Regisseur Marlyn Spaaij: ‘Ik wil de kijker verleiden anders te denken’

Schattige, pratende dieren en dino’s die in de meest duistere situaties verstrikt raken: als kind was Marlyn niet weg te slaan bij animatiefilms als Secret of Nimh (1982) en Platvoet en zijn vriendjes (1988) en alles wat maar eng was. Écht eng, want van overdreven blije sprookjes moest ze niks hebben. Nog steeds niet overigens, ook niet nu ze zelf animatiefilms maakt. Want, zo vertelt ze ons, ‘waarom zou je kinderen betuttelen? Door het enge te tonen, bereid je kinderen op speelse wijze voor op negatieve dingen in het leven. Laat ze zien dat dat negativiteit erbij hoort.’

Net als in de openingsscènes van een avonturenfilm sloot Marlyn een pact met een vriendin. Op haar dertigste zou ze aan haar eerste zelfgeschreven en geregisseerde feature film werken, iets wat binnen de kleine animatiewereld geen vanzelfsprekendheid is. Ze volbracht een studie animatie aan de HKU, een masteropleiding aan de AKV|St.Joost en werkte daarna als karakteranimator aan films als Trippel Trappel Dierensinterklaas (2014) en de documentaire Cobain: Montage of Heck (2015). Ook hield ze bewust tijd vrij voor eigen filmprojecten, zoals de short Trouble in Mind, die waarschijnlijk eind dit jaar af is. Na haar afstuderen durfde Marlyn vooral ook selectief te zijn. ‘Bij alle projecten die ik heb gedaan, heb ik de afweging gemaakt of het iets toevoegt aan mijn doel: die eigen feature.’ 

En ja hoor, met dertig kaarsjes op de verjaardagstaart is het doel bereikt. De Wichter Cirkel is in ontwikkeling, een familiefilm over vrouw worden, Witte Wieven en het omarmen van het onbekende. In de kern een feministisch verhaal, doordrenkt van Nederlandse folklore, dat vooral een breed publiek moet aanspreken. ‘Het is een film die in eerste instantie niet super feministisch overkomt, maar dat zeker wel is. Zo wil ik de kijker verleiden anders te denken, zonder af te schrikken.’ 

Nee zeggen 
‘Als je zulke grote plannen hebt, is het belangrijk om actief tijd vrij te maken om aan je eigen projecten te zitten en niet alleen opdrachtwerk te doen. Dat is best lastig als je begint. Want ja, je bent ZZP’er, het is überhaupt spannend of je werk krijgt en je moet ook gewoon je huur betalen. Na twee jaar freelancen nam ik een paar maanden vrij om mijn eerste korte film te schrijven. Daar reageerden mensen best verbaasd op. Zo van, ‘hè zeg je nou nee tegen een project? Heb je die klussen niet nodig?’ Dan dacht ik: nee, juist als beginnende maker heb je tijd nodig om je eigen ideeën vorm te geven. Dat is nou eenmaal zo. Maar het voelde wel als een risico, al ben ik heel blij dat ik het heb gedaan. Vooral 2020 was een jaar waarin ik alleen maar aan eigen projecten heb gewerkt. Dat was een bijzondere mijlpaal: ik ben op de goede weg.’ 

Als 18-jarige had ik een heel ander soort film voor ogen

‘In het animatievak heb je regisseurs en animatieregisseurs. Dat zijn twee verschillende functies. De regisseur is verantwoordelijk voor het hele proces en de animatie-regisseur stuurt alleen de animatoren aan. Beide vormen leer je niet op een animatieopleiding. Het is iets wat je vooral zelf moet leren, zodra je in de praktijk met teams gaat werken. Het regisseren ligt mij heel erg, net als de research en het schrijven. In De Wichter Cirkel zitten allerlei Nederlandse folklore-elementen, daar doe ik dan veel onderzoek naar. Maar ik vind het ook belangrijk dat details zoals de boomsoorten in de film een beetje kloppen. Wat voor begroeiing is er in het gebied van Nederland waar de film zich afspeelt? Door die details gaat een verhaal echt leven. Daar word ik heel enthousiast van en dat plezier vind ik superbelangrijk en wil ik ook voor mijn team.’

Feminisme voor zoete koek
‘Toen ik mezelf als achttienjarige voornam om later een feature film te maken, had ik een heel ander soort film voor ogen dan De Wichter Cirkel. Op die leeftijd had ik van alles te bewijzen en dacht ik dat ik moeilijke arthouse films ging maken voor een volwassen publiek. Ik had een vooroordeel over familiefilms, ze leken mij te makkelijk, maar dat is onzin natuurlijk. En daarbij, ik wil projecten doen omdat ik ze leuk vind en niet omdat ik iets te bewijzen heb. Het liefst bereik ik juist een zo groot mogelijk publiek.’ 

