Regisseur Miguel Gomes over Grand Tour: ‘We wilden een stroom maken waarop je als kijker mee kan reizen’

Backpacken door het Azië van toen en nu, de ene keer in zwart-wit en de andere keer in kleur. In Grand Tour maak je een gedoemde liefdesreis door een koloniaal verleden en toer je samen met een filmcrew door een vrijere, nieuwe wereld. Van een gammele gids in de jungle met drie echtgenotes tot een matte man in Manila die karaoke zingt: op deze wereldreis kom je van alles tegen.

In het koloniale Birma tijdens de Eerste Wereldoorlog besluit Britse functionaris Edward (Gonçalo Waddington) op de vlucht te slaan voor zijn liefje Molly (Crista Alfaiate). Na een verloving van 7 jaar, krijgt Edward plankenkoorts. Voor hem is er nog maar één uitweg: z’n problemen ontwijken en al toerend zichzelf ontdekken (je kent het wel). Molly snapt er niks van en verblind door de romantiek volgt ze in zijn voetsporen, van Singapore tot Tibet. Gedurende de reis blijkt Edward laf, saai en een koloniale lul. Molly daarentegen is de ster van deze queeste. Optimistisch, lief en een klein beetje naïef. Haar man is haar alsmaar één stap voor, maar Molly ontmoet mensen, maakt vrienden en ontdekt een vrij leven.

Terwijl Edward en Molly niet elkaar maar henzelf vinden, maakt de crew van Grand Tour een eigen reis door hedendaags Azië. We zien beelden van tuktuks in de drukke straten van Bangkok, hoge flatgebouwen, lokale dansen en spelen, en volwassen mannen met hoogoplopende emoties tijdens de karaoke.

Grand Tour van de Portugese regisseur Miguel Gomes is groots: tegelijkertijd fictief, documentair, oud, nieuw, koloniaal en vrij. Het liefdesverhaal van Edward en Molly wordt begeleid door een dromerige voice-over en werd grotendeels opgenomen in een filmstudio in Lissabon. Voor het documentaire-deel is de crew zelf gaan reizen door Azië, met Miguel Gomes voorop.

Gelukkig was de producent een beetje gek. Ze begreep dat onze eigen reis onderdeel was van het proces

We ontmoeten Gomes op een totaal andere plek: het New Horizons Film Festival in Wroclaw, Polen. Het is hoogzomer, we zitten in een vergaderruimte en zeuren eventjes over de hitte: de airco is nergens te bekennen en met 32 graden lijken de tropen niet eens zo ver weg. De natte oksels en bezwete voorhoofden passen goed bij de stralende hitte van Grand Tour.

Grand Tour speelt zich soms af in een zelfgemaakte wereld in-studio, en soms in een echte wereld tussen echte mensen. Hoe heb je dat aangepakt?

‘Ik hou ervan om buiten de studio te filmen, omdat je daar meer vrijheid hebt. Ik hoef dan niks zelf te verzinnen. Je beperkt jezelf in een studio: je gaat snijden in de straten en in het verhaal, en spontaan langslopende mensen zijn er ook al niet. Dat haat ik. Juist tijdens die spontane momenten gebeuren de mooiste dingen. Ik vond het daarom spannend om in een studio te filmen en heb het allemaal iets anders aangepakt: het verhaal van Edward en Molly was nog niet geschreven en we begonnen de productie zonder storyboard en planning. Ik ben dus op mijn gevoel afgegaan. Hoe reageren de acteurs op deze setting? Hoe zien de sets eruit op de filmdag zelf? Uiteindelijk werd het zo toch een leuke ervaring. Het is voor mij heel belangrijk om plezier te hebben. Dat klinkt misschien egoïstisch, maar plezier hebben tijdens het filmen is belangrijk voor mij en de crew, want dat voel je terug op het grote doek.’

Je bent zelf ook door Azië gaan reizen. Hoe was jouw eigen Grand Tour?

‘Geweldig! Het was chronologisch gezien niet de tweede, maar de eerste reis. De opnames in de studio kwamen daarna. Tegen de producent zei ik dat ik geen script had en tegen alle verwachtingen in accepteerde ze mijn voorstel. Ik vertelde een beetje hoe ik het verhaal in mijn hoofd had: een man rent weg van zijn bruid, dwars door Azië. Voordat we ook maar één regel van het script schreven, wilden we met de crew eerst onze eigen reis maken. Pas daarna zouden we gaan kijken hoe we die ‘archiefbeelden’ konden gebruiken in het liefdesverhaal. Als je met zo'n idee komt, zal een producent meestal zoiets zeggen als ‘fuck you’. Maar gelukkig was de producent een beetje gek, en ze begreep dat onze eigen reis onderdeel was van het proces.’

Dan heb je ook nog de uiteenlopende verhalen van Edward en Molly, de eerste helft van de film volg je de een en daarna de ander. Wat is het grootste verschil tussen de twee reizen?

‘Ik heb vernomen dat het vrouwelijke publiek een hekel heeft aan Edward, en dat begrijp ik goed. Ik vind ze allebei op verschillende manieren leuk. Edward begint als een ongeorganiseerde lafaard, maar dat verandert. Molly is veel meer in beeld. Ze is super-aanwezig en het tegenovergestelde van Edward, die wat saaier is. Molly is een geweldig personage. Ze is grappig, gul en levendig. En zij maakt ook een transformatie mee. Eerst is ze een beetje psycho en geobsedeerd, maar langzaamaan wordt ze meer bewust van wat er nou eigenlijk gaande is. Eerst gaat het over Edward en daarna over Molly – je hebt de hem, en de haar. Het is Molly die de sfeer verandert.’

