In koninginnedrama The Favourite gaat niets volgens de regels. Long live the queer!

Zeventien konijnen lopen rond in de slaapkamer van Queen Anne (Olivia Colman), gesitueerd in een reusachtig paleis. Het onderkomen van de koningin is zelfs zo groot dat ze in paniek raakt in de westvleugel, omdat ze daar nog nooit is geweest. Anne's konijnen lijken op het eerste gezicht een excentrieke hobby van een verveelde koningin, maar er blijkt een aangrijpend drama achter schuil te gaan.

Regisseur Yorgos Lanthimos maakte van The Favourite, waarin Lady Sarah Marlborough (Rachel Weisz) en haar armoedige nichtje Abigail (Emma Stone) strijden om de aandacht van de Britse koningin, een onvoorspelbare film. Ja, het is een kostuumdrama, maar alle regels ervan worden overtreden: Abigail en Lady Sarah dragen kleding die in die tijd niet werd gemaakt; de koningin is een tirannieke en tegelijkertijd kinderlijke vrouw met een eetstoornis en een traumatisch verleden, die totaal geen koninklijke mores in acht neemt; de enige acteurs in kostuum zijn de volledig bepoederde mannen wiens make-up en pruik ze een clowneske uitstraling geeft. En natuurlijk toch wel de belangrijkste regel die overtreden wordt: dit kostuumdrama = queer.

Ja, ik vond het zelf ook best lang duren voordat ik begon over de gayness van deze liefdesverhoudingen tussen de drie vrouwen in The Favourite, maar ik moest even een paar algemene dingen zeggen (ga naar deze film! Hoe hetero je ook bent!) voordat ik dit onderwerp aansneed.

The Favourite is overduidelijk supergay en niemand kan mij overtuigen van het tegendeel

In The Guardian las ik een interview met Yorgos Lanthimos waarin Abigail door de interviewer wordt beschreven als ‘een achtergestelde buitenstaander die Sarah vervangt naast de koningin (en, zoals de film suggereert, ook in haar bed)’. Suggereert*??* Alsof deze film slechts de indruk wekt dat ze allemaal met elkaar naar bed gaan. Nope. The Favourite is overduidelijk supergay en niemand kan mij overtuigen van het tegendeel. De koningin zegt letterlijk ‘fuck me’ tegen Lady Sarah, en dat bedoelt ze echt niet in metaforische zin. Abigail ligt naakt naast Queen Anne in bed, en die zegt daar vervolgens over: ‘Ik hou ervan wanneer ze haar tong in me steekt.’ Dat heeft verder ook geen overdrachtelijke betekenis. Het is gewoon heel erg gay.

Niet alleen deze weinig majesteitelijke dialogen dragen bij aan de queerness (bij gebrek aan een Hollands woord) van The Favourite. Ook de stijl waarin gefilmd wordt is queer, in de klassiekere betekenis van het woord: vreemd en eigenaardig. Met een fisheye-lens worden interieuren en landschappen vervormd, waardoor gehele scenes een merkwaardige sfeer krijgen. Je zou het queer filmmaking kunnen noemen.

In Literary Theory, mijn favoriete naslagwerk wanneer ik iets intellectueels over een boek of film wil zeggen, schrijft literatuurwetenschapper Hans Bertens over queer criticism:

‘Casting its net wider than gay or lesbian criticism, it has a strong interest in everything that contributes to the destabilization of accepted sexual categories, even categories such as ‘gay’ and ‘lesbian’.’

Precies dat zie je terug in The Favourite. Het lijkt niet echt te gaan om een lesbische identiteit: Lady Sarah is getrouwd met een man, Abigail trouwt met een man, Queen Anne heeft, voor zover de kijker weet, in ieder geval vaker dan eens seks gehad met een man. (Hoewel dat verder natuurlijk niet per se iets hoeft te bewijzen, maar goed, dat is weer een ander onderwerp).

Je kunt in dit universum zowel overtuigd zijn van je heteroseksuele huwelijk als het bed delen met de koningin

The Favourite lijkt die identiteitskaders te willen ontstijgen. Je kunt in dit achttiende-eeuwse universum van Lanthimos zowel overtuigd zijn van je heteroseksuele huwelijk als het bed delen met de koningin van Engeland. Die overschrijding van de scheidslijn tussen hetero en homo, dát is queer. En niet alleen daarin overschrijdt Lady Sarah Marlborough de grenzen van de achttiende-eeuwse maatschappij. Ze houdt politiek gezien eveneens de touwtjes in handen.

Cultuurtheoreticus Eve Kosofsky Sedgwick legde met haar beroemde werk Between Men de basis voor het academische veld van queer studies. In dit boek neemt ze de Victoriaanse maatschappij als case study en schrijft ze dat ‘in een maatschappij gedomineerd door mannen, vrouwen instrumenten zijn waarmee mannen hun intermannelijke relaties bevestigen’. Die relaties noemt Sedgwick ‘homosociality’.

The Favourite keert dat principe om. Juist de vrouwen bewerkstelligen hun onderlinge relaties door mannen als instrument te gebruiken. Huwelijken worden gesloten, echtgenoten worden naar het front gestuurd en mannen worden als politieke pion ingezet - en dat alles gebeurt om de verhoudingen tussen Queen Anne, Lady Sarah en Abigail te beinvloeden. Dus terwijl de mannelijke politici (met bad make-up en al) eendenraces aan het organiseren zijn - die overigens ook opvallend genoeg in slow motion worden gefilmd - houden Sarah en Abigail zich bezig met het uitbreiden van hun macht, via de koningin. In The Favourite is homosociality dus niet alleen weggelegd voor mannen.

Die omgekeerde genderrollen, de lesbische seks, de eigenaardige en anachronistische elementen en de onverwachte filmtechnieken zorgen voor een nieuwe kijk op de Britse troon. Een queer perspectief - in iedere betekenis van het woord.