‘Een film vervangt je herinneringen.’ Joanna Hogg en Honor Swinton Byrne over The Souvenir: Part II

Soms wordt het hoofdgerecht lekkerder door het toetje. Of het concert beter door de toegift. In het geval van coming-of-age-tweeluik The Souvenir (2019/2021) van de Britse filmmaker Joanna Hogg krijg je van deel 2 direct zin om deel 1 te herzien.

Hoe zat het ook alweer? In deel 1 maakten we kennis met Julie (Honor Swinton Byrne), een gedreven filmstudent met een zwak voor de onweerstaanbaar slimme maar ook extreem problematische oudere dandy Anthony (Tom Burke). Anthony bood Julie een kans om te ontsnappen aan haar verstikkend Britse moeder (Tilda Swinton, in het echt ook de moeder van) en haar cockerspaniëls, maar de rode vlaggen wapperden al vanaf de eerste chique date. Onder Anthony’s vlotte babbel en tweed zaten dagen vol zwarte gaten en armen vol blauwe plekken. ‘Ren, Julie!’ riepen we tegen het scherm. ‘Rén!’ Maar Julie negeerde ons en iedereen om haar heen en viel hard, en diep. Tegen het eind van The Souvenir had Anthony al Julie's spaargeld vergooid aan de heroïne en had ze haar studie en sociale vangnet verwaarloosd. Maar Anthony was gelukkig wel exit. 

The Souvenir, losjes gebaseerd op Hoggs eigen leven, werkte omdat het zo herkenbaar was. Iedere keer dat Anthony met zijn puppy-ogen weer sorry kwam zeggen begreep je waarom Julie bij hem bleef: soms denk je dat giftige liefde óók liefde is. The Souvenir: Part II begint waar deel 1 ophoudt en gaat over de fase daarna, over de verwerking van zo’n relatie. Ook dit keer komen de beats bekend voor: het dal waar Julie doorheen gaat, de coupe die ze nog korter knipt, de seks die ze opnieuw ontdekt en de manier waarop ze de regie over haar leven herpakt. De meta-eindexamenfilm/therapiesessie die ze uit de grond stampt wordt met zoveel plezier en creativiteit in beeld gebracht dat je direct hunkert naar een slechte relatie om goede kunst over te maken.

Joanna Hogg op de set van The Souvenir: Part II

‘Deel 2 is een reactie op deel 1,’ zegt Joanna Hogg als we haar samen met Honor Swinton Byrne spreken op een zonovergoten balkon in Cannes, in de zomer van 2021. ‘Het verhaal moest twee kanten hebben: Julie’s ervaring, en haar reactie op die ervaring. Het had die positiviteit echt nodig. Als we bij deel 1 waren gestopt had het voor mij helemaal fout gevoeld. In deel 1 heeft Julie een dwangbuis aan. Er gebeuren alleen maar dingen mét haar. Ik wilde dolgraag dat ze zich zou openstellen, maar ik wist nog niet hoe.’ Swinton Byrne springt bij: ‘Deel 1 verwarde me. Er was geen script, dus ik wist niet waar het heen zou gaan. Ik wilde Julie de hele tijd beschermen. En ik was zo kwáád. Waarom kwam ze niet voor zichzelf op? Joanna en ik discussieerden er veel over, maar toen zei ze: ‘‘Kijk, ik dééd dat gewoon niet. Ik weet ook niet waarom.’’ Dat vond ik zo mooi aan deel 1: als je terugkijkt op je leven en de keuzes die je hebt gemaakt, dan snap je vaak nog steeds niet alles.’ 

