Thelma Schoonmaker en David Hinton over Made in England: ‘Ik denk dat de films van Powell en Pressburger in Scorseses botten zijn gaan zitten’

Altijd al een stoomcursus filmmaken willen krijgen van Martin Scorsese? Kan gewoon, in Cineville. In Made in England: The Films of Powell and Pressburger neemt Marty je twee uur lang mee in het werk van twee van zíjn lievelingsregisseurs: Michael Powell en Emeric Pressburger. In de documentaire vertelt hij je hoe een Engelse filmgek en een Hongaarse scenarist elkaar vonden, hoe hun films het tv-schermpje van een negenjarige Scorsese bereikten en hoe je de invloed van het filmduo zeventig jaar later nog steeds op het witte doek terugziet.

Stoffig filmcollege? Zeker niet. Kijk je Made in England, dan kom je waarschijnlijk tot meerdere inzichten, waaronder: 1. Soms is er niks leuker dan een 81-jarige man met extreem veel passie horen praten over zijn lievelingsdingen, en 2. Elk mens zou in diens leven minstens één film van Powell & Pressburger moeten ervaren. Overweldigende kleuren, sets van het type zo-worden-ze-niet-meer-gemaakt, soundtracks waar je kippenvel van krijgt – het maakte allemaal zoveel indruk op een jonge Scorsese dat hij je precies kan vertellen welke scènes er nog altijd door z’n hoofd spoken en waar je ze terugziet in zijn eigen films. En in die van vele anderen.

Powell en Pressburger ontmoetten elkaar eind jaren 30, en werkten tot in de jaren 70 samen aan twintig films. Bij elke titel deelden ze de credits: een Powell & Pressburger-film is written, directed and produced door allebei, ongeacht de rol die ze op of buiten de set vertolkten. De samenwerking werd een productiebedrijf – The Archers – waar films werden gemaakt waar Scorsese op feestjes waarschijnlijk niet over uitgepraat raakt: The Red Shoes, met daarin een balletscène van bijna een kwartier, A Matter of Life and Death, waarin het hiernamaals kil zwart-wit is en het aardse leven warm Technicolor, of Black Narcissus, waarvoor het duo een Britse soundstage wist om te toveren tot het Himalaya-gebergte. 

The Red Shoes

Thelma opende de deur van die garage en begreep hoe waardevol wat daar lag was

En toen was daarPeeping Tom, een soloproject van Powell, over een seriemoordenaar met daddy issues die zijn slachtoffers filmt voordat ‘ie ze afslacht. Peeping Tom draait nu tegelijkertijd met Made in England opnieuw in de filmtheaters, en wie ‘m nu kijkt ziet meteen hoe ver de film zijn tijd (pre-livestreams, pre-YouTube, pre-camera’s-die-je-in-je-kontzak-kan-stoppen) vooruit was. 

Maar de reacties in het Engeland van 1960 waren niet mals. Na de première weigerden bezoekers Powell de hand te schudden, vergeleken recensies hem met de Marquis de Sade en belandden The Archers op de zwarte lijst van de Britse filmindustrie. Powell en Pressburger kwamen nauwelijks meer aan de bak. Precies op dat moment klopte een jonge Martin Scorsese bij Powell aan – een fanboy op zoek naar inspiratie en advies van zijn grote held. De ontmoeting leidde tot een levenslange vriendschap én een huwelijk: in 1984 trouwde Michael Powell met Scorseses vaste editor Thelma Schoonmaker. 

Schoonmaker, dit keer in de rol van producent, schuift samen met regisseur David Hinton aan voor een gesprek over Made in England, de film die ze, 34 jaar na Powells dood, samen met Scorsese (als coproducent) maakten. 

Weten jullie nog wat de eerste Powell & Pressburger-film was die jullie zagen?

Thelma Schoonmaker: ‘Oh ja! Ik zag The Red Shoes toen ik twaalf was. Mijn moeder nam me mee naar de bios en ik was er meteen door geraakt. Toen was ik nog te jong om dat te uiten, maar de herinnering is nog heel levendig. Later keek ik op tv naar Million Dollar Movie, het programma waar Marty het in onze film ook over heeft. Zij zonden elke week dezelfde film negen keer uit, en Marty keek het liefst alle negen keer, tot zijn moeder het niet meer kon uitstaan. Via Million Dollar Movie zag ik voor het eerst The Life and Death of Colonel Blimp. Dat had een enorme impact op me. Het is mijn lievelingsfilm van Powell en Pressburger. De emotie is zo overweldigend. Op je vijftiende is dat onbeschrijflijk. Ik ben het nooit meer vergeten. Het zit in m’n brein gebrand. Ik had toen natuurlijk nog geen idee dat ik later met de regisseur zou trouwen.’

De film zit vol met archiefmateriaal, foto’s, gerestaureerde beelden. Hoe belangrijk is het bewaren en restaureren van film voor jullie? 

TS: ‘Oh héél belangrijk. Toen ik Michael ontmoette was hij in vergetelheid geraakt. Je kon zien dat er [na Peeping Tom, red.] iets vreselijks met hem en Emeric was gebeurd. Ze waren hun kantoor kwijt en Michael bewaarde alle scripts in de garage van zijn cottage in de Cotswolds. Sommige wilde hij nog verfilmen. Het eerste was ik deed was die vochtige scripts meenemen en een nieuw thuis voor ze vinden. Dus ik was al heel vroeg betrokken bij het archiveren van al het materiaal van Michael. Scorsese voelt ook enorm veel liefde voor het archiveren. Ik had het al jaren met hem over deze films. Het feit dat we zoveel materiaal hadden waar David zijn film mee kon maken was heel belangrijk. Ik heb 75 dozen met materiaal opgestuurd.’

