Napoleon in alle vormen en maten

Zoals de reputatie van de kleine generaal zelf (die overigens helemaal niet zo klein was), verdeelt ook Ridley Scotts Napoleon de meningen. De een noemt de film ‘an awe inspiring achievement’, de ander struikelt over de historische onjuistheden, grapjes en/of negativiteit over de daden van de Franse generaal en dictator. Scott is geen fan van machthebbers met compensatiedrang en Joaquin Phoenix maakt van Bonaparte niet de krachtige leider waar veel kijkers op hoopten. Maar voor wie dat definitieve historische epos wil zien, biedt de filmgeschiedenis soelaas: daar vind je zo’n honderd jaar aan Napoleon-films in alle soorten (van flauwe komedies tot waarheidsgetrouwe veldslagenfilms) en maten (de langste klokt bijna zes uur) en met Napoleons variërend van kolderieke tirannen tot briljante generaals.

Doller dan de Napoleons van Ian Holm wordt het in ieder geval niet. Holm ken je vooral als Bilbo Baggins, maar hij maakte daarvoor naam als vertolker van die andere kleine grootheid. Maar liefst drie keer kroop Holm in de huid van Bonaparte en dat leverde niet direct de beste films op, maar wel de vreemdste. Het bizarst zijn toch wel The Emperor’s New Clothes, met een fictief plot waarin Napoleon van St. Helena weet te ontsnappen en er een eenvoudig leven in Parijs op nahoudt, en Time Bandits van Terry Gilliam, waarin een stel tijdreizende dwergen via wormgaten door de geschiedenis hopt om historische figuren te beroven, onder wie Napoleon.

In het al even vervreemdende The Story of Mankind (1957) werd Napoleon vertolkt door Dennis Hopper. In deze sciencefictionfilm (naar een boek van de Nederlands-Amerikaanse Hendrik Willem van Loon) volgen we een ruimtetribunaal dat over het voortbestaan van de mensheid zal beslissen, en daarvoor de menselijke geschiedenis induikt en onder andere de daden van Napoleon bekijkt. In het veel serieuzere Désirée is het een andere acteerlegende die een bijrol speelt als Napoleon: niemand minder dan Marlon Brando – al is het hier vooral Jean Simmons die schittert als Désirée, Napoleons eerste liefde.

Voor het beste werk moeten we terug naar 1927, toen Abel Gance’ bijna zes uur durende stomme filmklassieker Napoléon in première ging. Deze is voor de filmgeschiedenis ongeveer net zo invloedrijk als Napoleon zelf was voor de Europese landkaart. Napoléon zit boordevol filminnovaties, zoals veelvuldig gebruik van (een enkele) kleur, wild bewegende camera’s en als kers op de taart een climax in Polyvision, waarvoor tegelijkertijd drie camera’s moesten draaien op drie afzonderlijke schermen tegelijk. 

Hoofdrolspeler Albert Dieudonné vereenzelvigde zich zo met zijn rol dat hij zich uiteindelijk liet begraven in Napoleon-kostuum. Napoléon liet overigens ook regisseur Gance niet meer los. Gedurende zijn carrière maakte hij steeds nieuwe versies van de film, en met Austerlitz in 1960 regisseerde hij nóg een Napoleon-film (met Pierre Mody als Napoleon en bijrollen van Orson Welles en Claudia Cardinale).

Ironisch genoeg vond de langlopende traditie van Napoleon-films tijdelijk zijn Waterloo in Sergej Bondartsjoeks verfilming van die voor Napoleon fataal verlopen slag. Nadat hij zich in zijn succesfilm Oorlog en vrede (1967) al aan de Napoleontische oorlogen had gewijd, besloot Bondartsjoeks aansluitend de laatste veldslag van Napoleon te verfilmen, met Rod Steiger als volhardende, briljante krijgsheer op leeftijd. Waterloo (1970) staat bekend om de waarheidsgetrouwe veldslagen met bizarre hoeveelheden figuranten. Zo’n 15000 soldaten en 2000 paarden deden er mee, voor een groot deel reservisten uit het Rode Leger.

Ironisch genoeg vond de langlopende traditie van Napoleon-films tijdelijk zijn Waterloo in Waterloo

Klinkt mooi, maar dankzij Waterloo werd de beste Napoleonfilm aller tijden nooit gemaakt. Stanley Kubrick is er jaren mee bezig geweest, verdiepte zich enorm in het onderwerp, schreef een compleet scenario, scoutte locaties en zou bijna in productie gaan, tót Waterloo zo ongenadig flopte dat Kubrick het hele project aan de wilgen moest hangen. Maar zoals wel vaker met de beste films die nooit zijn gemaakt: zonder eindresultaat is het makkelijk praten. Of nou ja, zonder eindresultaat. Begin dit jaar werd bekend dat Steven Spielberg de handen ineen heeft geslagen met de erven van Kubrick om een miniserie te maken van al het voorwerk. Dood en begraven lijken en dan tóch weer opstaan. Classic Napoleon.