‘Ons scenario was opeens niet dystopisch en bizar genoeg meer.’ Regisseur en scenarist Juliano Dornelles over Bacurau

Toen we schrijver-regisseur Juliano Dornelles een paar steekwoorden voorlegden op het Internationaal Film Festival Rotterdam in januari was rampjaar 2020 nog maar net begonnen. Donald Trump en Iran waren nét geen kernoorlog begonnen, in Australië smeulden de bossen nog na. In de gangen van de filmtheaters had iedereen het over een nieuw virus, waardoor sommige filmmakers uit China niet naar het festival konden vliegen. Sindsdien ontbrandde de aarde in sneltreinvaart, met politieke en sociale misstanden als knetterend buskruit: zo snel kan het gaan in de echte wereld.

Het was precies dat ogenschijnlijk razende tempo waarin de maatschappij kan omslaan waardoor Dornelles en co-regisseur Kleber Mendonça Filho (Aquarius) de toon van hun scenario de afgelopen jaren steeds verder opschroefden naar standje tien. Het verhaal van Bacurau - over een fictief dorp in Noord-Brazilïe dat zich met hand en tand verzet tegen een stel neokolonialisten - moest minder subtiel, minder serieus. Het moest absurder, grappiger, gewelddadiger en chaotischer. Het moest van de pot gerukt, anders zou de realiteit van Jair Bolsonaro's culturele censuurbewind de schrijvers inhalen.

Dat Bacurau onder compleet van de pot gerukte omstandigheden werd uitgebracht, siert de film dus. De mix van anti-kapitalistische satire en neo-western blijkt nu nog profetischer dan in de lente van 2019, toen honderden op elkaar gepakte filmcritici (kan je het je voorstellen?) er minutenlang voor klapten in Cannes, waarna Dornelles en Filho de Juryprijs mee naar huis namen. Dornelles leidde ons op IFFR door een paar van de belangrijke elementen in de film. We kunnen er in het huidige klimaat des te meer wat van leren.

Donald Trump‘Zo iemand als hij zou niet op zo'n belangrijke stoel in zo'n belangrijk land moeten zitten. Toen we begonnen met het scenario voor Bacurau, in 2009, was de situatie in Brazilïe best oké. We hadden een linkse regering, er was werk, er was vooruitgang, er was hoop. Toen Trump serieus kans begon te maken op het presidentschap in Amerika voelde het alsof er een schaduw over alles heen trok. Ons scenario was opeens niet dystopisch en bizar genoeg meer. We hebben onze fantasie de vrije loop gelaten, en we raakten er steeds meer van overtuigd dat de bad guys in de film Amerikaans moesten zijn.’

We raakten er van overtuigd dat de bad guys Amerikaans moesten zijn

Tony Jr.‘Tony Jr. is de nationalistische burgemeester die het dorp Bacurau van de kaart probeert te vegen met zijn gladde praatjes. Hij lijkt uitvergroot maar is helaas hartstikke echt. Kijk maar naar Jair Bolsonaro, onze eigen Trump. Tien jaar geleden leek zo iemand als hij een grap, een over the top personage uit een of ander satirisch tv-programma. Hartstikke gevaarlijk, want door de absurditeit ervan werd zulk gedrag genormaliseerd en nu zit Brazilïe met de gebakken peren. In hetzelfde jaar van de verkiezingen lachten we nog om mensen zoals hij. Echt een fucking tragedie.’

Brasol IV‘Er zitten twee soorten drugs in de film: het medicijn dat de regering aan de mensen geeft om ze rustig te houden, Brasol IV, en de kruiden die ze zelf nemen. Bacurau is een Braziliaans-Franse co-productie. We deden de post-productie in Frankrijk. Tijdens een wandeling door Parijs hadden Kleber en ik het over hoe mooi we het vonden dat daar op iedere straathoek een filmtheater zit. In Recife, waar wij vandaan komen, zit op iedere hoek een drogist. Mensen slikken iets voor alles. Pillen om in slaap te vallen, pillen om van wakker te worden. Daarnaast lijkt de normalisatie van het extremisme in de politiek door de media ook op een soort verdoving.’

‘Een voorbeeld: in Brazilië is de evangelische kerk enorm in opkomst. Ze hebben heel, heel veel geld, en veel politieke invloed. Volgens de officiële bezoekcijfers was de tweedelige film over het leven van bisschop Edir Macedo (Nothing to Fear, 2018, red.) het grootste Braziliaanse kassucces ooit. Maar bij die zogenaamd uitverkochte voorstellingen zat er helemaal niemand in de zaal. Kleber en ik zijn toen in gesprek gegaan met distributeurs en programmeurs, en die vertelden ons dat Macedo's mannetjes gewoon met enorme zakken cash uit de auto stapten en de boel afkochten. Zó corrupt. Iedereen weet ervan, maar niemand trekt zijn mond open. Brasol IV staat symbool voor hoe afgestompt de Braziliaanse maatschappij is geworden. Gelukkig hebben de inwoners van Bacurau een eigen manier om de strijd aan te gaan: een zaadje, iets van hun eigen land dat ze sterker maakt in plaats van afzwakt.’

