In het kader van 10 jaar Cineville halen we onze beste artikelen weer naar boven. Dit is een artikel uit 2011 door Loes Evers.
---
Black Swan, geregisseerd door Darren Aronofsky (Requiem for a Dream), toont een duistere, gemene en competitieve kant van de balletwereld. Losjes gebaseerd op het verhaal van Het Zwanenmeer volgen we in Black Swan het personage van Natalie Portman: Nina, een balletdanseres die voor de uitdaging staat zowel de rol van de witte zwaan Odette als van zwarte zwaan Odile te dansen in een gemoderniseerde versie van Het Zwanenmeer.
Nina leeft, eet en ademt ballet en vergt absurd veel van zichzelf. Zoveel dat ze het gezonde verstand verliest; ze begint zichzelf te verminken en wordt paranoïde naar haar rivale Lily toe, die de zwarte zwaan vertegenwoordigd in de film. Terwijl Nina op zoek is naar de zwarte zwaan in zichzelf, wordt ze langzaamaan overgenomen door een duistere kracht, die de kijker keihard in cinematische horror stort.
'Natuurlijk denk je wel eens: waarom krijgt zij die rol en niet ik?'
Lelijke misvattingen
Terwijl Natalie Portman wereldwijd geroemd wordt voor haar rol als Nina en zelfs een Oscarnominatie kreeg, schreef danscriticus Robert Gottlieb in The New York Observer dat regisseur Aronofsky zich schuldig heeft gemaakt aan 'het recapituleren van alle oude, lelijke misvattingen van ballet' en van het portretteren van ballet als een grote 'sadomasochistische trip'. Ja, Aronofsky gooit er flink wat stereotypes tegenaan: moordende concurrentie tussen balletdansers, ballerina's die hun eten uitkotsen en een sadistische choreograaf mét Frans accent. Maar, wellicht is een geduchte danscriticus ook niet de juiste persoon om een Hollywoodfilm over dans te recenseren.
Wij zijn meer nieuwsgierig naar wat een échte balletdanseres vindt van Black Swan. De Finse Anu Viheriäranta (28) is eerste soliste bij het Nationale Ballet, de meest recente winnares van de gerenommeerde Alexandra Radius Prijs en ze danst dit najaar de rol van zowel de witte als de zwarte zwaan in Het Zwanenmeer.
Een toeval, dat Anu ook zowel de witte als de zwarte zwaan danst? 'Niet bepaald, want zoals dat in de film als een moderne werkwijze wordt gebracht, is het in werkelijkheid de essentie van Het Zwanenmeer: dat één danseres zowel Odette als Odile is.' Al in een van de eerste scènes, bij een shot van alleen Nina's hoofd en schouders, wist Anu: 'Dit is niet het postuur van een danseres. Elke professionele danser zal dat zien. Maar voor een Hollywoodfilm vind ik dat niet erg, het is niet bedoeld als realistisch.'
Er zit zelfs nog veel waarheid in Black Swan, vindt Anu. 'Maar erg overdreven. Sommige details kloppen helemaal, zoals hoe Nina haar schoenen maakt, de fysiotherapie en hoe danslessen verlopen. Maar een directeur die een les abrupt stopzet voor een masochistische vleeskeuring, dat gebeurt nóóit.'
Hoe obsessief het wordt, hangt af van je persoonlijkheid
'De concurrentie tussen dansers is er inderdaad, maar niet zo zichtbaar als in de film. Natuurlijk denk je wel eens: waarom krijgt zij die rol en niet ik? Maar dat laat je dan niet merken. Het is ook waar dat je hele leven om dans draait. Ik moet alles plannen, me altijd afvragen of ik dat drankje op vrijdagavond wel kan doen. Ik zou nooit gaan feesten zoals Nina dat doet, de avond voor een repetitie. Als je aan een nieuwe rol begint, dat geldt ook voor acteurs, dan draag je die rol de hele dag met je mee. Maar hoe obsessief dat er aan toegaat, hangt af van je persoonlijkheid. Wordt Nina gek door ballet? Ik denk dat ze al labiel was.'
Als danser moet je veel druk aankunnen, zegt Anu. In 'het echte leven' zijn dansers volgens haar veel zelfstandiger en krachtiger dan Nina. Dat zij nog bij haar moeder woont is uitzonderlijk. Anu: 'Dansers die het ver schoppen zijn vaak op jonge leeftijd al uit huis gegaan voor een balletacademie of gezelschap. Tegen de tijd dat je in Het Zwanenmeer gaat dansen, ben je niet jonger dan 25 en woon je al zeker tien jaar op jezelf. Dus in plaats van dat er nog steeds voor je wordt gezorgd, zorg je allang voor jezelf.'
'Ook ik moet mezelf tot uitersten pushen om de zwarte zwaan te kunnen zijn'
Geen normaal leven
Wie op hoog niveau danst, heeft volgens Anu al vroeg geleerd met de bijbehorende druk om te gaan. 'Je kunt het hebben dat je eigenlijk constant auditie doet, altijd bekeken en beoordeeld wordt. En dat je alleen de zondagen vrij bent, als je geluk hebt. 'Je kúnt lekker niks doen in je vijf weken durende zomervakantie, maar dan doet het veel pijn als je weer begint. Je moet altijd goed eten, trainen en slapen. We werken zaterdagen, met kerst, op nieuwjaarsdag. Je leert wanneer je het iets rustiger aan kunt doen en natuurlijk haal je er veel voldoening uit, maar het is niet elke dag leuk.' Anu danst sinds haar negende jaar zes keer per week. 'Ik ben nu nog heel gelukkig als danseres, maar ik hoop wel dat ik kan stoppen als ik dit niet meer wil doen, en dan een normaal leven kan leiden.'
De grootste overeenkomst tussen werkelijkheid en Black Swan-fictie is dat Anu net als Nina de witte zwaan is. 'Ik moet mezelf tot uitersten pushen om de zwarte zwaan te kunnen zijn.' Dat pushen doet Anu echter niet met dezelfde methode als Nina, die in haar privéleven naarstig op zoek gaat naar haar duistere kant. 'Ik probeer me in te leven in de muziek, en ik ben meer bezig met hoe de rol er uit moet zien dan dat ik mijn persoonlijkheid in een zwarte zwaan verander.'
Fotografie: Martijn Savenije
