Lulu Wang over de vele obstakels die ze moest overwinnen om The Farewell te maken

Soms maak je zulke lijpe dingen mee, dat je meteen begint te fantaseren welke acteur de hoofdrol gaat spelen in de film over jouw leven. Dream on! zeggen ze dan, de wereld zit echt niet op jouw verhaal te wachten. 

Dat is ook wat de Amerikaanse regisseur Lulu Wang te horen kreeg toen ze met goede moed geld bijeen probeerde te sprokkelen voor The Farewell. De productiehuizen vonden de tagline “wat doe je als je Chinese oma op sterven ligt en je familie het voor haar wilt verzwijgen, terwijl jij het er eigenlijk niet mee eens bent omdat je inmiddels zo veramerikaanst bent en jullie dan maar een nep bruiloft plannen om onopvallend afscheid te kunnen nemen van oma” helaas niet universeel genoeg. En in geklooi met ondertitels hadden ze al helemaal geen zin.

Maar tien jaar later is het de aanhouder die wint. In een poging de logge filminstituten te omzeilen, maakte Wang een podcast over de waargebeurde tragikomische perikelen rondom de ziekte van haar oma als onderdeel van de razend populaire reeks This American Life. En je raadt het al, toen bleek dat honderdduizenden mensen tijdens het koken/fietsen/luieren een traantje wegpinkten bij het ontroerende verhaal van Wang, stonden de producenten met hun staart tussen de benen in de rij. 

En dan? Hoe werkt het eigenlijk als je eindelijk eens écht mag bepalen wie de hoofdrol gaat spelen in de film over jouw leven? 

Ik belde met Lulu Wang om het te vragen. Verder kletsten we over Q&A’s als lifehack, de constante angst dat je ooit weer bij je ouders moet intrekken en hoe het toch komt dat regisseurs vaak rijke mamaskindjes zijn. 

En dan zijn de rollen ineens omgedraaid: je hoeft niet langer te bedelen om geld, maar hebt het voor het uitkiezen. Hoe ben je omgegaan met deze vrijheid?

‘Het is best overweldigend om inderdaad opeens keuzevrijheid te hebben in met wie je werkt. Er stonden opeens producenten met zulke belachelijke bedragen voor m’n neus, dat het haast een grap leek. Dat geld is verleidelijk, maar uiteindelijk heb ik gekozen voor producenten die garant wilden staan voor mijn visie. Dan kom je al snel bij kleinere huizen terecht, waardoor er een aanzienlijk kleiner budget is. Maar daar krijg je dan veel oprechtheid en artistieke vrijheid voor terug. Dus ja, daarom was het mogelijk om de film in het Chinees te filmen met een authentieke cast - met die in Amerika gehate ondertiteling - en zijn we naar China, naar de stad waar mijn oma vandaan komt, gevlogen om te draaien. Het maakt nogal wat uit met wie je samenwerkt.’

Waar let je dan allemaal op bij het samenstellen van je filmcrew?

‘Voor een deel kende ik de mensen al waar ik mee samen wilde werken. Maar er zijn ook posities binnen de crew die langer open blijven staan. Dan kun je bijvoorbeeld een agentschap inschakelen, dat op zoek gaan naar iemand die goed binnen je team past. Ik heb verschillende agentschappen benaderd en heb ze de doodsimpele opdracht gegeven om opzoek te gaan naar een goede cinematograaf. Helaas hadden ze mijn vereiste dat minsten vijftig procent van de mensen op de lijst vrouw moest zijn, niet helemaal begrepen, want ik kreeg steevast een lijst met overwegend cameramannen. Mijn intentie was niet zozeer dat ik per se een vrouw wilde hebben op die positie, maar ik wilde zeker weten dat ik in ieder geval zelf de keuze had gemaakt op basis van kwaliteit. Dat kan alleen als die shortlist een realistischer beeld  geeft van de mensen die werken in het vak. Want zo gaat dat vaak, de vrouwelijke professionals zijn er in grote getalen in de VS, maar zolang je niet in the picture bent bij grote agentschappen, weten veel welwillende regisseurs helemaal niet van je bestaan en je verdiensten af. Het houdt zichzelf in stand, omdat je zo natuurlijk ook minder makkelijk naamsbekendheid krijgt.’

Ik ben niet afgemat met allemaal regeltjes over hoe je een film hoort te maken

‘Maar goed, mede door gedoe met die shortlists duurde het heel lang om een goede cinematograaf te vinden waar ik een goede klik mee had. Dus uiteindelijk zat er niets anders op dan zelf maar op zoek te gaan. Zo kom je via via opeens bij mensen terecht waar je via de agentschappen nooit mee in aanraking zou komen.’

Als je het hebt over je netwerk, was het moeilijk om een voet tussen de deur te krijgen in de filmwereld? Merk je er iets van dat jij geen filmopleiding hebt gedaan?

‘Het was zeker uitdagend om de overstap te maken van mijn academische bubbel naar de filmwereld. Die moeilijkheid zat hem niet in het technische aspect of in de vereiste artistieke vaardigheden. Integendeel, ik ben van mening dat ik er wat dat betreft zelfs voordeel aan heb gehad dat ik niet naar een filmacademie ben geweest. Ik ben niet afgemat met allemaal regeltjes over hoe je een film hoort te maken. Ik heb andere manieren gevonden om mij te verdiepen in film. Allereerst natuurlijk door veel, echt heel veel films te kijken. Maar de ultieme lifehacks als je regisseur wil worden is het bijwonen van Q&A’s met regisseurs en het beluisteren van de director’s commentaries die altijd op DVD-uitgaven te vinden zijn. Je weet wel, die optie dat je de regisseur de hele tijd keihard door de film heen hoort praten. Daarnaast laat ik me ook altijd heel erg leiden door mijn intuïtie. Die vrijheid heb ik, omdat die intuïtie me nooit is afgeleerd op een opleiding.’

