‘Ik ben geïnteresseerd in de tekortkomingen van mannen.’ Jia Zhangke over Ash Is Purest White

Jean-Luc Godard zei ooit: ‘Filmbezoekers willen een meisje en een pistool.’ Meer had je volgens hem niet nodig om een succesvolle film te maken. Heb je een meisje en heb je een pistool dan heb je spanning en sensatie, is wat hij ermee wilde zeggen. Het is maar een halve waarheid natuurlijk - a girl and a gun zijn een mooi begin, meer niet - maar het verklaart deels de aantrekkingskracht en ambitie van Ash Is Purest White, het nieuwe misdaaddrama van de Chinese regisseur Jia Zhangke.

Zhangke staat bekend om zijn verhalen over gewone Chinezen die meedeinen op, of weggespoeld worden door de reusachtige golven van het kapitalistische China. Zo won hij in 2006 de Gouden Leeuw van Venetië met Still Life, dat zich afspeelt in een dorp dat plaats moet maken voor de drieklovendam. Zijn vorige film Mountains May Depart (2015) omspant drie decennia en gaat over een danslerares die wordt begeerd door een veelbelovende ondernemer en een straatarme mijnwerker.

In Ash Is Purest White zijn het de levens van lokale gangster Bin en zijn vriendin Qiao die overhoop worden gehaald. Door de nieuwe Chinese werkelijkheid, maar vooral ook door henzelf en, daar is 'ie: een pistool. Qiao zal het wapen afvuren om haar door foute figuren belaagde man te beschermen. Een actie die ze bekoopt met een lange gevangenisstraf. Eenmaal op vrije voeten gaat ze op zoek naar Bin, die haar nooit heeft bedankt, laat staan opgezocht.

‘Een meisje en een pistool zijn niet genoeg’, zegt Jia Zhangke als ik hem op het filmfestival van Rotterdam vertel dat ik aan de quote van Godard moest denken. ‘Je hebt een relatie tussen beiden nodig. Ik kijk graag naar de omstandigheden en de sociale verhoudingen achter het lot van mensen. China is de laatste jaren veranderd en dat heeft grote invloed gehad op haar inwoners. Daar gaat mijn film over.’

Qiao doorziet de zwaktes van mannen. Ze rekent op die zwakte om te kunnen overleven

Over welke veranderingen gaat de film specifiek?

‘Ik ben vooral geïnteresseerd in de tekortkomingen van mannen. Je ziet dat in China geld en macht de belangrijkste waarden zijn geworden, en het zijn vooral mannen die zich daaraan vastklampen. Mannen jagen op geld en macht en verliezen zichzelf in die achtervolging. Vergelijk dat met de vrouwen, die op zoek zijn naar de waarden in zichzelf en hun relaties met anderen. Qiao gaat naar de gevangenis omdat ze Bin wilde redden, maar Bin zoekt haar niet eens op. Ik zie dat soort dingen, op een andere schaal, steeds meer gebeuren. Mijn ideeën over de tekortkomingen van mannen liggen dus in het verlengde van de veranderingen in de Chinese maatschappij.’

De vrouw in Ash Is Purest White is sterker dan de man. Waarom koos u voor haar perspectief?

‘Qiao doorziet de zwaktes van mannen. Ze rekent op die zwakte om te kunnen overleven, dat doet ze erg slim. Tegelijkertijd lukt het haar om respectabel te blijven. Als je de zwaktes kent van mannen, vrouwen, de maatschappij en de wereld, dan kan je twee wegen bewandelen: je kan een slechterik worden of je wordt iemand die barmhartig is en medelijden heeft. Qiao kiest voor het tweede.’

Waarom kiest Qiao niet voor wraak?

‘Wanneer Qiao uit de gevangenis komt, zou je kunnen zeggen dat ze helemaal niets heeft. Maar je kan er ook op een andere manier naar kijken en zeggen dat ze haar zelfrespect en het geloof in zichzelf hervonden heeft. Het is niet makkelijk om het geloof in jezelf te winnen en te behouden. Dus het is mooi dat ze dat bezit. Ze heeft een bepaalde keuze gemaakt en daarvoor is ze gestraft. Maar daardoor is het haar ook gelukt om niet iemand te worden waar ze een hekel aan heeft.’

In uw film valt een aantal keer de term jiang hu. Wat betekent dat?

‘Aan de ene kant betekent het je huis verlaten en reizen. Je gaat de wijde wereld in om je eigen weg te vinden en je eigen leven te leiden. Tegelijkertijd betekent het zoiets als de onderwereld, of de onofficiële wereld. De maffia is jiang hu, maar het staat ook voor gewone mensen. Jiang hu gaat in tegen de zittende macht. De waarden zijn eenvoudig. Het gaat over vriendschap en sterke onderlinge relaties en het nakomen van je beloftes. Dat zijn niet alleen waarden van de jiang hu: het is ooit onderdeel geworden van de hele Chinese maatschappij. In mijn film zie je hoe Qiao die waarden nog naleeft, terwijl Bin ze loslaat. Dit is waarom het verhaal zich afspeelt over een lange periode, van 2002 tot 2018, zodat je kan zien hoe de waarden van jiang hu aan het verdwijnen zijn.’

Je ziet vriendengroepjes bij elkaar zitten, zonder dat ze interactie hebben. Ze sturen elkaar alleen maar berichtjes

In het laatste deel van de film doet de smartphone zijn intrede. U lijkt er niet echt enthousiast over.

‘Haha, ik héb een smartphone. Je moet naar de goede en de slechte kanten kijken. Steeds meer mensen hebben steeds minder aandacht voor de echte wereld, omdat ze zo veel tijd besteden in de virtuele wereld. Je ziet vriendengroepjes bij elkaar zitten, zonder dat ze interactie hebben met elkaar. Ze sturen elkaar alleen maar berichtjes. Het goede is dat we steeds makkelijker informatie met elkaar kunnen uitwisselen. Mijn film A Touch of Sin ging over verhalen van geweldsuitbarstingen die via het internet razendsnel werden gedeeld. Dat is alleen maar goed.’

Mag ik uw film op een telefoon kijken?

‘Ik ben er niet tegen, maar ik heb liever dat je naar de bioscoop gaat. Telefoons zijn een extra plek waarop films te zien zijn, maar ik zou niet willen dat het de cinema volledig vervangt. Met je telefoon ben je in je eentje, terwijl je in het theater je met elkaar een film kijkt. Technologie scheidt mensen, terwijl we eigenlijk dichter bij elkaar zouden moeten komen.’

Alles verandert in China, ook de filmindustrie. Merkt u iets van de groeiende Chinese interesse in bioscoopfilms?

‘Ash Is Purest White is mijn meest succesvolle film tot nu toe. Al 3 a 4 miljoen mensen hebben hem gezien. De interesse in onafhankelijke films zoals die van mij groeit, maar het is niet te vergelijken met de blockbusters. Ik ben blij dat er meer aandacht is voor mijn films, maar ik zal nooit een bepaalde film maken, alleen maar om meer mensen te trekken.’