Ik wilde Julie de hele tijd beschermen. En ik was zo kwáád

Het idee was eerst om beide delen aaneengesloten te draaien, maar Hogg besloot een pauze in te lassen om nieuwe ideeën op te doen. Voor Swinton Byrne kwam dat goed uit: na twee jaar studeren in Edinburgh kon ze veel meer met de rol van Julie. ‘Ik ben zelf ook volwassener geworden,’ vertelt ze. ‘Daardoor kon ik meer van mezelf kwijt in deel 2. Het was heerlijk om Julie te zien opkrabbelen, en om samen met haar en Joanna haar visie en stem te vinden.’ Julie was Swinton Byrne’s eerste grote rol, en Hogg werkt graag instinctief samen met haar cast. Ze omschrijft het zelf als een ‘spontaan proces’, ondanks de precisie van de sets en de stijl. ‘Honors persoonlijkheid heeft een grote invloed gehad op hoe Julie zich in deel 2 heeft ontwikkeld, hoe positief ze uiteindelijk in het leven staat en hoe ze zich verhoudt tot de mensen die belangrijk voor haar zijn. Honor heeft zó’n andere energie dan Julie.’ Swinton Byrne: ‘Ik ben veel vuriger.’

Honor Swinton Byrne en Tilda Swinton in The Souvenir: Part II

In hoeverre lijkt Julie nog op Hogg zelf? Ze noemt The Souvenir expliciet geen autobiografie, maar het is wel een intiem verhaal, gevormd door haar studietijd en eerste liefdesverdriet. Swinton Byrne kreeg ter voorbereiding Hoggs oude dagboeken mee naar huis. ‘Het was ontroerend om Joanna’s gedachten te mogen lezen, haar herinneringen uit te pluizen. We hebben bizar genoeg hetzelfde handschrift! Maar Julie is zeker niet één op één dezelfde persoon als Joanna. Ze is een soort hybride alter ego.’ 

Een film vervangt je herinneringen, of husselt ze in ieder geval door elkaar

The Souvenir: Part II werd in alle opzichten een mengelmoes van herinneringen en invloeden, meer nog dan deel 1*.* Zo is Julie’s ijdele filmcoach – gespeeld door Richard Ayoade (Swinton Byrne: ‘He’s so suave, so hórribly charming’) – weliswaar niet gebaseerd op een echt bestaande mentor van Hogg (‘jammer genoeg’), maar wel op ‘de ego’s van een stuk of vier van die zelfverzekerde regisseurs van toen, en op de grote Franse filmmakers.’ Julie’s eindexamenfilm is afgekeken van Hoggs eigen afstudeerproject, waar ze eveneens haar gebroken hart in stopte, maar Hogg vindt die van haar veel minder goed: ‘Ik heb ‘m nog ergens liggen. Maar hij is behoorlijk verschrikkelijk. De film van Julie is de film waarvan ik had gewild dat ik ‘m gemaakt had.’ 

⁠

En dan heb je nog de jaren tachtig, de tijd waarin Hogg op de filmacademie zat en dikke vrienden werd met Tilda Swinton, Honors real life moeder. Op Julie’s televisie zie je de Berlijnse muur tegen de vlakte gaan, op huisfeestjes danst ze op de muziek waar Hogg en haar moeder naar luisterden. ‘Eigenlijk was ik ook een beetje het leven van mijn moeder aan het naspelen,’ zegt Swinton Byrne daarover. ‘Maar dat voelde heel natuurlijk. We hadden vroeger thuis geen tv. In plaats daarvan vertelde mijn moeder me veel over vroeger, over de eighthies en over David Bowie en zo. Ik voel me dus wel thuis in dat universum. Maar ik ben lang niet zo cool als zij waren. Bij iedere foto uit die tijd heb ik zoiets van: wie ís dat? They look amázing!’ 

Met The Souvenir: Part II sluit Joanna Hoog een hoofdstuk in haar leven af. Een hoofdstuk waarvan de contouren gaandeweg steeds vager zijn geworden. ‘Ik denk dat zo’n proces iets bijzonders met je doet. Een film vervangt je herinneringen, of husselt ze in ieder geval door elkaar. Als ik nu een foto zie van Julie’s apartment, wat een replica van mijn eigen appartement was, dan raak ik compleet gedesoriënteerd. Het maken van The Souvenir was misschien zuiverend, maar het doet ook gekke dingen met je brein.’