* door Ronald Rovers. Dit artikel werd eerder al gepost op 28 november 2011.*
Wat doet Tilda Swinton (1960) anders in haar films dan de schijnbaar vastgenagelde rollen van mannen en vrouwen voortdurend in twijfel trekken? Als Orlando speelde ze in 1992 in Sally Potters gelijknamige film een letterlijk onsterfelijk personage dat door de eeuwen heen dan weer man en dan weer vrouw is en misschien is dat wel de rol die haar nog altijd het meest typeert. Ze werd ontdekt door Derek Jarman – waar blijft dat retrospectief? – en ze werkte samen met Béla Tarr, Spike Jonze, Mike Mills, Christoph Schlingensief en Jim Jarmusch, altijd haar rollen en regisseurs zorgvuldig selecterend.
Vaak werkt ze nauw samen met de regisseurs van de films waarin ze speelt. Samen met Lynne Ramsay (Ratcatcher, Morvern Callar) ontwikkelde Swinton de afgelopen vier jaar een bewerking van Lionel Shrivers roman We Need to Talk About Kevin over een vrouw voor wie het moederschap een ondoordringbare en verstikkende duisternis is. Of de gruwelijke gevolgen daarvan echt zijn of een angstdroom laat de film in het midden.
Laten we meteen in het diepe springen. Er zit een scène in waarin u per ongeluk Kevins arm breekt waardoor de jongen eindelijk een keer luistert. Dat suggereert dat straf werkt terwijl het hele idee van de film is dat de moeder niet kan corrigeren.
'Wie weet. Daar zit iets heel ingewikkelds. Maar voor Eva vergroot het vooral haar schuldgevoel. Misschien had ze alle gruwelen kunnen voorkomen als ze strenger was geweest. Wie weet? Misschien als ze hem vaker in elkaar had geslagen...'
'Weet je, de film heeft niet de pretentie antwoorden te kunnen geven. Hij stelt vragen over opvoeden, over liefde en over de onmogelijkheid om verantwoordelijk te zijn. Kinderen hebben is moeilijk. Kind zijn is moeilijk. Anders zouden we wel de hele dag in tuinen hangen en aan rozen ruiken. Maar zo is het niet. Mens zijn is rood en bloederig. De film tilt het tapijt op en kijkt wat er onder ligt. Stof waar we normaal niet naar willen kijken.'
'De mythe dat het moederschap iets fantastisch is, had ook op mij effect'
Wat sprak u aan in Lionel Shrivers roman, wat toch een kil verhaal is?
'Ik werd er enorm door geraakt. Ik ben een moeder van een tweeling en toen die geboren werd, was ik in de gelukkige positie dat ik er klaar voor was. Ik hield meteen van ze en ik was nieuwsgierig naar het moederschap. De mythe dat het moederschap iets fantastisch is, had ook op mij effect.'
'MAAR. Zelfs toen realiseerde ik me dat ik geluk had dat ik me zo voelde want niet bij elke vrouw ontwikkelt zich een moederinstinct. Dáár ging dat boek voor mij over. Over dat moment dat Eva na de bevalling in het ziekenhuisbed ligt en de vader die baby aan het wiegen is en zij in een soort shock zit. Wachtend op het moment dat het moederinstinct verschijnt maar wetend dat het niet gaat gebeuren. Dat is dus een taboe. Een vrouw met een kind die het niet lukt om moeder te zijn: daar praten we niet over. Zeker niet in de heersende conservatieve cultuur. Terwijl miljoenen vrouwen, en kinderen, en mannen met die afstandelijkheid moeten leven.'
Voor iedere vrouw is het moederschap een onbekende wereld?
Een moeder zijn is nog steeds – en ik spreek als moeder – een zaak van fantasie. In bepaalde opzichten ben je een fictieve moeder. Toen Lynn en ik bezig waren met de voorbereidingen hadden we als werktitel Performance. Omdat dit gezin een voorstelling opvoert. Zoals veel gezinnen doen. Mensen communiceren vaak via fictieve dialogen. Zoals de vader die binnenkomt en "Hé buddy" zegt tegen Kevin, of "Yohoho!". Er zit iets onoprechts in hoe hij de rol van de vader speelt.'
'Als je meteen geld krijgt, moet je je afvragen of je niet per ongeluk een formulefilm aan het maken bent'
'Ik denk dat de meeste ouders, als ze eerlijk zijn, zullen toegeven dat je soms naar je rol aan het zoeken bent. Wat moet ik doen? Iemand moet me toch kunnen uitleggen hoe ik een ouder moet zijn? Nee. Nee. Ofwel je houdt je als ouder aan een of ander voorgekookt recept dat je ergens gelezen hebt, zoals Eva die glimlacht naar haar huilende baby omdat ze heeft gelezen dat zoiets goed is voor het kind, ofwel je haalt ergens de energie vandaan om authentiek te zijn en geen voorstelling op te voeren. Meestal zul je voor de eerste optie kiezen. Omdat het makkelijker is en omdat je moe bent. Dit is niet een verhaal dat ver van mensen af staat trouwens. Het is een taboe, maar veel vrouwen zullen het herkennen.'
U won een Oscar voor uw rol in Michael Clayton. En zelfs dan is het moeilijk om een film als deze gerealiseerd te krijgen?
'Precies. Het klimaat is zo behoudend dat alle interessante filmmakers moeite hebben om geld voor hun projecten te vinden. Het is bijna een eremedaille als het moeite kost om geld te krijgen. Als je meteen geld krijgt moet je je afvragen of je niet per ongeluk een formulefilm aan het maken bent.'
U bent samen met Ramsay nogal afgeweken van het boek. Wat vond de auteur daarvan?
'Lionel Shriver is slim genoeg om te weten dat een film iets heel anders is dan een boek. Ze vond de film goed, ze was ook bij de première. Haar boek is een grote dikke roman en we hadden de tijd en de ruimte niet om daar recht aan te doen. Het boek gaat over communicatie, daarom is het in de vorm van brieven geschreven. De film moest juist over onmacht gaan, over de onmogelijkheid om woorden te vinden, over eenzaamheid, over het nooit aan iemand kunnen uitleggen wat er precies aan de hand is binnen het gezin. Het boek en de film vullen elkaar aan. Laten we zeggen dat de film geïnspireerd is door het boek. Het is geen adaptatie.'
Eva is geen blonde Amerikaanse met blauwe ogen. Was dat belangrijk?
'Het was belangrijk om haar zo neer te zetten tegenover Amerika omdat ze daar een ambivalente verhouding mee heeft. Ze is een buitenstaander. Kevin ook. Die heeft iets weg van een native American. Daar hebben we mee gespeeld. In het boek gebruikt hij een kruisboog voor z'n daden maar in de film is het een lange boog zoals Indianen gebruikten. Als je je ook maar een beetje bewust bent van de geschiedenis dan weet je dat in precies zulke blanke Amerikaanse stadjes aan de oostkust de voorvaderen vanuit Europa aan land kwamen en daar de Indianen afslachten. Dat is het DNA dat zulke plekken in zich dragen.'
Dit artikel werd ook gepubliceerd in De Filmkrant van december 2011 en is overgenomen met toestemming.
