Foto's: Pieter Sloëtjes / Boas Bjelke
Toen we in 2015 kennismaakten met Sam de Jong vermoedden we al dat dat niet de laatste keer zou zijn. Hij was nog maar net Filmacademie-af, maar zijn debuutfilm Prins knalde van het scherm met een bravoure om niet snel te vergeten. Een vrolijke, neonkleurige ode aan grote dromen, snelle sneakers en Amsterdam-Noord, met een cast vol rappers en jonge koppen die inmiddels ook bekende Cineville-gezichten zijn geworden. Door de rafelrandjes en het zero budget heen zag je al dat deze regisseur bestemd was voor iets groters. Een prins onder de boefjes, een paarse Lamborghini onder de Canta’s.
Natuurlijk zag de rest van de wereld dat ook. 20th Century Fox kreeg Prins ook onder ogen, en was fan. Alleen jammer van dat Nederlands. Ze nodigden De Jong uit op gesprek en the rest, as they say, is history: hij kreeg een smak geld om in Amerika een scenario te schrijven en een film te maken. Nu, drie jaar later, is Goldie klaar voor de start. De Jong: ‘Ik had al heel lang het vuur om iets in Amerika te maken. De filmwereld daar intrigeerde me. Maar ik wist dat ik niets kon maken als ik nog geen speelfilm had gemaakt. Zodra Prins af was ben ik naar New York gegaan, en uiteindelijk daar ook heen verhuisd. L.A. is veel te raar om iets in te schrijven. Ik was al met een verhaal bezig en dat ben ik in New York verder gaan onderzoeken. Eigenlijk vertaalde het zich direct al heel goed.’
Goldie opent op 22 maart het Movies That Matter festival in Den Haag. Maar ondanks dat de film zware thema’s aansnijdt is het is geen loodzware mensenrechtenkost. De 18-jarige Goldie (gespeeld door model Slick Woods) is een optimistische, excentrieke dame met een bek zo groot als haar dromen. Ze lijkt wat haar tomeloze ambitie betreft wel wat op Ayoub, de hoofdpersoon uit Prins. Ayoub wilde zich bewijzen voor het mooiste meisje van het plein, Goldie wil een beter leven opbouwen voor zichzelf en haar twee jonge zusjes - door popster te worden. De film springt van rauw-realistisch naar sprookjesachtig, van kleurrijke animatie naar Instagramfilters. Het is energiek, vernieuwend en héél erg New Yorks. Best knap, voor een Durgerdammer.
Bij Prins gingen we er met gestrekt been in. Er was weinig ruimte voor twijfel
We bellen De Jong in Amerika om het over zijn filmliefde en zijn afgelopen tien filmjaren te hebben. Hij klinkt relaxt. Moeten de zenuwen nog komen? ‘De spanning is sowieso fucking groot, maar niet per se groter dan met Prins. Toen wilde ik ook gewoon dat de film gezien werd. Het is elke dag weer eng. En ik ben kritisch op mijn werk, het is een soort haat-liefde verhouding. Eigenlijk moet je het durven loslaten. Ik durfde pas twee jaar na Prins de recensies te lezen, maar daar haalde ik juist een hoop uit. Dus ik heb er ergens ook wel weer zin in.’
Een sprong in het diepe
‘Prins hebben we supersnel gemaakt. We gingen er met gestrekt been in. Daardoor was er weinig ruimte voor twijfel. Maar die oversteek naar New York, de research en het zoeken naar acteurs en een crew, dat proces was zo uitgesponnen dat er veel ruimte voor angst en onzekerheid was. In Nederland had ik een veilige plek gecreëerd. Je weet wat je aan elkaar hebt en je vertrouwt erop dat mensen je smaak en je werkproces snappen. Iedereen met wie ik in New York werkte was een nieuw gezicht.’
