Regisseur Rainer Sarnet over de Estische sprookjesfilm November: ‘De Amerikanen snapten het meteen: dit gaat over kapitalisme’

Het is gebouwd van een fietsframe en een zeis, heeft een schedel waar een hoofd zou moeten zitten en vliegt als een helikopter over de wei. Rara wat is dat? En waarom hengelt het een koe van de grond? En waarom zegt het 'geef me werk!' tegen een boer, die het allemaal de normaalste zaak van de wereld lijkt te vinden? De eerste minuten van de prachtige Estlandse sprookjesfilm November hebben een hoog what the hell?-gehalte, maar volgens regisseur Rainer Sarnet zal een gemiddelde Est z'n schouders ophalen en weten: dat vliegende ding is een Kratt.

‘Kratts maken deel uit van de Estische mythologie. Bij ons kent iedereen ze’, vertelt Sarnet. ‘Het zijn werktuigen, gebouwd door boeren van spullen die ze nog hebben liggen. Door je ziel te verkopen aan de duivel, breng je ze tot leven.’

Het bestaan van de Kratt is een van de vele magische elementen in Sarnets film over de liefde van de jonge boerin Liina voor boer Hans, die op zijn beurt zijn hart heeft verloren aan een Duitse barones. Liina lijkt op een gegeven moment te veranderen in een wolf en Hans brengt een sneeuwpop tot leven met wie hij samen poëzie maakt. Er is een heks en een duivel en in een van de meer kolderieke scènes proberen de dorpelingen de Pest om de tuin te leiden door hun broek over hun hoofd te trekken. ‘Ze zal denken dat je twee konten hebt.’

Sarnet heeft het niet allemaal zelf verzonnen, maar liet zich inspireren door het boek November, van de in Estland wereldberoemde schrijver Andrus Kivirähk. Sarnet: ‘Hij heeft een column in een grote krant, maar de meeste mensen kennen hem als kinderboekenschrijver. In zijn boeken neemt hij de sprookjes op de hak die wij kennen van onze opa's en oma's en Kivirähk wijst er graag op dat het in de volksaard van Esten zit om hebberig te zijn.’

Wat was het verhaal dat u wilde vertellen?
‘Ik wilde me concentreren op de liefde van Liina en Hans. Liina's manier van doen is heel anders dan dat van de pragmatische boeren. Die zijn de hele tijd met geld bezig. Mijn film speelt zich af op het snijvlak van twee werelden: de pragmatische en de spirituele. De boeren gebruiken de spirituele wereld voor hun eigen gewin. Liina is anders en offert zichzelf op voor de liefde.’

De hebzucht waar Kivirähk graag over schrijft, is ook een thema in uw film.
‘Het is wat November, ondanks de vreemde setting, herkenbaar maakt. Bijna al onze normen en waarden zijn gebaseerd op hebzucht. De Amerikanen snapten het meteen. Na de internationale première in New York, zeiden ze: dit gaat over kapitalisme. Maar hebzucht is niet het belangrijkste thema in mijn film. Ik wil het vooral hebben over de ziel. Waarom verkoop je je ziel? Is dat voor het geld of voor de liefde?’

In Estland geloven we dat alles een ziel heeft. Bomen, stenen, het water

Wat is de ziel volgens u?
‘Je weet niet precies wat een ziel is. Het is niet iets rationeels, het gaat om een gevoel. Het zit in je hart. Het stuurt ons. De ziel heeft niets met moraal te maken, maar gaat over warmte en liefde. Kijk naar Hans: hij verkoopt zijn ziel en brengt een sneeuwpop tot leven. Elke Kratt neemt iets over van zijn meester en omdat de ziel van Hans de ziel van een lover is, maakt de sneeuwpop poëzie.’

Is dat typisch Ests, dat geloof in de ziel?
‘In Estland geloven we dat alles een ziel heeft: bomen, stenen, water. We zijn een van de minst religieuze landen van de wereld, maar de liefde voor de natuur is bijna een religie. Het idee van de Kratt is verbonden aan het idee dat bomen en stenen tot leven kunnen komen. Als je in de bossen woont, zoals veel Esten, zijn de winteravonden pikkedonker en hoor je buiten dingen die je niet kunt plaatsen. Je raakt gevoelig voor het onverklaarbare.’

Zou u zelf een Kratt willen hebben, op de filmset bijvoorbeeld?
‘Een Kratt is als een talisman, het brengt geluk. De boeren denken dat je er rijk van wordt, maar ik hoef geen Kratt. Ik ben te lui om er eentje te bouwen, en ik heb al een hele goede cameraman.’