinderen, omdat het een te grote belemmering vormt voor hun ambities. Laat het Womb Center dus maar de lasten dragen, dan kunnen deze vrouwen hun leven voortzetten alsof er niets aan de hand is. Althans, de vrouwen die bijdragen aan de economie natuurlijk. In deze wereld blijven pods het voorrecht van de welgestelden.

Wanneer men begint over dalende geboortecijfers in het Westen is het een kwestie van tijd voor we uitkomen bij de overpopulatie in het Mondiale Zuiden, toenemende migratie naar het Noorden en het doemscenario van toekomst waarin witte mensen een minderheid vormen in eigen land. In The Pod Generation is dit gedachtespoor bij voorbaat uitgesloten, want ieder koppel dat gebruikmaakt van de pods is van verschillende komaf. 

Te makkelijk? Misschien. Maar door deze hangijzers niet te adresseren kan The Pod Generation zich richten op de algemenere existentiële vraag of het gros van de maatschappij klaar is voor deze heerlijke nieuwe wereld waarin je je kind in een high-tech ei laat incuberen. Een toekomstscenario dat dichterbij is dan we wellicht vermoeden. Op de TU in Eindhoven werken onderzoekers aan een kunstmatige baarmoeder, bestemd voor kinderen die extreem vroeg geboren worden (24-28 weken oud). Ze is nog lang niet klaar voor commercieel gebruik en ook niet geschikt voor incubatie van bevruchte eicellen, maar dat houdt filosofen niet tegen te speculeren over de ingrijpende veranderingen die kunstmatige baarmoeders zullen hebben over onze opvattingen over bevallingen en ouderschap. Misschien dat er een moment aanbreekt waarin Lewis’ verzuchting helemaal niet zo vreemd meer klinkt, en mensen haar woorden terugblikkend zullen herhalen: ‘Het is een wonder dat we foetussen ooit in ons lieten.’