‘Ik denk dat ik een heleboel geleerd heb door een sprong in het diepe te wagen. Een film in een andere taal en cultuur maken is zwaar, zeker als je zelf het scenario schrijft. En het was interessant om ergens te werken waar films winstgevend moeten zijn, waar je ervoor moet zorgen dat je film een publiek bereikt en binnen bepaalde ideeën past. In Nederland hebben we een auteursgericht systeem. Dat is heel bijzonder. Je wordt gestimuleerd om vanuit je eigen visie iets te maken. In Amerika heb ik eindeloos moeten herschrijven, met feedback waarvan ik dacht: ben ik het hier wel mee eens? Maar je moet wel, want als je ‘nee’ zegt in de VS dan komt die film er gewoon niet. Dat Goldie nu de wereld in gaat, is een viering en de film voelt alsnog wel als míjn film.’
Popcultuur als religie
‘Goldie is net als Prins een soort fabel, maar wel een stuk preciezer en minder metaforisch. Ik wilde iets maken over popcultuur als een ogenschijnlijke redding voor iemand in een benarde situatie. Popcultuur is een beetje de religie van onze generatie. Dat individualisme dat vanuit Amerika naar de rest van de wereld is overgewaaid, dat is in Amerika nóg extremer. Dus het was interessant om er juist dáár iets over te vertellen - in het hol van de leeuw.’
Als je ‘nee’ zegt in de VS dan komt die film er gewoon niet
Filmmaken als religie
‘Ik had vroeger niet altijd al het idee dat ik regisseur moest worden, maar ik wist wel dat er een magie zat in de filmwereld waarvan ik dacht het goed bij mijn persoonlijkheid zou passen. Ik heb veel onrust in mezelf, een sterk onbestemd gevoel. En filmmaken heeft bijna iets religieus. Je kunt jezelf motiveren om je voor een korte tijd compleet onder te dompelen in een onderwerp en daar bijna een existentiële kracht uit halen. Toen ik jonger was en niet wist welke kant ik op moest met mijn leven sprak dat idee me aan. Ik ben nog steeds grillig, maar toen al helemaal. Ik was stout en ongefocust en ik vloog vaak de bocht uit. En binnen film mag dat allemaal.’
Vormexperimenten
‘Films zijn voor mij een soort vormexperimenten. Dat is leuk, maar ook moeilijk - je doet alles publiekelijk, omdat het zo veel geld kost om een film te maken. Als schilder kan je je kunst verbergen als je er niet blij mee bent. Ik vind het leuk om de grenzen op te zoeken en te kijken hoe je met cinema op een bijna literaire manier dingen kunt vertellen. Op een gegeven moment heb ik geprobeerd af te stappen van de vormen die we op de Filmacademie leerden en er een eigen draai aan te geven. Ik hou van magisch realisme, maar ik doe bijvoorbeeld ook veel research en werk graag samen met mensen die een persoonlijke verbintenis hebben met het verhaal. Mijn inspiratie komt meestal uit het ontmoeten van een echt persoon. Dat geldt ook voor Goldie: het filmverhaal heeft veel overlap met het levensverhaal van de actrice, Slick Woods. Ik hou van het voortraject van filmen, de tijd dat je dolend door de stad loopt op zoek naar indrukken en inspiratie. Het voelt alsof je voor elk project op zoek gaat naar iets totaal anders.’
Werner Herzog‘Ik vind het vet als filmmakers de grenzen van fictie en realiteit opzoeken. Ik hou bijvoorbeeld heel erg van Werner Herzog en zijn vroege fictie zoals Fata Morgana en Stroszek. Hij is zo vet. Hij maakt films die wel verankerd zijn in de realiteit, die echt aanvoelen, maar waar wel een filmische interpretatie aan wordt gegeven die het geheel naar een sterker en beeldender niveau tilt. Mensen hebben het altijd over fly on the wall filmmaken - dat je pretendeert dat je er niet bent. Dat is zo’n bullshit. Herzog zegt daarover: ‘I’m not the fly on the wall, I’m the hornet that stings.’ Het lijkt me heerlijk om zijn zelfvertrouwen te hebben.’
Je innerlijke kind‘Een film die heel erg indruk op me heeft gemaakt is één van de eerste fictiefilms van Abbas Kiarostami - Where Is the Friend’s Home? Dat is een sprookje met echte mensen, een heel simpel verhaaltje waarin een jongetje het schriftje van zijn vriendje mee naar huis neemt. Ze hebben een hele strenge leraar, en het jongetje weet dat zijn vriendje straf krijgt als hij zijn huiswerk niet heeft gedaan, dus maakt hij een reis van zijn eigen dorpje naar het dorpje waar zijn vriendje woont. Het gaat over solidariteit en menselijkheid onder kinderen. Tijdens die tocht zie je hem eigenlijk volwassen worden. Hij heeft een duidelijk doel, maar dat doel staat voor zo veel meer.’
