Filmmaker, theatermaker, auteur, acteur, striptekenaar, tarotlezer en zelfverklaard therapeut in de ‘psychomagie’: Alejandro Jodorowsky is van vele markten thuis, het liefst allemaal tegelijkertijd. Jodorowsky gedijt bij chaos, al vanaf het begin van zijn carrière. De in Chili geboren regisseur begon in de jaren vijftig als mimespeler in Parijs, vond een stel gelijkgestemde kunstenaars (Fernando Arrabal en Roland Topor) en startte kunstcollectief The Panic Movement, een gezelschap dat erop uit was om te schokkeren en te ontregelen door de zintuigen totaal te overprikkelen met beeld en geluid.
Ter illustratie: tijdens een van hun happenings sneed Jodorowsky, gekleed in een motorpak, de kelen van twee ganzen door, terwijl hij zelf gestript werd door een ontblote vrouw gedrenkt in honing die ondertussen twee slangen op zijn borst plakte én hem een pak rammel gaf – alles onder muzikale begeleiding van een rockband. En dit was slechts een kort stukje uit een vier uur durende voorstelling (waar alleen dit fragment van te vinden is).
De overprikkeling en chaos kristalliseert (godzijdank) langzaam uit gedurende Jodorowsky’s filmmakersschap. Toch maakt zijn eerste film Fando y Lis het publiek zo ziedend, dat ze tijdens de première op het Acapulco Film Festival in 1968 de tent letterlijk afbreekt. Een film over twee geliefden op zoek naar een soort luilekkerland, vol provocerende beelden, seks en geweld – de relschoppers vonden het pure blasfemie. Jodorowsky vluchtte het theater uit en zijn limousine werd met stenen bekogeld.
Een schandaal, maar ook goede reclame: de eerste vertoningen waren direct uitverkocht. Maar de Mexicaanse overheid besloot Fando y Lis te verbieden en overwoog zelfs Jodorowsky het land uit te schoppen. Ruim vijftig jaar na dato is het moeilijk voor te stellen dat deze chaotische, houtje-touwtje-film in zwart-wit tot zó veel commotie leidde, en is de film vooral interessant als voorbeeld van wat grensverleggende kunst was in de jaren zestig, en als voorproefje van zijn latere werk.
Vijftig jaar later is het moeilijk voor te stellen dat deze houtje-touwtje-film tot zó veel commotie leidt
Twee jaar later, bij de midnight screenings in Amerikaanse cultbioscopen, bleef het publiek wél in de zaal zitten. Zijn knotsgekke western El Topo (1970) is een surrealistisch spektakel over de zwartgeklede gunslinger El Topo, die op zijn queeste door de woestijn allerlei vreemde figuren tegenkomt, wat resulteert in een orgie van geweld. Tijdens de eerste vertoningen zaten John Lennon en Yoko Ono in de zaal, die Beatles-manager Allen Klein aanspoorden de film te kopen en distribueren. Dat bleek zowel een zegen als een vloek: Klein spekte Jodorowsky’s volgende film met 1 miljoen dollar, maar door een zakelijk akkefietje – Jodorowsky weigerde de film te maken die Klein voor ogen had – zorgde de manager ervoor dat El Topo en opvolger The Holy Mountain dertig jaar lang bijna niet te zien waren.
Door het gebrek aan screenings kreeg de reputatie van The Holy Mountain haast mythische proporties, en dat bleek uiteindelijk geheel terecht. The Holy Mountain is Jodorowsky’s meesterstuk: een grootse, volstrekt absurde film waarin de personages gevormd zijn naar de figuren van de door Jodorowsky zo geliefde tarotkaarten. Het krankzinnige verhaal gaat over de Dief, die wordt aangezien voor Jezus (de gelijkenis is treffend), die samen met een stel discipelen op een spirituele reis is naar de ‘Holy Mountain’. Als voorbereiding op het maakproces gingen Jodorowsky en zijn vrouw in de leer bij een Japanse zenmeester om door slaaptekort in hogere sferen te komen, ze trainden samen met de cast in verschillende spirituele oefeningen en experimenteerden met LSD. Het klinkt allemaal aannemelijk; The Holy Mountain is er eentje die je gezien moet hebben om het te geloven.
In de jaren 80 volgden een aantal flops en nog één fantastische culthit: Santa Sangre, over een stel circusartiesten, een sektarische kerk, en een vrouw zonder armen die aan het moorden slaat via het lichaam van haar gehypnotiseerde zoon. Ondanks (of dankzij) zijn status als Latijns-Amerikaans enfant terrible werd er dertig jaar lang weinig meer van Jodorowsky vernomen, afgezien van een reeks mislukte pogingen om films van de grond te krijgen. Pogingen die bijna net zo legendarisch werden als de films die hij wél maakte. Zoals Jodorowsky’s Dune, over zijn waanzinnige poging Frank Herberts sciencefictionroman Dune te verfilmen, een project waar onder anderen Mick Jagger, Salvador Dalí, H.R. Giger en Pink Floyd aan verbonden waren.
Het omverschoppen van alle heilige huisjes in de jaren 60 en 70 kwam hem onlangs nog duur te staan. Een grote overzichtstentoonstelling in Madrid werd in 2019 geannuleerd vanwege een smakeloze uitspraak tijdens de perstour van El Topo vijftig jaar éérder, over een scène waarin hij naar eigen zeggen actrice Mara Lorenzio (op beeld) verkrachtte. ‘I really raped her. And she screamed.’ De uitspraak liegt er niet om, maar Jodorowsky doet de quote af als ‘woorden, maar geen feiten’ en ‘surrealistische publiciteit’ om de aandacht van de Amerikaanse pers te krijgen. Lorenzio zelf heeft er nooit iets over gezegd, maar het is een pijnlijke smet op zijn blazoen.
Jodorowsky bleek met de jaren milder geworden, geconcentreerder en fijnzinniger
Kort daarvoor maakte hij een gevierde comeback na een decennialange stilte: in 2013 lukte het hem eindelijk weer een film van de grond te krijgen. La danza de la realidad werd het eerste deel van een autobiografische filmreeks, en werd opgevolgd door het al even prachtige Poesía sin fin. Jodorowsky bleek met de jaren milder geworden, geconcentreerder en fijnzinniger. In de twee films over zijn jeugd weet hij zijn surrealistische stijl te combineren met een fijngevoelig verhaal over waar hij vandaan komt, over zijn jeugd in Chili, over de oorsprong voor zijn liefde voor misvormingen, tarot en het circus. Een ode aan de verbeelding en het bewijs dat hij veel meer is dan een oude, geflipte hippieregisseur. Hij zou eigenlijk nóg drie delen willen maken – 94 levensjaren vat je niet zomaar in film – maar gezien die leeftijd (al denkt hij zelf 150 te worden) is het ongetwijfeld beter de hoop te laten varen en te accepteren dat zijn poesía geen einde kent.
---
El topo, Fando y lis en The Holy Mountain zijn overal te zien in Cineville. Kijk hier voor het complete programma.
