Regisseur Karim Aïnouz over Firebrand: ‘De kolonisten vertellen zo vaak onze verhalen. Ik wilde de rollen omdraaien.’

Henry VIII leefde maar een schamele 38 jaar, maar dat weerhield hem er niet van om met zes verschillende vrouwen te trouwen. Twee van die zes vrouwen eindigden als ex (de eerste echtscheiding zorgde voor een nogal bepalende beef met de kerk), ééntje stierf in het kraambed en weer twee anderen stuurde Henry hoogstpersoonlijk naar het schavot. De laatste, Katharine Parr, was de enige die hem overleefde. 

De filmgeschiedenis is dol op dode prinsessen, van Marie Antoinette en Anne Boleyn tot Sisi en Lady Di. Hoe bloederiger hun ondergang, hoe beter. In Firebrand, waarin Alicia Vikander de rol van Katharine op zich neemt, zien we voor de verandering een vorstin de eindstreep halen. Terwijl Henry (in de vorm van een glorieus gore Jude Law) letterlijk en figuurlijk wegrot na een ongeluk met zijn paard, probeert Katharine het hoofd boven water te houden. Makkelijker gezegd dan gedaan, want haar radicale protestantisme en (gasp!) interesse in regeren wekken overal argwaan, vooral bij haar langzaam doordraaiende echtgenoot. 

Regisseur Karim Aïnouz (The Invisible Life of Euridice Gusmão) werkte voor Firebrand voor het eerst niet in zijn eigen taal, na meer dan twintig jaar films maken in Brazilië, zijn thuisland, en Algerije, het land van zijn vader. Een kostuumdrama over de Britse monarchie lag niet bepaald voor de hand, en toch is de film volgens Aïnouz helemaal van hem. ‘Het voelde alsof ik helemaal kon doen wat ik wilde, niet alsof ik was ingehuurd door een ander. Er waren geen red flags.’ In het rijtje Aïnouz-films misstaat Firebrand dan ook niet: het is een film over een koppige, vastberaden vrouw in een patriarchale wereld, en toont Henry eerder als een gewelddadige partner dan een groot vorst. Op het International Film Festival Rotterdam kletsen we lekker lang met Aïnouz over hoe zijn film zijn film werd, over het Britse koningshuis door niet-Britse ogen en de inspiratiebronnen voor deze versie van Henry VIII (van Bolsonaro tot Trump).

Dit is een film over de vrouw die leefde, niet over wéér een vrouw die ten onder ging

Dit is je eerste film in het Engels, met grote internationale sterren. Hoe zag de weg erheen eruit? 

‘Ik voelde me nooit verbonden met de Engelstalige filmwereld. In 2002 werd president Lula [Luiz Inácio Lula da Silva, red.] verkozen, en vanaf dat moment was er veel geld beschikbaar voor de Braziliaanse cinema. Ik werkte in een systeem dat filmmaken mogelijk maakte. Sinds de verkiezing van Jair Bolsonaro in 2018 – en laat ik het maar gewoon zeggen: de opkomst van het fascisme – is het onmogelijk geworden om in Brazilië te werken.’

‘Toen ik een prijs in Cannes won voor The Invisible Life of Euridice Gusmão besloot ik het op een andere manier te proberen. Ik sprak met een hoop producenten, tot ik Gabi [Gabrielle Tana, de producent van Firebrand en Aïnouz’ volgende film Motel Destino, red.] ontmoette. Ik vond het script goed, maar ik wist niet of ik echt een connectie met het verhaal had. Ik ben geen fan van de monarchie. Gabi wist heel zeker dat ik de juiste persoon was om dit verhaal te vertellen. Ze zag iets in Katharine Parr wat ook in mijn eerdere films zat, een zelfde soort personage, maar dan in een andere context. Ik moest alleen mezelf nog overtuigen.’ 

Hoe is dat uiteindelijk gelukt?

‘De interesse in dode vrouwen fascineert me. Hoeveel films bestaan er wel niet over Anne Boleyn? Dit is een film over de vrouw die leefde, niet over wéér een vrouw die ten onder ging. Dát is interessant. En ik wilde een film maken over Elizabeth I. Niet over haar als monarch, want wie zit daar nog op te wachten, maar over de vrouw die haar vormde. Eén van de scenaristen stelde voor om aan het einde iets over Elizabeth toe te voegen, zo van: ‘En dat was het begin van deze grote vorstin!’ Dat kan je niet zeggen. Er bestaat niet zoiets als een groot vorst. Dat is alsof je zegt: een geweldig dictator.’

Was dat een uitdaging, werken in Groot Brittannië, waar de monarchie nog altijd mega-populair is?

‘Ik maakte me daar wel zorgen over. Hoe ga ik dit doen, als filmmaker uit een land met een filmtraditie die niet Anglo-Saksisch of Europees is? Hoe werkt deze industrie? Hoe ga ik werken met deze supersterren? Hoe kan een film over de Britse monarchie van mij zijn? Maar daarin lag juist de kans om het vanuit mijn perspectief te bekijken. Als je uit een filmcultuur als die van Brazilië komt, verwachten mensen dat je je eigen verhaal vertelt. Dat heb ik al gedaan, in verschillende vormen. Dit was juist níet mijn eigen verhaal.’ 

‘Als maker was het heel enerverend om in een vreemde taal te filmen. Engels ís voor mij een vreemde taal. We spreken het in dit interview wel met elkaar, maar het is niet de taal van mijn hart. Het is alsof de film een accent heeft. Het is een Engelstalige film, maar geen Engelse film. Dat is trouwens niet iets nieuws in Engeland. Engelsen halen graag mensen uit het buitenland om hun verhalen te vertellen. Elizabeth van Shekhar Kapur, The Favourite van Lanthimos, de films van Alfonso Cuarón. Het is haast een Britse traditie.’ 

