De multiverse is altijd overal tegelijk

De filmwereld is geobsedeerd door de mogelijkheid van meerdere werelden. Je kan geen filmzaal inlopen of een personage begint wel over een multiverse of een metaverse te stamelen. Net de echte wereld, waar techbedrijven elkaar aftroeven om die virtual reality-dromen van weleer eindelijk eens waar te maken, zoals Facebook (inmiddels Meta) beoogt: ‘From now on, we're going to be metaverse-first,’ aldus Mark Zuckerberg. Die metaverse zou een virtuele omgeving moeten vormen, waar we allemaal met onze ‘avatars’ rondbanjeren: een tweede realiteit binnen onze eigen wereld. Zijn we eindelijk in de toekomst beland? (Of waren we dat twintig jaar terug al, met Second Life?)

Belle, de nieuwe anime van Mamoru Hosoda (Wolf Children; Mirai), laat zien hoe zo’n metaverse eruit zou kunnen zien. We volgen het introverte meisje Suzu, dat binnen de virtuele wereld ‘U’ uitgroeit tot de wereldberoemde popster Belle. In die wereld verschuilt ieder zich achter zijn eigen avatar, zo ook de beruchtste lone wolf in U: ‘het beest’. U is het ultieme toevluchtsoord, waar het niet meer uitmaakt of je in het dagelijks leven een slome duikelaar bent. Het grootste gevaar in deze metaverse: een wapen dat je ware identiteit zal onthullen.

Het grootste gevaar in deze metaverse: een wapen dat je ware identiteit zal onthullen

Een andere wereld instappen als escapisme – het gegeven is zo oud als de eerste filmscripts. De eerste sciencefictionfilm transporteerde de kijker al naar een wondere wereld op de maan, al vond die reis technisch gezien plaats binnen ons eigen universum. Dorothy wordt in The Wizard of Oz door een tornado uit zwart-wit Kansas meegevoerd naar een fantasiewereld in technicolor. Is dat een droom of is het een parallel universum? Ergens op Reddit wordt in ieder geval dat laatste beweerd: Oz is geen droom van Dorothy, maar een alternatieve werkelijkheid. Net als Alice in Wonderland, waarin Alice door de rabbit hole haar wondere wereld inkruipt. Niet voor niets wordt daaraan gerefereerd in The Matrix – toch een beetje de moeder aller metaverse-films.

Marvel introduceerde jaren geleden al de ‘Marvel Cinematic Universe’ (MCU), één universum om oneindig veel films te kunnen maken met al hun superhelden. Maar alsof die ene wereld niet genoeg was, bestaat bínnen die MCU nu een multiverse. En die multiverse blijkt een gouden filmformule. Doctor Strange neemt je mee naar de ‘Multiverse of Madness’, enSpider-Man loopt inmiddels allerlei incarnaties van zichzelf tegen het lijf. In het beste geval levert dat Spider-Ham/Peter Porker op (in de geweldige animatiefilm Spider-Man: Into the Spider-Verse), in het slechtste geval resulteert het in doorgedraaide nostalgie, als Tobey Maguire plotseling weer in zijn spinnenpak verschijnt in No Way Home.

Het lijkt misschien lopendebandwerk uit een filmfabriek, maar het blijkt nog niet zo eenvoudig om een coherente multiverse neer te zetten. Vorig jaar opende Warner Bros portalen naar werkelijk álle werelden binnen hun stal in Space-Jam: A New Legacy, een vervolg waarvan nog steeds niet helemaal duidelijk is wie erop zat te wachten. Alsof het niet vervreemdend genoeg is om Kobe Bryant te zien basketballen met de Looney Tunes, passeren ook de clown uit It, de draken uit Game of Thrones en de bende uit A Clockwork Orange de revue. Het resultaat: een bedroevende rating op Rotten Tomatoes en drie Razzies, maar je kunt het ook zo zien: het is erg knap dat deze film voorbij de tekentafel is gekomen.

Stiekem is het een familiedrama over een Chinees-Amerikaans gezin, maar ook hierin wordt de multiverse geopend

Filmstudio A24, toch een beetje de Marvel voor wie van originele genrefilms houdt, kon uiteraard niet uitblijven. Everything Everywhere All At Once komt uit de koker van Daniel Kwan en Daniel Scheinert, beter bekend als ‘the Daniels’ (het regisseursduo dat ooit Daniel Radcliffe een schetend lijk liet spelen in Swiss Army Man). Stiekem is het een familiedrama over een Chinees-Amerikaans gezin met een akkefietje bij de belastingdienst, maar ook hierin wordt de multiverse geopend en belandt het gezin in een wirwar van parallelle universa: moeder Evelyn Ward (Michelle Yeoh) blijkt uitverkoren de wereld te redden, samen met vader Waymond (Ke Huy Quan). Dochter Joy (Stephanie Hsu) blijkt er juist op uit om alles te vernietigen, en wordt constant achtervolgd door een kwaadaardige belastingambtenaar, gespeeld door Jamie Lee Curtis. In elke andere wereld blijken kopieën van de gezinsleden rond te lopen, maar dan net even anders: de variaties zijn een gevolg van de afslagen die ze tijdens het leven hebben genomen, met grote effecten als resultaat. 

De familie Ward springt van wereld naar wereld, en de film schakelt soepeltjes van genre naar genre. Van intieme scènes tussen de familieleden beland je zomaar in een flauwe komedie over hotdogvingers of een spetterend kung-fu-gevecht, of raak je ontroerd door een existentiële conversatie tussen twee stenen. Everything Everywhere All At Once maakt de titel helemaal waar, als een schot hagel op al je zintuigen tegelijkertijd, met af en toe een precisiebombardement op je traanbuis.

De multiverse is zo oud als de yellow brick road, maar heeft door wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen meer relevantie én een hip nieuw naampje gekregen. Voor de één een mogelijkheid om de wildste fantasieën werkelijkheid te maken, voor de ander een perfect excuus voor wat schaamteloze fanservice. Eén ding is zeker, om met Everything Everywhere All At Once te spreken: ‘The universe is so much bigger than you realize,’ en we hebben voorlopig niet meer genoeg aan alleen het onze.