Rimini, de Seidl-methode en het ongemak tussen feit en fictie

De Oostenrijkse film- en documentairemaker Ulrich Seidl is terug met Rimini. Na een sekstoerist in Kenia, trotse bezitters van geheime kelders in Oostenrijk en jagers op groot wild in Namibië, is nu de eer aan schlagerzanger-gigolo Richie Bravo uit de Italiaanse badplaats Rimini. We volgen hem niet op de zonovergoten stranden maar in de winter, als er geen toeristen maar grauwe mistbanken over het zand trekken.

Zoals altijd weet Seidl treurigheid tot kunst te verheffen. Richie Bravo’s publiek bestaat uit een handjevol vrouwen op leeftijd, voor wie hij zijn krakers ‘Amore Mio’ en ‘Insieme Con Te’ zingt in troosteloze zaaltjes en in de late uurtjes bijklust voor de pikantere nummertjes. Als zijn uit het oog verloren dochter plotseling op de stoep staat om dertig jaar aan alimentatie op te eisen, doet hij – op z’n Richie Bravo’s – zijn best om al dat geld te verzamelen en een beetje aandacht van haar te krijgen. Dat zijn dochter vooral op centen uit is, zie je als kijker met lede ogen aan, al heeft Richie Bravo het er ongetwijfeld zelf naar gemaakt.

Bravo doet met zijn tragische bestaan denken aan de rol van Mickey Rourke in The Wrestler. Maar deze schnitzelversie van het klassieke aan-lager-wal-geraakte-ster-verhaal is onmiskenbaar van Seidls hand. De meester van het ongemak zet een nietsontziend mensbeeld neer. Er gloort geen sprankje hoop aan de horizon: Richie Bravo is een antiheld die zich omringt met figureren die zo eenzaam zijn dat een nummer van (of met) deze Oostenrijks-Riminese ster het hoogtepunt in hun leven lijkt. Bravo treedt op in zaaltjes van aftandse hotels of in slaapkamers, waar een van zijn klanten mantelzorgt voor haar stervende moeder in de kamer ernaast.

De meester van het ongemak zet een nietsontziend mensbeeld neer

Mocht je zin krijgen om Richie Bravo zelf een keer live te aanschouwen, dan moeten we je uit de droom helpen: Richie Bravo is een verzinsel, en wordt vertolkt door acteur Michael Thomas. Rimini is een speelfilm, hoewel Seidl zich vaak een beetje lachend uitlaat over een strikt onderscheid tussen feit en fictie. De grenzen zijn bij Seidl altijd vaag, en vraag je het hem zelf, dan is zijn werk het allebei tegelijk. Ook de doorgewinterde Seidl-fan zal moeilijk aan kunnen aanwijzen wat er precies ‘echt’ en ‘nep’ is in zijn oeuvre. En terwijl zijn personages echt lijken, is Seidls stijl juist altijd extreem geënsceneerd – zijn shots zijn als tableaus, keurig symmetrisch.

In de manier waarop Seidl zijn acteurs regisseert, staat juist improvisatie centraal. Er wordt wel gesproken over een ‘Seidl-methode’, zijn typerende regiestijl waarbij hij pas op de set de ideeën tot zich laat komen. Geen vooraf besproken tekst, geen uitgedachte situaties: de filmmaker laat zich leiden door het moment – en de cast heeft het daarmee te doen. Nieuwe acteurs worden tegenover doorgewinterde professionals gezet, om echte emoties te ontlokken. Geënsceneerde realiteit, noemt Seidl het zelf.

Nieuwe acteurs worden tegenover doorgewinterde professionals gezet, om echte emoties te ontlokken

Er bleken dit jaar ook grenzen aan de Seidl-methode. Rimini is de helft van een tweeluik, maar zou oorspronkelijk één film vormen met Sparta, over een pedofiel in Roemenië. Die film raakte in opspraak omdat Seidl kinderen in ondergoed liet acteren, zonder hun ouders op de hoogte waren gebracht over het onderwerp van de film. De kinderen werden tijdens de opnames ‘blootgesteld aan alcoholisme, geweld en naaktheid zonder adequate voorbereiding en zorg’. Seidl verdedigde zich maar de film werd resoluut teruggetrokken van het Toronto Film Festival (maar ging later wel op het festival van San Sebastian in premiere). 

De Sparta-affaire geeft een inkijkje in Seidls eigenzinnige manier van acteursregie, met ongemak als handelsmerk. Ook als kijker weet je nooit of je moet (of mag) lachen – of juist huilen. Zijn personages blinken uit in een aanstekelijke treurigheid, voor wie het leven een langzame helletocht richting de dood lijkt. Door Seidls ogen zien we er gelukkig ook de humor van in. En nu hebben we daar zelfs een soundtrack bij, want ook al komt Richie Bravo uit het breinvan Seidl, zijn hitalbum Lieder meines Lebens kun je gewoon beluisteren.