Ellen Kuras over Lee: ‘Ik wil niet naar Lee Miller kijken, ik wil mét haar zijn.’

30 april, 1945: oorlogsjournalist Lee Miller en collega David E. Scherman zijn één van de eersten die het pas bevrijde München binnenlopen. Ze bevinden zich in een appartement, en Miller sleurt Scherman mee naar de badkamer. Zij kleedt zich uit en neemt plaats in de badkuip. Haar met bloed en modder bedekte schoenen positioneert ze op het douchematje, een ingelijste foto van Adolf Hitler plaatst ze achter zich. Dit was het appartement van de Führer. In dit bad waste hij zich, begon hij aan zijn dag of maakte hij zich klaar voor bed. En nu zit hier een blote Lee Miller. Scherman staat klaar en klikt op de cameraknop. Zo ontstaat de foto die de hele wereld rondging: een foto die het einde van de Tweede Wereldoorlog illustreerde. Later komen Scherman en Lee te weten dat Hitler op diezelfde dag zelfmoord pleegde in Berlijn.

Lee Miller was een mode-icoon, fotograaf en journalist. De Amerikaanse begon ooit als supermodel voor bladen als Vogue en groeide uit tot een naam uit de geschiedenisboeken. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak woonde ze in Engeland en plaatste ze zichzelf voor het eerst volledig achter de camera. Ze werkte voor Vogue als oorlogscorrespondent en wilde – wat er ook aan het front gebeurde – alles met haar eigen ogen zien. Maandenlang deed ze veldwerk en documenteerde ze de wreedheid van de oorlog.

Acteur Kate Winslet raakte gefascineerd door het leven van waaghals Lee en zo begon (een lange reis naar) haar passieproject: een biografische film over Lee Miller, waarin zij de oorlogsjournalist vertolkt. In 2003 ontmoette Winslet cinematograaf Ellen Kuras op de set van Eternal Sunshine of the Spotless Mind. De twee werden vrienden voor het leven. Ze praatten over hun dromen, over vrouwelijke iconen en over vrouw-zijn in de (film)industrie. En over een film over het turbulente leven van Lee Miller. Lange tijd bleef het stil rond dat filmidee, maar langzamerhand werden de gesprekken over een samenwerking intenser en specifieker. Jaren later trok Winslet aan Kuras’ mouw: ‘We kunnen de film maken, en ik wil dat jij ‘m regisseert.’

Op het New Horizons Film Festival in Wrocław spreken we regisseur Ellen Kuras, die vertelt dat ze Poolse roots heeft en blij is om hier te zijn. Haar cinematograaf, de Poolse Pawel Edelman, is mee naar het filmfestival. Ellen Kuras heeft een breed scala aan (cinematografische) credits. Naast dat ze het camerawerk van Eternal Sunshine deed, werkte ze ook aan Coffee & Cigarettes van Jim Jarmusch en Ted Demme’s Blow, en regisseerde ze afleveringen van onder meer Inventing Anna en Catch-22. 

Geef je scriptiefilm nooit op. Misschien win je er wel een prijs mee

Je hebt al zoveel gedaan, hoe is dat ooit allemaal begonnen?

‘Ik ben ooit begonnen als iemand die politieke films wilde maken. Een beetje zoals [de Griekse regisseur, red.] Costa-Gavras, die films maakte als Z en Missing – gebaseerd op situaties uit het echte leven. Die films waren de eersten waar ik echt wakker van geschud werd.’

‘Ik werkte in de filmindustrie in New York en volgde ‘s avonds lessen om een master in film te halen. Toen begon ik aan mijn scriptiefilm, The Betrayal –Nerakhoon. 23 jaar later heb ik die pas afgemaakt en kreeg ik er een Oscarnominatie voor. Dus dat is een goeie vuistregel: geef je scriptiefilm nooit op. Misschien win je er wel een prijs mee.’

‘Als ik The Betrayal – Nerakhoon aan studiegenoten en collega’s liet zien, vonden ze vooral de manier waarop ik het had gefilmd geweldig. Daarna vroegen ze me om voor hen te filmen. Ik werd cinematograaf en verdiende er goed mijn brood mee. Van het één kwam het ander en de eerste speelfilm die ik draaide won veel prijzen. Dus ik stond als cinematograaf meteen goed op de kaart.’

En hoe ging de stap van cinematografie naar regie?

‘Omdat mensen me al jaren vroegen wanneer ik mijn eigen film zou gaan regisseren, besloot ik m’n afstudeerfilm af te gaan maken. Ik was als cinematograaf ook al veel met regie bezig. Het ging bij mij nooit alleen om de shots, maar ook om hoe de camera werd gebruikt en hoe je daar een verhaal mee vertelt. Toen ik die Oscarnominatie kreeg, dacht ik: oké, nu ga ik ermee door.’

‘Vervolgens ben ik de reclame ingegaan en kreeg ik de kans om als tv-regisseur te werken. Ik was een onwijze filmsnob en dacht altijd: ik ga écht niet voor de tv werken. Maar omdat televisie aan het veranderen was, voelde het voor mij toch heel logisch. Ik heb twee afleveringen van Ozark geregisseerd, een serie die sowieso meer als een film aanvoelde. Daarna vroeg George Clooney of ik samen met hem een paar afleveringen van Catch-22 wilde regisseren. Dat waren televisieklusjes op speelfilmniveau.’


Heb je ook iets meegenomen van je ervaring als cinematograaf voor het maken van Lee?

‘Cinematograaf zijn heeft mij enorm geholpen als regisseur. Ik ben blij dat ik de middelen heb om daarop terug te vallen. Reflecteren op de betekenis en bedoeling van bepaalde scènes is een manier van denken die ik als cinematograaf altijd met regisseurs besprak. En veel van die vragen kwamen bij Lee ook van pas. Tijdens het filmen discussieerde ik met de cinematograaf, Pawel Edelman, over één belangrijk ding: dat ik de point of view in Lee die van háár wilde maken. Ik wilde niet naar Lee Miller kijken en hoe ze door het leven gaat. Ik wilde mét haar zijn.’

‘Ik heb ook veel los moeten laten, omdat er andere dingen zijn waar je als regisseur op moet letten. Aandacht besteden aan de crew, de acteurs door de scène heen loodsen, de production designer helpen. Er kwam veel bij kijken. Ik wist eigenlijk al hoe de film zou worden, het zat in mijn hoofd. Ik ben blij dat Edelman mijn cinematograaf was, omdat we echt op één lijn zaten. We hadden een relatie waarbij we op de set niet eens met elkaar hoefden te praten. We wisten het allemaal al.’

Dit is je derde samenwerking met Kate Winslet.

‘Dit project is begonnen toen Kate in 2015 een tafel had gekocht. Die tafel, die ooit van Lee Miller was, kocht ze op een veiling. Ze belde me meteen om over haar nieuwe aanwinst te vertellen en toen dachten we gelijk: O. Mijn. God. We weten wie er allemaal aan deze tafel hebben gezeten: Pablo Picasso, Lee’s vrienden uit de kunstwereld, allerlei historische iconen. Vanaf dat moment probeerde Kate de film van de grond te krijgen. Ze schreef het scenario voor Lee en werkte samen met een producent die de filmrechten had. Vijf jaar later kwam ze naar me toe met het scenario en de grote vraag of ik ‘m wilde regisseren.’

‘Toen we gingen sparren over alle rollen en wie we moesten casten kwam Marion Cotillard meteen naar voren als Solange. