Wang Bings megadocu Youth: Leven tussen de naaimachines van Happiness Road

Een vriendin van mij, documentairemaker, vertelde me onlangs over de irritantste collega met wie ze de laatste tijd moest samenwerken. Vanaf het eerste moment maakte hij haar duidelijk dat zij zijn aanwezigheid in de eerste plaats als een gunst moest zien. ‘Normaal weiger ik te werken voor minder dan 1500 euro per dag’, zei hij, ‘maar omdat ik jouw project zo vet vind, maak ik een uitzondering’. Hij was zelf ook documentairemaker, maar af en toe deed hij er wat camerawerk bij, zoals vandaag.

Terwijl hij de camera’s inspecteerde en vertelde dat hij zelf met hele specifieke instellingen filmt die nét dat kleine verschil maakten, liet hij vallen dat hij net terugkwam uit de VS. Daar had hij het materiaal voor zijn nieuwste meesterwerk verzameld. Zoals zovelen had hij gehoord over de ‘migrantenkaravaan’ die Republikeinen tijdens de Amerikaanse midterm-verkiezingen van 2018 zoveel mogelijk probeerden op te blazen tot een reusachtige komeet die binnenkort heel Texas in de as zou leggen. De cameraman met het gouden hart geloofde dat deze migranten geen gevaar waren, maar hulpeloze slachtoffers die op een redder wachtten. Say no more, dacht hij, en hij vertrok met zijn camera naar Mexico.

Op zijn instagrampagina zien we hoe hij even iets goeds gaat doen voor die arme migranten. Terwijl hij met één arm zichzelf filmt, houdt hij een kartonnen doos in z’n andere hand en loopt naar de achterkant van een vrachtwagen. Hij draait de camera om te laten zien dat er allemaal hongerige mensen in de container van de wagen zitten, en deelt vervolgens, met de camera weer op hem gericht, eten uit zijn kartonnen doos uit. Alsof het pepernoten zijn op pakjesavond en hij de goede Sint. 

Tussen het gesnor van de naaimachines is er genoeg ruimte voor grappen, versierpogingen en ruzies

Dit alles om maar te zeggen: het is niet vanzelfsprekend dat een filmmaker respectvol omgaat met de mensen die die filmt. Zeker niet als die mensen in een economisch kwetsbare positie verkeren. De cameraman was niet op zoek naar mensen, maar naar misère.

Heel anders gaat het eraan toe in Wang Bings nieuwste Youth, een documentaire van 3,5 uur over jonge textielwerkers in Zhili, een stad in de buurt van Shanghai. De Chinese documentairemaker geldt als één van de belangrijkste van onze tijd, en was dit jaar eregast op het IDFA, waar ook zijn negen uur lange docu West of the Tracks (2002) te zien is. Wang Bing slaagt erin het leven vast te leggen van een plek waarover al te gauw uitsluitend in termen van miserie gesproken wordt.

Felle kinderjassen
Tussen 2014 en 2019 volgde Bing voornamelijk begin twintigers die vanuit het platteland naar Zhili toekomen om geld te verdienen op Happiness Road, een straat geflankeerd door twee grote betonnen complexen met naaiateliers op de onderste verdiepingen en woonruimtes op de bovenste. Zowel de straat als de gebouwen zijn vlak en grijs. Tel daar de grauwe lucht bij op en je hebt een geweldige achtergrond voor de felle kinderjassen uit de ateliers of het natte beddengoed over de randen van het balkon. Een ambigu beeld, waarin je zowel de mistroostige omstandigheden van Happiness Road kunt lezen, als het plezier en de verlangens die deze plek haar kleur geven.

Overdag zijn de jongeren aan het werk, maar tussen het gesnor van de naaimachines door is er genoeg ruimte voor grappen, versierpogingen en ruzies. Bing legt het allemaal vast in lange shots waarin gesprekken en gebeurtenissen spontaan tot stand lijken te komen, die hij afwisselt met gelijkaardig lange shots waarin we ze routineus aan het werk zien. Eerst dacht ik dat hij de beelden versneld liet afspelen, zo snel plooien en strijken de werkers het stof, leggen ze het onder de machine en ritsen ze twee stukken aan elkaar.

De baas heeft het vaak ongelofelijk druk zodra de naaiers langskomen om het over prijzen te hebben

Er is geen verhaallijn, maar de film barst van de intrige. Het is Bing gelukt om ondanks zijn camera redelijk onzichtbaar te worden, en intieme gesprekken te filmen over huwelijken en abortussen. Maar ook scheerschuimgevechten in de gangen van de slaapzalen, die na afloop worden gevierd met een scheerschuimtaart voor de winnaar.

Een wankel evenwicht
En dan zijn er nog de onderhandelingen. Dagenlang kunnen ze duren. De naaiers buigen zich aan het einde van de dag over de lijst met te maken kledingstukken en hoeveel yen ze per stuk krijgen, en overtuigen ze elkaar dat het niet eerlijk is dat ze voor die ene jas met het stugge materiaal net zoveel krijgen als die andere die veel minder techniek vereist. Dat moet zich reflecteren in de prijs. De baas heeft het vaak ongelofelijk druk zodra de naaiers naar beneden komen om het over prijzen te hebben. Met tegenzin geeft hij na een tijdje toe op een kleine verhoging, sputterend dat ze hem verdomd dankbaar moeten zijn dat hij zo’n aardige en vrijgevige baas is, en dat als ze nu nog ontevreden zijn ze ook altijd hun biezen kunnen pakken en naar huis of naar een ander atelier kunnen gaan.

Sommigen proberen over te stappen naar een concurrent verderop in de straat, maar ook dat is niet zonder risico’s. Als je dat te vaak doet, krijg je het imago van een overspelige werknemer en wil niemand je meer aannemen op Happiness Road. Er lijkt dus geen stabiele toestand te zijn, eerder een wankel evenwicht van voortdurende onderhandelingen. Op die manier kan iedereen hopen op ietwat meer loon of winst aan het einde van de maand, terwijl er in het grote plaatje weinig verandert.

Niet dat dat de jongeren iets lijkt uit te maken. Ze denken vooral aan andere zaken dan werk. Voor hen lijkt Happiness Road iets tijdelijks: een baantje om wat geld mee te sparen en nieuwe mensen te ontmoeten. Wanneer de zomer komt, zullen ze allemaal terugkeren naar het platteland in de omstreken. Maar of ze daarna weer komen werken is nog maar de vraag. Wanneer een meisje voor de zoveelste keer de avances van haar buurman in het atelier afweert, concludeert ze: ‘Het heeft geen zin om te praten. De vakantie komt eraan, hoe eerder hoe beter. (...) Ik zal je zachtjes afwijzen.’