‘De uitdaging in de overstap naar de filmwereld was, hoewel je dat misschien niet zou verwachten, heel psychologisch van aard. Dit is gelijk ook een groot obstakel voor veel mensen die op zich wel de ambitie hebben, maar simpelweg niet over de middelen beschikken om een filmcarrière te beginnen. Als je de filmwereld een beetje kritisch bekijkt, kom je al snel tot de vraag: wie mag er eigenlijk films maken en waarom eigenlijk?’

Over wat voor middelen heb je het dan vooral?

‘Het is altijd een kwestie van geld. Als je het eens goed analyseert valt het op dat het bijna allemaal mensen zijn uit een rijke familie, of op z’n minst uit de welgestelde middenklasse. Mensen die het zich kunnen veroorloven om voor langere tijd een onzeker inkomen te hebben terwijl ze aan een filmplan werken, omdat ze zich geen zorgen hoeven te maken over hun huisvesting, zorgverzekering, veiligheid of voedsel. Hun economische overleving is geen constante factor van angst, zoals dat voor veel mensen wel het geval is.’

‘En laten we er geen doekjes om winden: het maken van films is heel duur. Niet alleen in de zin dat je veel geld nodig hebt om de daadwerkelijke film neer te zetten, maar vooral ook omdat er heel veel momenten zijn waarop je ergens aan werkt, maar de financiering nog niet zeker is. Je moet het je dan wel kunnen veroorloven om “gratis" werk te verrichten. Daarvoor moet je op z’n minst een sterk economisch vangnet hebben en dat hebben veel mensen simpelweg niet.’

Een rijk mamaskindje zou dat misschien sneller doen, omdat geld voor hem niet dezelfde betekenis heeft

‘En niet alleen dat. Zelfs als iemand de stap zou zetten om serieus een film proberen te maken, moet je het wel aankunnen om in een raamloos kamertje in een kantoorpand te gaan zitten met een script onder je arm en tegen iemand die je nog nooit hebt ontmoet zeggen: hey, ik ken je niet, maar ik wil dat je mij drie miljoen dollar geeft. Dat is voor veel mensen die het economisch zwaar hebben, een extreem hoge drempel om over te stappen. Een rijk mamaskindje zou dat misschien sneller doen, omdat geld voor hem niet dezelfde betekenis heeft door de overvloed waarin het aanwezig is in z’n leven.’

Het is jou gelukt om regisseur te worden, hoe zit dat met jouw vangnet? Heb je op een houtje moeten bijten of had je het privilege van een gouden lepel?

‘Poeh, hoewel mijn ouders mij altijd hebben geholpen en gesteund is het een lastig proces geweest om het bespreekbaar te maken dat ik de ambitie had om films te maken. Ze zijn vanuit China naar de VS geëmigreerd toen ik jong was, met het idee dat we het hier beter zouden hebben. Het was dan ook moeilijk uit te leggen dat ik er zelf voor koos om een toekomst van financiële onzekerheid tegemoet te gaan, terwijl ik alle kansen van de wereld heb gehad. En ze hadden ergens ook gelijk, want het ging de meerderheid van de tijd heel moeilijk. Je leeft in de constante angst dat je als dertiger misschien weer bij je ouders moet intrekken. Als ik dan tijdens een familiediner de paniek in de ogen van mijn ouders zag als ik weer eens geen geld had, heb ik weleens getwijfeld of ik wel de goede keuze heb gemaakt en ik niet gewoon advocaat had moeten worden.’

‘Maar al die financiële aspecten en drempels die bij het maken van films komen kijken, zorgen er wel voor dat er slechts een select groepje mensen uit een hele specifieke bevolkingsgroep is, die het zich kan veroorloven om er überhaupt aan te beginnen. Deze restricties hebben als gevolg dat je een limiet legt op wie er verhalen mag vertellen. En dat is altijd eeuwig zonde.’

Heb je het gevoel dat de filmwereld zich voldoende bezighoudt met de artistieke effecten van onevenredige representatie?

‘We hebben het er wel over, maar nog niet genoeg. Het publieke debat binnen de filmwereld over dit onderwerp komt gelukkig wel steeds meer los en de term representatie valt vaak. En dan wordt representatie vooral opgevat in termen van wat we in de Verenigde Staten race and gender noemen. Maar de discussie is niet gericht op de dimensie van uitsluiting op basis van economische positie en kwetsbaarheid. Terwijl dit juist zo sterk samenhangt met de onderrepresentatie van vrouwen en mensen die niet wit zijn in de filmwereld: het is het institutioneel racisme en seksisme dat ervoor zorgt dat zij structureel gemeten een slechtere economische positie hebben dan mensen die daar niet op die manier mee te maken krijgen. Dus je kunt wel zeggen dat je meer vrouwen in film wilt, maar dan moet je ook actief werk maken van het opheffen van de gender pay gap. Alleen dan kun je in structurele oplossingen denken. Want ik heb het geluk gehad om deze film te maken door de exposure die ik kreeg met de podcast, maar het feit dat het me zo lang heeft geduurd om deze film gerealiseerd te krijgen - in combinatie met het racisme en seksisme dat ik in het proces heb meegemaakt - geeft duidelijk aan dat er nog veel te verbeteren valt.’

Foto's: Casi Moss/A24