Zou iemand Joseph Mankiewicz vragen waarom hij als Amerikaan Cleopatra gemaakt heeft?

Ik vind het interessant dat je Firebrand ziet als een film in een vreemde taal. Ik wilde je eigenlijk vragen hoe je dit Britse verhaal ziet vanuit het perspectief van een outsider, maar toen dacht ik: zou ik dat ook aan een Britse of Noord-Amerikaanse maker vragen?

‘Dat is interessant. De première in Cannes was ook fascinerend. Ik denk dat minstens de helft van mijn interviews begonnen met: dus, jij bent Braziliaan. Cuarón, Lanthimos, de witte Europese mannen die ook zulke films maken, zij zijn ook niet Engels. Zou iemand Joseph Mankiewicz vragen waarom hij als Amerikaan Cleopatra gemaakt heeft? Tegelijkertijd denk ik: láten we het er maar eens over hebben. Maar dan blijft er weer niet genoeg tijd over voor een gesprek over de film of het maakproces. Het wordt dan ‘heb je het recht om dit verhaal te vertellen’, in plaats van ‘oké, je hebt dit verhaal verteld, wat was er voor jou interessant aan’. In het begin vond ik dat vervelend, want het is ook belangrijk om over de koloniale aspecten te praten. De film speelt zich af in 1547, zevenenveertig jaar nadat de Portugezen Brazilië binnenvielen. Firebrand is een film over het Verenigd Koninkrijk, de grootste koloniserende macht ter wereld. De kolonisten vertellen zo vaak onze verhalen, in films als Cleopatra. Ik wilde de rollen omdraaien.’

‘Om dat punt nog wat verder door te trekken: ik denk niet dat ik als Algerijn ooit gevraagd zal worden om een film over Lodewijk XIV te maken. We mogen het als immigranten al nauwelijks over onszelf hebben in Frankrijk. Misschien de generatie na mij. We leven in een hele interessante tijd. Er ligt een kans om patronen te doorbreken. Wie heeft er recht van spreken, welke verhalen vertellen we en vanuit welk perspectief? Dat is allemaal aan het veranderen.’

Henry voelde ook nieuw. Hij is in je film een stinkende, etterende tiran, waardoor het soms meer als een thriller over huiselijk geweld voelt dan een klassiek kostuumdrama.

‘De film is geschreven door vrouwen [Elizabeth Fremantle en Henrietta en Jessica Ashworth, red.], geproduceerd door vrouwen [Gabrielle Tana en Carolyn Marks Blackwood, red.] en gefilmd door een vrouw [Hélène Louvart, die ook aan La chimera en The Lost Daughter werkte, red.], met een vrouw in de hoofdrol. De scenaristen waren niet geïnteresseerd in een soort royal love story. Ze wílden een thriller maken. Het is een film over een vrouw die gevangenzit in een kasteel met een monster.’ 

‘Ik had nog niet eerder een film over een patriarch gemaakt. Henry leek me een interessant startpunt om over dat soort personages te praten. Hij is een samenstelling van mannen als Trump en Putin. Iemand die met privileges is geboren en mannelijkheid als performance opvoert.’

‘Toen we locaties aan het researchen waren heb ik een hoop kastelen bezocht, en in één van de souvenirwinkels zag ik een kinderboek over Henry. Met een liedje over zijn zes vrouwen: divorced, beheaded and died, divorced, beheaded, survived.’

Die ken ik nog van geschiedenisles!

‘Toen dacht ik: wow, dit is interessant. Hoe geweld door mannen genormaliseerd en gebagatelliseerd wordt. Like, het is een kinderliedje over een man die twee van zijn vrouwen heeft vermoord!’

Dat maakt Jude Law ook een interessante keuze voor Henry. Als je hem kent uit The Talented Mr. Ripley of The Holiday, zie je hem vooral als hunk. 

‘Hij is een geweldig acteur. Ik denk dat veel mensen hem als die hunk hebben bevroren, in hun hoofd. Ik wilde dat je deze man aardig zou kunnen vinden. Je hebt als kijker nooit een schone lei met een acteur als Jude, hij draagt een verleden met zich mee. Henry was een soort popster in die tijd, en Jude is een legende in de Engelse cinema. Het is heel spannend om hem een onsympathiek personage te zien spelen. Daar zit een frictie die de camera oppikt, en het publiek ziet.’

Hoe vind je het dat veel mensen je waarschijnlijk gaan leren kennen van deze Engelstalige kostuumfilm? Het voelt zo anders dan je andere werk.

‘Grappig dat je dat zegt, een goeie vriend van me zei hetzelfde, maar ik zie het zelf niet zo. Firebrand is gefilmd door dezelfde cinematograaf en op dezelfde manier aangepakt als The Invisible Life of Euridice Gusmão, met dezelfde lenzen. We hebben dezelfde filmgrammatica gebruikt. Het feit dat het over de monarchie gaat, geeft je misschien ook bepaalde verwachtingen. Zo’n onderwerp heeft een soort filmgeschiedenis. Maar kijk naar Elizabeth: dat is bijna een Bollywoodfilm. Als deze film gemaakt was door een witte Engelse maker, zou het er heel anders uitzien. Firebrand heeft dezelfde textuur als mijn vorige films. Alsof The Invisible Life… van katoen is gemaakt en deze ook. Het is niet ineens van zijde.’