Op de avond dat Olympique Lyon met 4-1 het bos in werd gestuurd door het beste Ajax dat ik ooit heb gezien, belandde ik in een verhitte discussie over de betekenis van de film Jaws. Eigenlijk was ik al op weg naar de uitgang van de kroeg, maar door de euforie van die avond had ik me laten overhalen om nog te blijven voor één biertje, en nog één, en nog één, enfin je kent dat wel. Voor ik het wist was de kroeg nagenoeg leeg en stond ik daar met drie mannen die telkens dingen tegen elkaar riepen als ‘neeneenee je luistert niet goed Willem. Wat betekent die haai voor JOU?'
In mijn herinnering deed ik niet mee aan die discussie. Ik heb Jaws niet eens gezien, dus leek het me verstandig me erbuiten te houden. Dit waren mannen van de filmacademie, begreep ik. Eerder die avond hadden ze me gevraagd wat ik verstond onder ‘moderne film’, het antwoord dat ik gaf was volgens hen zo raar dat het gesprek ontaarde in een fanatiek en warrig privécollege over de volledige ontstaansgeschiedenis van de westerse speelfilm, met jaartallen en genreaanduidingen waarover ze het onderling niet eens werden. Vanuit daar belandden zij bij de discussie over Jaws, en besloot ik alleen nog maar te luisteren.
Die klotehaai kon hem gestolen worden
Hun discussie deed me denken aan discussies die ik wel eens heb met oud-studiegenoten van mijn studie Nederlands. Ik kan met hen vrijwel onmogelijk nog normaal over boeken praten. Dezelfde termen en concepten die zorgden voor de verdieping van onze discussie over literatuur, zorgen er tegenwoordig voor dat we tijdens zo’n discussie soms onmogelijk nog kunnen terugkeren naar de oppervlakte, dat we nauwelijks nog over boeken kunnen praten zoals mensen die geen Nederlands hebben gestudeerd dat doen. Dat is een zegen, ik hou sinds mijn studie meer van lezen dan daarvoor, maar er gaat ook iets verloren.
Deze filmacademici zaten volgens mij in een vergelijkbare situatie. Een film was volgens hen geslaagd als bijvoorbeeld de klassieke structuur van drie aktes werd gevolgd: begin, midden, einde; setup, confrontatie, ontknoping. Deed Jaws dat? Twee van de mannen vonden van wel. Voor de eerste betekende de haai een confrontatie met de natuur, voor de tweede was het een symbool van de keuze tussen geloof en wetenschap. De derde man riep steeds dat de haai voor hem helemaal niks betekende; dat wat de eerste akte aankondigde werd volgens hem niet ingelost, die klotehaai kon hem gestolen worden. Nog voor hij precies kon uitleggen waarom begon de discussie alweer opnieuw. Enzovoort.
Terwijl ik het geheel bekeek, dacht ik soms: wat is het eigenlijk fijn dat ik zo weinig over film weet. Maar ik dacht ook: moet je jezelf nou schaapachtig zien lachen, met je biertje. Je hebt Jaws niet eens gezien. Wat betekent die haai eigenlijk voor JOU?