De films zijn in Technicolor. Dat soort kleuren hebben jonge mensen nooit eerder gezien

Dat moet een droom zijn voor jou, David, als biograaf.

David Hinton: ‘Het is een gelukje dat Powell en Pressburger allebei families hebben die veel om hun nalatenschap geven. Michael had veel geluk met Thelma. Ze opende de deur van die garage en begreep hoe waardevol wat daar lag was. Ze heeft heel veel gedaan om ervoor te zorgen dat het allemaal bewaard is gebleven. Voor het archief van Emeric geldt hetzelfde. Dingen als de notitieboekjes die hij in de jaren 30 in Berlijn volschreef, die kunnen interessant zijn voor historici. Hij heeft twee kleinzoons die dat ook begrijpen.’

Scorsese vertelt in Made in England hoe hij via de televisie in aanraking kwam met de films van Powell en Pressburger. Hoe kan het dat zulke kleurrijke, grootse films op een klein zwart-witschermp toch zo veel indruk maken?

TS: ‘Ik denk dat het de inhoud is. De ongewone manier waarop Powell en Pressburger de dingen zagen, het ongelooflijke gevoel van emotie. Dat komt hoe dan ook over, ook als de beeldkwaliteit vreselijk is. Bij vertoningen van Made in England heb ik met een hoop jonge mensen gesproken die nu in de films van Powell en Pressburger duiken. Vaak hebben ze het dan over de kleuren. De films zijn in Technicolor, een prachtig proces dat we helaas zijn kwijtgeraakt. Dat soort kleuren hebben die jonge mensen nog nooit eerder gezien. Marty had destijds wel Technicolor films gezien, dus misschien kon hij zich inbeelden hoe de films in kleur waren. Maar ik denk echt dat de films zo goed zijn dat hij het ook op tv allemaal kon voelen.’

The Tales of Hoffmann 

In de film heeft hij het ook over hoe Million Dollar Movie, en het tig keer opnieuw kijken de betekenis van een film kan veranderen. Hoe was het voor jullie om al die films opnieuw te zien voor Made in England?

DH: ‘Scorsese heeft het over film in je onderbewuste ervaren en hoe je films als kind kan absorberen. Ik denk dat de films van Powell en Pressburger in zijn botten zijn gaan zitten. Hij heeft The Tales of Hoffmann gezien toen hij 10 was, maar de muziek zit nog steeds iedere dag in zijn hoofd. Dat is een fascinerende beschrijving van hoe invloed werkt. Het is niet alsof hij een scène 1 op 1 overneemt voor een scène in zijn eigen films. Het gaat om de manier van filmmaken, om het gevoel. De relatie tussen camera en muziek in de films van Powell en Pressburger heeft enorm veel impact gehad op de manier waarop hij zelf films maakt.’

‘Films kunnen met je meegroeien. Je kan op verschillende punten in je leven bij een film terugkomen en nieuwe dingen vinden, afhankelijk van waar je op dat moment in je leven staat. The Life and Death of Colonel Blimp is daar een goed voorbeeld van, omdat het een film is die een heel leven beslaat. Als je die in verschillende levensfases ziet, ervaar je ‘m telkens heel anders.’

Op zijn grafsteen staan woorden die hij zelf heeft gekozen: Michael Powell, filmregisseur en optimist

Jullie film draait meer om de persoonlijke band die Powell en Pressburger met Scorsese en andere makers hadden, dan om artistieke inspiratie. Hoe zien jullie hun nalatenschap?

DH: ‘Michael was een gigantische bron van inspiratie. Toen ik hem ontmoette was ik een jonge gast van 30 en hij al in de 80. Ik aanbad hem, maar dat was het laatste wat hij wilde. Hij stond nog voor alles open, elk gestoord idee waar je maar mee kon komen wilde hij uitproberen. Hij had een hele geschiedenis aan filmmaken achter zich, maar was nog altijd bereid om te luisteren naar de ideeën van een broekie. Die openheid was fantastisch. Op zijn grafsteen staan woorden die hij zelf heeft gekozen: Michael Powell, filmregisseur en optimist. Het beste grafschrift ooit, als je het mij vraagt. Ook in zijn donkerste dagen als filmmaker, op momenten dat ‘ie niks van de grond kon krijgen, bleef hij van het leven houden. Hij maakte er altijd het beste van. Hij heeft wel honderd projecten bedacht en uitgewerkt in de jaren dat ‘ie ze niet gemaakt kon krijgen. Hij geloofde zó in wat hij en Emeric hadden gedaan, daar heeft hij altijd achter gestaan. Veel mensen zouden verbitteren als ze zoiets zouden doormaken, maar hij niet. Ze waren allebei romantische en idealistische filmmakers. Ze weigerden film te zien als een commerciële industrie. Michael bleef altijd enthousiast over de artistieke mogelijkheden van film. Het ging niet om geld.’

TS: ‘Ik denk dat ze samen altijd probeerden te vernieuwen. Dingen als de balletscène in The Red Shoes, of wat Michael deed met Peeping Tom. Hij wilde spelen met wat film kon zijn. Michael vertelde me dat hij tijdens het maken van Peeping Tom wist dat ze een risico namen. Het was alsof ze op het puntje van een boomtak zaten. Ze wisten dat het gevaarlijk was, maar ook dat dat betekende dat ze hun tijd ver vooruit waren. Michael werd liever van die tak af gezaagd, dan dat hij conventioneel zou worden. Hij was bereid te lijden. Hij had andere grote kunstenaars zien lijden, zoals Rex Ingram, die hem had leren regisseren. Hij had ze vernietigd zien worden, omdat ze zo vooruitstrevend waren. Daar gaf Michael zich totaal aan over.’