‘Het ontbreekt de Arabische film aan sterke vrouwen.’ Meryem Benm’Barek over haar debuutfilm Sofia

Door: Charlotte van Zanten

In een bescheiden appartement in Casablanca vindt een uitgebreide familielunch plaats. Er wordt gelachen, Frans gepraat en er worden glazen geklonken. De vader van het gezin heeft een groot project binnengehaald dat perspectief biedt voor de familie. Zijn dochter Sofia glimlacht mee, maar van harte gaat het niet. De kramp in haar buik is te overheersend.

Als Sofia naar de keuken wordt gestuurd loopt ze opgelucht van tafel. Haar nicht loopt achter haar aan en vraagt wat er aan de hand is. Sofia kan alleen maar kreunen van de pijn. Ze rijden naar de apotheek en eindigen in het ziekenhuis, waar ze er achter komen dat Sofia hoogzwanger is en op het punt staat te bevallen.

Het kan hoor, legt de arts uit. Soms is een zwangerschap zo ongewenst dat een vrouw deze letterlijke (en figuurlijk!) kan onderdrukken. En als je een jongedame bent in hedendaags Marokko is een kindje buiten het huwelijk waarschijnlijk niet gewenst.

Sofia, de eerste speelfilm van Meryem Benm’Barek (1984), opent met artikel 490, een Marokkaanse wet die seks buiten het huwelijk verbiedt en strafbaar stelt. Doe je het toch, dan kun je tussen een maand en een jaar worden opgesloten.

‘Het probleem van die wet is natuurlijk niet dat men geen seks heeft in Marokko,’ zegt Benm’Barek als ik haar spreek op het Filmfestival van Rotterdam. ‘We zijn mensen; we regelen het wel. Het probleem zit hem in de bijkomstigheden van zo’n wet: abortus, anticonceptie, alleenstaande moeders, weeskinderen. Er worden in Marokko iedere dag 24 kinderen te vondeling gelegd!’

Benm’Barek werd geboren in Marokko maar verhuisde op zesjarige leeftijd naar België. Sindsdien pendelt ze tussen Marokko, België en Frankrijk. Ze studeerde Geschiedenis en Politiek van de Arabische wereld in Parijs en film aan l’INSAS, in Brussel.

Vrouwen worden  gerepresenteerd als slachtoffer, maar er is ook een matriarchale kant

Heb je een situatie als die van Sofia van dichtbij meegemaakt?
‘Er bevallen in Marokko iedere dag iets van 150 ongetrouwde vrouwen. Dat is een enórm aantal. Het betekent dat iedere Marokkaan wel iemand van dichtbij kent. Het is niet eens een taboe meer, want iedereen weet ervan.’

‘Ik wilde een portret schetsen van de hedendaagse Marokkaanse samenleving. De film begint met het verhaal van een jonge vrouw, maar beetje bij beetje wordt het een verhaal over een samenleving - als een bloem die steeds groter gaat bloeien.’

De vrouwen hebben het door artikel 490 duidelijk zwaar te verduren. Toch zie je in de film dat het ook de vrouwen zijn die de macht hebben over de mannen.

‘Ik heb altijd gevonden dat het de Arabische cinema ontbreekt aan sterke vrouwen. Ze worden vaak gerepresenteerd als slachtoffer van de patriarchale maatschappij, maar er is ook een matriarchale kant. De wetten zijn misschien wel door mannen bepaald, maar thuis zijn het de vrouwen die de beslissingen nemen. Dat is hoe ik ben opgegroeid en wat ik dagelijks om me heen zie, maar wat je nauwelijks in Arabische films terug ziet komen. Ik was dat spuugzat.’

Het onderwerp is maatschappelijk, maar Sofia is tegelijkertijd een psychologische thriller.

‘Ik vind het leuk om clichés te deconstrueren, en gebruik te maken van de codes die een Westers publiek verwacht. Het begint als een thriller, met een zielige vrouw in de Arabische wereld. Een slachtoffer van de patriarchale samenleving. Maar na 20 minuten verandert dat en realiseer je je: deze vrouw is niet zielig, het gaat over klassenstrijd. In de kern is Sofia een familiedrama.’

De film bekritiseert de elite, dus de middenklasse en de lage klasse vonden het te gek

Het Westerse publiek wordt op het verkeerde been gezet. Hoe reageert het Arabische publiek?

‘De film bekritiseert de elite, dus de middenklasse en de lage klasse vonden het te gek, met name de jonge mensen. De elite begreep er niets van.’

Als je een film als Sofia maakt wil iedereen je vragen stellen over het onderwerp, en minder over je artistieke keuzes. Wat vind je daarvan?

‘Mensen stellen me inderdaad vooral vragen over de sociale issues in de film. Dat is normaal, want ze zien iets dat nieuw voor ze is. Natuurlijk vind ik het soms jammer dat ik niet over ‘cinema’ kan praten, maar het aan de kaak stellen van maatschappelijke problemen is mijn drijfveer om films te maken.’

Wat zou een drijfveer kunnen zijn om Sofia te gaan zien?

‘Als je Westers bent: omdat je het interessant vindt om eens een andere kant van de Arabische wereld te zien. En als je Marokkaans bent – ik weet dat er veel Marokkanen in Nederland wonen – dan hoop ik óók dat je er naar toe gaat, want dit is een verhaal over het huidige Marokko.’

---

Charlotte van Zanten studeerde literatuur in Amsterdam en Tokio en richtte in 2013 Roffa Mon Amour Film Festival op in Rotterdam. Daarnaast schrijft ze graag verhalen (over anderen) en ze verzamelt iconische filmmuziek van over heel de wereld op vinyl.