‘Een Nederlands tapijt klinkt toch net even anders.’ Een kijkje in de studio van foley artiest Daimo da Costa

Toen de Almeerse Daimo da Costa als tiener de DVD van The Matrix (1999) in handen kreeg, ging er een wereld voor hem open. De making-of toonde niet alleen Keanu Reeves’ veelbesproken kung fu-training, maar vooral hoe de crew speelt met illusies. Twintig jaar later is Daimo zélf degene die het publiek voor de gek houdt. Als foley artiest voorziet hij films van al het geluid waardoor een film zo echt voelt. De krakende houten vloer van een statig herenhuis, bloedspetters die als regendruppels tegen een raam vliegen of een slokje uit een glas wijn: de kans is groot dat die geluiden los van elkaar in een geluidsdichte foley studio zijn opgenomen. (Wist je dat?)

Ondanks dat Daimo pas vijf jaar is afgestudeerd bulkt zijn IMDB-pagina van de projecten. Cineville-films waar Daimo’s naam op de aftiteling prijkt (als foley artiest, foley editor en andere functies binnen de sound department) zijn bijvoorbeeld De Libi (2019), De Patrick (2019), Kapsalon Romy (2019) en binnenkort De Slag om de Schelde (2020). Maar ondanks het belang van het foley vak voor de filmwereld, is het grote publiek vaak niet bekend met het bestaan van de mensen achter de geluiden. Volgens Daimo heeft dat een goede reden: ‘We houden ons bewust op de achtergrond om de magie van de film niet te jinxen. Geluid speelt in op je onderbewuste. Het zou zonde zijn als je als kijker te makkelijk door de techniek heen kan prikken.’ 

Geluid speelt in op je onderbewuste

En toch gaan we het erover hebben, al is het maar omdat Daimo er zo aanstekelijk over kan vertellen. Zijn passie voor foley, zo vertelt hij als we hem spreken in zijn studio vol props, schoenen en effecten, is het gevolg van een reeks toevalligheden. ‘Toen ik klaar was met de middelbare school, was ik als vroege leerling nog zo jong dat het lang heeft geduurd voordat ik wist wat ik daarna wilde doen. Mijn moeder stelde voor om ‘iets met film’ te gaan doen, omdat ik graag films keek. Maar toen ik erachter kwam dat je voor de filmopleidingen een zelfgemaakt filmpje moest opsturen dacht ik: pff, laat maar. Een paar jaar later heb ik me toch aangemeld voor het oriëntatiejaar van Open Studio. Daar ontdekte ik het montagevak. Aan het einde van dat jaar wist ik het zeker: ik wilde montage gaan doen aan de Filmacademie. Daar dachten ze bij de Filmacademie helaas anders over haha, maar ik mocht wel op gesprek komen bij mijn tweede keus, Sound Design. Eerst dacht ik: wat moet ik hier nou mee? Past dat wel bij mij? Ik ben toch naar het gesprek gegaan en nu ben ik foley artiest.’

Kun je met een diploma Sound Design op zak gelijk aan de slag als foley artiest? 

‘Van alle geluidsdisciplines was er aan de Filmacademie de minste aandacht voor foley. Wat we erover leerden bestond uit een workshopprogramma van twee weken, gegeven door foley artiest Vladimir Rakic (Paradise Drifters, Take Me Somewhere Nice, Drama Girl). Ik was super enthousiast en wist meteen: hier wil ik mee verder. Maar hoe word je foley artiest in Nederland? Om een antwoord te vinden heb ik mijn scriptie geschreven over die vraag en verdiepte ik me in het foley wereldje. Ik kwam er al snel achter dat die heel, heel klein is. In Nederland zijn Vladimir Rakic en Ronnie van der Veer (allebei afgestudeerd aan de HKU) bijvoorbeeld de enige foley artiesten met een eigen studio. Heel bizar als je daarover nadenkt: zo veel films en maar twee studio’s. Dat heeft ook invloed op de opleidingsmogelijkheden. In het buitenland zie je dat mensen een stage beginnen bij iemand die al jaren aan foley doet en op die manier doorgroeien tot een zelfstandige maker, maar daar is in Nederland helemaal geen ruimte voor.’ 

Het foley wereldje [in Nederland] is heel, heel klein

‘Je kunt ook niet zomaar uit jezelf beginnen, want de foley studio’s zijn bijna nooit vrij en het is voor de opname heel belangrijk dat de studio geluidsdicht is. Je kunt soms wel een studio huren, maar dat is voor een beginnende maker heel duur. Ook moet je dan telkens al je foley spullen verslepen. Denk aan verschillende ondervloeren, maar ook zand of naaldhakken. Zo is het moeilijk om nieuwe mensen op te leiden en blijven de bestaande foley artiesten het te druk hebben: een vicieuze cirkel.’

Een vicieuze cirkel die jij hebt verbroken, want het is jou wel gelukt om van foley’en je werk te maken.