‘Turtles Can Fly van de Koerdische Bahman Ghobadi is ook zo’n indrukwekkende film. Het gaat over kinderen in een oorlogsgebied. Mijn vader had een NGO waarmee hij zich inzette in post-conflictgebieden, dus misschien dat het ook daardoor komt, dat die film op een poëtische en sprookjesachtige manier de wereld van mijn vader liet zien. De kinderen proberen met hun fantasie een uitweg te zoeken. Die veerkracht van kinderen, en het belang van dromen en creativiteit in zo’n extreme situatie, dat raakte me heel erg. Ik had laatst ook een helder moment in het Stedelijk, bij Karel Appel. Hij vierde altijd het kind in jezelf. Ik zag die werken en realiseerde me dat dat is wat ik wil blijven doen: op zoek gaan naar je innerlijke kind, en je daar niet voor schamen.’
Ik vind mensen zoals mezelf niet direct uitnodigend of interessant
Ruben, Yorgos en Lars‘Er is de afgelopen tien jaar een groepje Europese filmmakers opgestaan dat ik heel interessant vind. Ruben Östlund is een van de beste filmmakers van de afgelopen tijd. En Maren Ade van Toni Erdmann, en Yorgos Lanthimos. Ik vond The Favourite wel weer héél goed, hoor. Zij gaan meer naar absurdisme toe en ze zijn zich bewust van hun filmische vorm, dat vind ik interessant. Daarvoor had je een tendens dat het alleen maar ging om de emoties van de karakters, de pijn en het verdriet. Als dat maar zo echt mogelijk werd weergegeven, dan was het goed. Maar dat vind ik eendimensionaal - het is veel gelaagder als je die emoties hebt en daaromheen nog allerlei ideeën over film en kunst en het leven, vanuit de visie van de maker. Dat prikkelt je verbeeldingskracht veel meer dan een karakter dat het super zwaar heeft en that’s it.’
‘Ik vond Joshua Oppenheimers film The Act of Killing ook heel inspirerend. Het verhaal is zo grimmig en donker, maar de manier waarop het ook weer een reflectie is op wat film kan doen, zowel voor de slachtoffers als de moordenaars, dat is zó goed. In de moderne kunst zie je wel vaker dat het niet over de kunst zelf gaat maar om het idee áchter het kunstwerk. Dat kan provocatief zijn, maar provocatie is ok als het een gesprek oproept over de rol van kunst in onze wereld. Lars von Trier vind ik bijvoorbeeld geweldig. Zijn films zijn soms moeilijk om naar te kijken, maar ik denk dat zo iemand als hij belangrijk is. In Nederland vind ik Renzo Martens ook tof, met zijn film Enjoy Poverty. Maar dat ben ik - iedereen is in films natuurlijk naar iets anders op zoek.’
De komende tien jaar
‘Eerlijk gezegd weet ik nog niet precies wat ik ga doen. Ik hoop dat ik de komende tien jaar door kan gaan met dit persoonlijke onderzoekstraject. Waarschijnlijk blijf ik nog wel even in die limbo tussen Nederland en de VS. Ik ben met een aantal dingen in Nederland bezig en met een project in Amerika. Wat ik in Nederland heb opgebouwd, dat is niet zomaar weg, en ik heb echt zin om daar weer iets op te zetten. Ook wil ik een film ontwikkelen die wat meer over mezelf gaat. Tot nu toe was mijn werk een antropologische manier van dingen onderzoeken die niet aan mijn eigen wereld raken, omdat ik het spannend vind om iets te leren over iemand die niet op mij lijkt. Ik vind mensen zoals mezelf niet direct uitnodigend of interessant, maar het lijkt me gezond om een film vanuit zelfstudie te gaan ontwikkelen.’
--
Luister hier ook onze podcast met Sam over Goldie.