Domingas‘Domingas is mijn favoriete personage. Zij is de enige die iedereen wakker houdt. In Brazilïe moet je iedere maand enorm veel geld betalen om naar het ziekenhuis te kunnen. En als je dan naar de dokter gaat zitten ze alleen maar naar hun horloge te kijken. Met de Eed van Hippocrates heeft het echt geen bal meer te maken. Domingas is een traditionele arts, iemand die echt om haar patiënten geeft. Het kapitalisme heeft haar niet te pakken gekregen.’

Het grootste probleem van de huidige tijd is dat we steeds verder dehumaniseren

Udo Kier‘Udo is een genre-icoon en een van de leukste mensen waar ik mee heb samengewerkt. Hij is halverwege de 70 maar gedraagt zich als een tiener. En hij zit vol met liefde voor film. Toen het duidelijk werd dat Udo een rol in Bacurau zou spelen, ging het schrijven van zijn personage eigenlijk vanzelf - net als bij Sônia Braga (die Domingas speelt, red.). Veel van de punchlines komen van Udo. Aan het eind zegt hij bijvoorbeeld: ‘This is only the beginning.’ Echt een cliché-uitspraak, maar wel de quote die de fans steeds aan me terugvoeren. Kleber en ik zouden dat nooit zo opschrijven. Udo kwam ermee tijdens de opnamen. We keken elkaar aan en dachten: waarom ook niet. In de edit bleek het super goed te werken. Bacurau leunt op sociaal realisme, maar zit vol bizarre genreconventies. Het was belangrijk voor ons om te werken met de energie die die botsing van tegenstrijdige elementen teweeg bracht.’

Culturele oorlog
‘Wat mij betreft zouden die twee woorden nooit gecombineerd moeten worden. Het doet me direct aan het fascisme denken. Cultuur is een essentieel onderdeel van mens-zijn. Het staat voor onze vrijheid, onze creativiteit. En oorlog is alleen maar destructie. Bacurau gaat over een groep geweldige mensen die geïnspireerd is op onze eigen gemeenschap, onze vrienden en familie, de mensen van wie we houden en waar we naar opkijken. Mensen die proberen te overleven, die trouw blijven aan elkaar en aan hun menselijkheid. Het grootste probleem van de huidige tijd is dat we steeds verder dehumaniseren. Elke dag weer meer.’

John Carpenter‘Kleber en ik houden van Carpenters films, zelfs van de slechte. Zijn invloed zit op allemaal manieren in Bacurau: hoe we framen, hoe de personages zich voor de camera gedragen, de manier waarop het futurisme is vormgegeven. Carpenter bouwt al decennia zijn eigen futuristische low-budget gadgets. In een van zijn videoclips, Night, zet hij een fietshelm voor iemands gezicht, als een soort robot. Je herkent het object wel, maar het krijgt een andere betekenis. Het staat voor de vrijheid die Carpenter neemt, de manier waarop hij zijn visie uitvoert zonder enorme budgetten.’

Brazilianen zien geen uitweg meer. We zitten ín de horror

Horror‘Horror is voor mij een van de meest intense filmervaringen. Als je in een bioscoopstoel zit dan is waar je naar kijkt niet echt, dat weet je. Maar ook als je dat weet kan je doodsbang worden. In extreme situaties voel je dat zelfs in je lichaam. Dat interesseert Kleber en mij als makers. Ik herinner me beelden van mensen die in 1973 naar The Exorcist gingen, die echt fysiek onwel werden. Mensen zijn van Bacurau ook wel eens niet goed geworden, of juist opgesprongen om te joelen als de slechterikken eraan gaan. Zelfs in New York! In Brazilïe zijn er eigenlijk twee soorten reacties: mensen willen daarna óf direct iets doen, iets gaan veranderen, óf ze zijn compleet uit het veld geslagen. Dat is hoe je je als Braziliaan momenteel voelt. We zien geen uitweg meer. We zitten ín de horror.’ 

Hoop‘Weet je wat het erge is? Ik herken dit woord niet meer. Het voelt als iemand die je ooit gekend hebt, maar die voor je langs kan lopen en je aan kan kijken zonder dat er een belletje gaat rinkelen. Ik weet dat alles een cyclus is en dat ook dit weer voorbij zal gaan, maar het is onmogelijk om niet te denken aan al die mensen die niet dezelfde privileges hebben als ik. Het wordt allemaal nog veel erger. Tegelijkertijd is het een hele goede tijd voor onze Braziliaanse filmgeschiedenis. In 2019 zijn er veel belangrijke films gemaakt die over de hele wereld hebben gedraaid, die prijzen hebben gewonnen en die deel uitmaken van het discours. We zijn er, we leven nog, we willen films maken en we wachten nergens meer op. Dus op een bepaalde manier is dat superhoopvol.’

---

Bacurau is vanaf 2 juli te zien in Cineville. Op Vitamine Cineville kijk je vanaf 1 juli de vorige film van Kleber Mendonça Filho, Aquarius.