Tijdens het monteren waren we het kleurloze een beetje zat

Je zegt net dat het verhaal van Edward en Molly is opgesplitst in een hem- en haarverhaal. In hoeverre is de Grand Tour anders voor de man en de vrouw?

‘Dit verhaal is gebaseerd op een passage uit een verhalenbundel van William Somerset Maugham, die over zijn reizen in Zuidoost-Azië gaat. Hij beschrijft de markten, de tempels, het lokale leven, maar óók een ontmoeting met een man. Deze man vertelt dat hij een paar jaar verloofd was en toen ineens cold feet kreeg, zijn koffers pakte en vluchtte. Zijn verloofde reisde hem achterna en toen ze elkaar weer zagen, trouwden ze. Ik geloof totaal niet dat Maugham deze man ooit heeft ontmoet. Ik denk dat het een grap is. Het is een grap van twee pagina’s over mannen die laf zijn en vrouwen die koppig zijn. Daar is Grand Tour op gebaseerd. Het begon dus met best een oppervlakkig idee, waar ik complexere scènes uit heb geprobeerd te halen. Ik ben niet bang voor het dubbelzinnige en tegenstrijdige en dus ook niet voor stereotypen. Film is niet de realiteit, het is iets anders. Knoeien met stereotypen is geweldig: dus dat je tegenovergestelde stereotypen bedenkt. Tegenwoordig wil iedereen alles verduidelijken en rechtlijnig maken en daarmee verliezen we de ambiguïteit een beetje uit het oog. Omgaan met ambiguïteit is juist wat filmmaken is, en ik hoop dat cinema dat blijft vasthouden.’

Je verduidelijkt ook niet waarom de film schakelt tussen zwart-wit en kleur.

‘Dat er soms kleur is, is willekeurig. Ik dacht al dat mensen een logica zouden proberen te vinden in die wisselwerking. Het verhaal van 1917 is oud, dus in zwart-wit? Maar waarom zijn de beelden van het huidige Azië ook in zwart-wit? Het waren praktische redenen, eigenlijk. We hebben op 16mm gefilmd, dus dan krijg je één soort zwart-wit. Tijdens het monteren waren we dat kleurloze een beetje zat. Daarom besloten we te kijken hoe het eruit zou zien als we wat kleur zouden toevoegen. Dat zag er prachtig uit. Dus toen hebben we soms wel kleur gebruikt, voor de schoonheid.’

Nog een andere schoonheid in deze film: de fragiele mannen aan de karaoke. Verschillende jongens geven onvergetelijke optredens, waarvan er eentje zelfs keihard begint te janken.

‘Je hebt geluk nodig als je aan het filmen bent. Een producent in de Filippijnen stelde ons voor aan een aantal mensen die houden van karaoke. Het is daar onderdeel van de cultuur en Frank Sinatra’s My Way is ook écht een karaokehit. In de red light district van Manila filmden we een man, en hij begon My Way te zingen en hij werd zo ontzettend emotioneel. We hadden geen idee waar dat plots vandaan kwam. Het was een geweldige ervaring. Nadat hij stopte ben ik naar hem toegelopen en heb ik hem heel hard geknuffeld. Ik zei toen dat we klaar waren, en dat hij niets meer hoefde te doen.’

Sommigen zullen een pact sluiten met de film

Het lijkt me wel een grandioos feestje, om een film met van alles en nog wat te maken.



‘Grand Tour bestaat uit twee filmische uitersten: we hebben een in-studio fictiefilm en fly-on-the-wall documentaire gemaakt. Beide uitersten samen omvatten wat het voor mij betekent om een film maken. De ene keer ga je naar buiten en probeer je te jagen op mooie, gracieuze en grappige dingen. Je hoeft niet te plannen en je weet niet wat je te wachten staat. Daar hou ik van. Dan heb je ook nog het fictieve verhaal, waarin je als regisseur een schepper bent van een zelfgemaakte wereld. Wat mij aantrok aan de combinatie van de twee, is vooral dat we er één samenhangend verhaal van moesten maken. De reis van niet alleen Edward en Molly, maar ook van ons, moest in een context worden geplaatst en consistent blijven. We gaan over van realiteit naar fictie, en willen beide reizen uitlichten. Dat de kijker die continuïteit begrijpt, is heel belangrijk.’

‘We probeerden een stroom te creëren waarop je als kijker mee kan reizen. Sommigen zullen een pact sluiten met de film en zullen denken: ‘oké, ik zie dat het niet de werkelijkheid is, maar ik ga ervoor’. Net als wanneer je kindjes een verhaal vertelt en ze helemaal opgaan in die absurde, surrealistische en compleet ongeloofwaardige verhalen. Het is aan jou om mijn film te geloven. Als je ouder wordt, geloof je steeds minder in verhalen. Het is een gevecht tegen fictie. En hoe ouder je wordt, hoe sneller je dat gevecht verliest. Grand Tour is een gevecht tegen het verliezen van geloven in verhalen.’