‘Uit noodzaak heb ik wat foley bij mij thuis op zolder gedaan, gewoon om te beginnen. Daar kom je tot op zekere hoogte wel mee weg, maar dan moet het wel ‘s nachts, zodat het zo stil mogelijk is. Ook had ik het geluk dat ik via mijn jaargenoot en sounddesigner Regard Ibrahim (Penoza: The Final Chapter) in de grote Amsterdamse geluidsstudio Posta terecht kwam, die net een gloednieuwe foley studio hadden gebouwd. Regard vroeg me of ik daar de foley voor De Libi wilde opnemen en aangezien het mijn eerste grote foley project was, gunde Posta me wat meer opnamedagen. Dat was het begin van onze samenwerking. De studio wist mij steeds vaker te vinden en ik mocht gebruik maken van hun locatie.’

‘Posta wordt, in tegenstelling tot de andere twee foley studios in Nederland, minder vaak gebruikt door Nederlandse foley artiesten. Posta laat veel van hun foley doen door Julien Naudin (Three Billboards Outside Ebbing, Missouri, Los abrazos rotos, The House That Jack Built), een Fransman die ze in laten vliegen en die er in een weekje drie speelfilms doorheen knalt. Dat is ongeëvenaard. Tegen zoveel ervaring valt moeilijk op te boksen. Daarnaast komt hij uit een echte foley dynastie: zijn vader was de foley artiest van Jacques Tati en zijn opa was één van de grondleggers van het vak. Omdat hij zo absurd snel werkt, is de studio minder lang bezet en dat creëert weer kansen voor mij.’

Kun je nog wel naar een film kijken zonder de foley artiest voor je te zien die op tien verschillende manieren een slokje water neemt?

‘Haha, ja hoor. Ik ben als ik een film kijk niet altíjd met foley bezig. En toch, soms zie je een film of serie waarbij het geluid zo bijzonder is dat ik het niet kan laten om toch even goed op de foley te letten. Een voorbeeld is de film 1917 (2019), waarbij de modderige voetstappen die je hoort een combinatie zijn van studio- en setgeluid. Of de serie Chernobyl (2019), waarin mensen vaak over glasscherven lopen of waarin je aan het geluid van de schoenen op het tapijt kunt horen dat de film zich in Oekraïne afspeelt. Een Nederlands tapijt klinkt toch net even anders. Ik vond A Quiet Place (2018) ook heel interessant, een film waarin het geluid van voetstappen op zand vaak voorkomt. Als foley artiest denk ik dan meteen: hoe krijg je dat super subtiele geluid goed opgenomen? En ook: hoe zorg je er in je eentje voor dat de voetstap van de man, vrouw en kinderen allemaal een ander en geloofwaardig klankkarakter hebben?’

Als je alles zelf uitvogelt, ben je dan wel eens onzeker over of je op het goede spoor zit?

‘Je bent aardig op jezelf aangewezen, dat is misschien wel het meest uitdagende. Het enige echte boekwerk dat bestaat over foley is The Foley Grail (2009) van Vanessa Ament, echt een aanrader voor iedereen die zich in foley wil verdiepen. Verder ben ik veel in contact met andere foley artiesten. Bijvoorbeeld met Ronnie van der Veer (The Lobster, Girl, La última primavera), die ik vaak assisteer in de montage van de foley. Want dat hoort ook bij het vak: dat je de opgenomen voetstappen zo precies mogelijk timet onder de beelden. Dat is super leerzaam. Dan luister ik een foley van Ronnie terug en blijf ik me verbazen over zijn creativiteit en kunde. Ik had van tevoren bijvoorbeeld nooit bedacht dat bij grote veldslagen, zoals in Ronnie’s geval in de serie Rise of Empires: Ottoman, de foley artiest alle veldslagen helemaal in z’n eentje in de studio opneemt.’ 

Met foley is er niet één manier om het ‘goed’ te doen

‘Er gaat zo veel schuil achter een goede foley. Die realisatie heb ik ook als ik naar Youtube-filmpjes kijk van andere foley artiesten aan het werk of korte documentaires en interviews. Tegenwoordig zie je ook steeds vaker dat foley artiesten showcases doen op festivals, zoals ik zelf heb gedaan op Cinekid dit jaar. Je laat dan zien hoe je met de gekste materialen de meest herkenbare geluiden nabootst.’ 

‘Met foley is er niet één manier om het ‘goed’ te doen en daardoor is het onvermijdelijk dat je experimenteert. Ik heb nu alweer een hele andere techniek dan toen ik De Libi deed. Als ik mijn werkwijze moet omschrijven, denk ik altijd een quote van Rico van hiphopformatie Opgezwolle uit de track Tijd leert: ‘Ik doe maar wat, wat ik doe, doe ik op gevoel, ik laat de boel de boel en ga regelmatig op m’n smoel.’ Zo voelt foley voor mij, haha. Aanmodderen en je best doen.’