Kinderen zijn een fijn publiek: ze staan open voor nieuwe ideeën

‘Als ik een hele hoogdravende feministische filmhuisfilm zou maken, zou die film waarschijnlijk alleen op een paar filmfestivals te zien zijn, waar dan een klein groepje mensen ja-knikkend in de zaal zou zitten. Daar zou ik als kijker zelf erg van genieten, maar ik ben niet mijn eigen publiek. Als je wil dat een groot publiek je film ziet, moet je je verplaatsen in de mensen die naar de bioscoop gaan om gewoon iets leuks te zien. Mensen die het qua ideeën misschien niet altijd met je eens zijn. Dus dan moet je de boodschap verpakken in een mooi entertainment-jasje, met een spannend verhaal waar mensen sowieso van kunnen genieten. Ondertussen zitten er kinderen in de zaal die de boodschap wél oppikken en er hopelijk iets positiefs aan beleven. Kinderen zijn een fijn publiek: ze staan open voor nieuwe ideeën en hebben nog geen vaste mening. Daarom is het belangrijk om een kind een gevarieerd wereldbeeld te laten zien, zodat ze op basis van al die verschillende ideeën een eigen mening kunnen vormen. Zo veel kinderfilms zeggen ‘geloof in jezelf’. Dat hebben we nu wel duizend keer gehoord, het is tijd voor iets nieuws.’

‘Hoewel het geen animatie- of kinderfilm is, inspireert de film Dirty Dancing (1987) mij heel erg in het vinden van die balans tussen een feministische boodschap en een toegankelijke film. Het is een heel romantisch verhaal over een eerste liefde en dans, maar ondertussen gaat het ook over abortus. De film laat zien wat het voor vrouwen met een ongewenste zwangerschap betekent als abortus plegen illegaal is. Dat een film over dat onderwerp zo mainstream en succesvol is, vind ik heel bijzonder. Dan denk ik: hoe veel toffer is dat dan een arthouse film over abortus, die maar door een paar mensen wordt gezien. Die films moeten er ook zijn, dat is zeker ook belangrijk, maar dat bereik van Dirty Dancing, dat vind ik echt geweldig. Het feit dat dat gelukt is, geeft me heel veel inspiratie.’

Juist omdat ik niet precies wist wat de wieven deden, vond ik ze heel eng

‘Ik laat me ook inspireren door het intersectioneel feminisme. Dat houdt in dat er niet één feminisme is. Iedereen moet juist haar eigen vorm kunnen vinden, waarbij we moeten blijven opkomen voor elkaars rechten. Ook al ben jij niet degene van wie de rechten worden geschonden. Die boodschap – samen sta je sterk – is sterk en positief. Dat gevoel, onderdeel zijn van een groep en daar je kracht uit te halen, staat centraal in mijn film.’

‘Ik ben opgegroeid in Twente en als er vroeger mist was op de akkers, zei mijn moeder altijd: ‘Pas op, wieven!’. Wat die wieven dan precies deden en waarom ik ervoor zou moeten oppassen, daar waren verschillende verhalen over. Dat maakte heel veel indruk op mij als kind. Ik had heel veel vragen. En juist omdat ik niet precies wist wat ze deden, vond ik het heel eng. In de film heb ik mijn eigen invulling gegeven aan het verhaal. De wieven lokken jonge meisjes de bossen in en veranderen ze in volwassen vrouwen. In de bekende sagen zijn wieven een soort heksachtige wezens, maar ik vond het veel interessanter om ze een verzameling van allemaal verschillende soorten vrouwen te laten zijn.’

Nieuwe dromen
‘Het ontwikkelen van een animatiefilm neemt heel veel tijd in beslag. Op dit moment schrijf ik samen met co-scenarist Eveline Hagenbeek nog aan het script. Lemming Film is onze producent en Kristine Knudsen onze internationale co-producent. Het hele proces duurt op z’n kortst vijf jaar, maar vaker gaat het richting de tien. Het is moeilijk te voorspellen wanneer de film echt af is, want vooral het bij elkaar krijgen van het geld is een uitdaging. Je hebt het over een budget van minstens 4 miljoen euro. Daarvan hebben we een deel toegekend gekregen van het filmfonds, maar zij stellen als voorwaarde dat je ook ergens anders geld binnenhaalt. Het probleem is dat er niet veel geldschieters zijn voor animatie. En de fondsen die er wel zijn, moeten vaak nee zeggen omdat ze zoveel aanvragen krijgen.’ 

‘Maar als dat allemaal is gelukt en de film er is, kun je wel meteen groots uitpakken. Het voordeel van animatie is dat het internationaal makkelijk te verspreiden is. Elk land kan z’n eigen nasynchronisatie doen. Ik wil zo snel mogelijk op dat punt komen, ik wil namelijk nog meer films maken. Je moet, zeker in een tijdrovend proces als animatie, echt pragmatisch zijn. Ik heb nog zoveel ideeën voor films dat ik liever aan een nieuw project werk, dan dat ik eindeloos een film blijf perfectioneren. Zo’n eerste feature film is een heel traject en als je het afkrijgt binnen een bepaalde tijd, is dat al heel wat. En, zoals je misschien wel had kunnen verwachten, ligt mijn volgende doel al op de horizon: als ik veertig ben wil ik een animatieserie regisseren.’

Foto's: Lauren Murphy