Krijgen mensen wel eens een angstaanval bij het zien van een lesbische vrouw, zoals bij spinnen en clowns?

Carmen y Lola gaat over twee zeventienjarige meisjes in een gitano-gemeenschap (de Spaanse aanduiding voor Roma) in een buitenwijk van Madrid. Ze werken allebei met hun respectievelijke families op de markt en roken samen af en toe stiekem een sigaret (gitana’s mogen niet roken, ze mogen ook geen mobiel, ze mogen ook niet zonder een man - die hun zogenaamd beschermt - over straat). 

Carmen is verloofd met de neef van Lola en Lola is allang lesbisch maar in de kast, want homoseksualiteit wordt natuurlijk ook niet geaccepteerd in deze gemeenschap (ze mogen al geen mobiel, laat staan seks voor het huwelijk, laat staan seks met een vrouw). Op het verlovingsfeest van Carmen, gevierd in een soort kantine waar tweeliterflessen cola en sinas op ieder tafeltje staan, dansen ze voor het eerst met elkaar.

Naast Carmen y Lola herkeek ik deze week ook Disobedience, een film uit 2018 over Esti en Ronit, twee vrouwen uit een Joods-orthodoxe gemeenschap die verliefd worden, of eigenlijk altijd al waren, en als gevolg daarvan (spoiler alert, hoewel iedereen dit van mijlenver kan zien aankomen) verstoten worden uit hun sociale cirkel. Les die ik heb geleerd van mijn filmkeuzes: daar waar het patriarchaat springlevend is, mogen vrouwen niet met elkaar naar bed.

(En ja, Carmen y Lola en Disobedience in een tijdsspanne van een paar dagen, ik weet het, mijn week was erg gay.)

Note to self, geweld = minder shockerend dan twee vrouwen

Het bleek gisteren de ‘Dag tegen homofobie’ te zijn (want op 17 mei 1990 besloot de Wereldgezondheidsorganisatie homoseksualiteit van de officiële lijst met ziektes te schrappen), en ik was het eindelijk een keer met Claudia de Breij eens, die tweette dat ze ‘fobie’ in deze context een onzinnig woord vindt, want het is geen angst, het is haat.

D66-fractievoorzitter Rob Jetten las ter gelegenheid van deze dag in een filmpje voor hoe men hem online bejegent, met ‘kankerhomo’ als vriendelijkste verwensing. In de livestream van Amsterdamse homo-uitgaansgelegenheid De Trut was dit het gesprek van de zondagavond. 

(Mijn eigen gaye week was overigens een stuk gezelliger dan je aan de hand van bovenstaande verhalen en anekdotes zou vermoeden.)

Ik las een interview met regisseur Arantxa Echevarría over Carmen y Lola en het perspectief op homoseksualiteit bij de gitanos: ‘Ontdekken ze in de gemeenschap een homoseksueel, dan wordt hij of zij thuis vastgehouden (…). Ze scheren hun hoofden kaal zodat ze er niet over piekeren de straat op te gaan.’ 

Carmen y Lola geeft een inkijkje in de Roma-gemeenschap, een gemeenschap die je niet vaak op het witte doek ziet. Dat kaalscheren komt er niet in voor, trouwens, en gelukkig maar. De Roma-gemeenschap ziet er voor een deel ook heel kleurrijk en hecht uit. Hoewel er kritiek klinkt vanuit diezelfde wereld, las ik in een NOS-artikel met een stomme titel en een nog stommere lead-foto: sommige mensen vonden het onderwerp van twee verliefde vrouwen te gevoelig – de film had volgens hen beter over drugs of geweld kunnen gaan.

(Note to self, geweld = minder shockerend dan twee vrouwen.)

Het geweld, de nare opmerkingen, er zijn allerlei dingen waar je extra op moet letten

Anderen vonden dat de homohaat in de gitano-gemeenschap wordt overdreven: ‘Natuurlijk zijn er homohaters onder de gitanos. Maar dat zijn er niet meer dan je op andere plaatsen vindt,’ aldus iemand van het Fundación Secretariado Gitano. ‘Maar dat zijn er niet meer dan je op andere plaatsen vindt.’ Okee.

Ik denk na over het woord fobie. Sommige mensen hebben een fobie voor spinnen, of hoogtes, of clowns, of bloed. Die mensen krijgen dan een buitenproportionele angstreactie die kan resulteren in een paniekaanval (dit staat beschreven in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders onder het kopje ‘angststoornissen’, lees ik op Wikipedia). Krijgen mensen wel eens een paniekaanval bij het zien van iemand die niet hetero is? Werpen ze zich dan uit angst van een gebouw af?

(Nee.)

Op Youtube kijk ik een filmpje van iemand die de ‘Top 20 Lesbian Film Tropes’ op een rij heeft gezet en bespreekt. Het is een lijst van veelvoorkomende thema’s, karakters of plotstructuren in LGBTQ+-films. Eén ervan heet ‘shameful secret’: het steeds opnieuw vertelde verhaal van een niet-heteroseksualiteit die wordt gezien als pijnlijk en beschamend. De toon van het verhaal is altijd moeilijk en zwaar en heftig. Het centrale conflict in het verhaal ís de geaardheid.

Het is ook soms zo, gay life – de constante coming-out, de reacties daarop. Het geweld, de nare opmerkingen, er zijn allerlei dingen waar je extra op moet letten. Voor sommige mensen is het echt een lange strijd, dat wil ik zeker niet ontkennen. Maar: soms is het ook niet zo! Soms is het ook gewoon erg leuk.

Carmen y Lola is óók een fijne film. Disobedience ook (waarom anders zou ik deze film al drie keer hebben gezien? Toch?). Het is niet één en al kommer en kwel, maar wel een beetje, en het probleem dat aan de moeilijkheden van de hoofdpersoon ten grondslag ligt is altijd hetzelfde: lesbisch zijn. Vaak mag je al blij zijn als er aan het einde van de film een keer niemand doodgaat. Zoals het Youtube-meisje uitlegt: het constant portretteren van een lesbische geaardheid als iets om met heel veel pijn en moeite te kunnen accepteren (of acceptabel te laten zijn), zorgt voor een negatieve associatie met deze seksualiteit.

Simpeler gezegd: het zorgt voor moeders die zeggen, als hun kind uit de kast komt, dat ze het natuurlijk prima vinden, maar dat ze hen nu eenmaal een mákkelijker leven hadden gegund.

Tegen die kinderen zou ik dan willen zeggen:

Maar soms! Soms is het gewoon erg leuk.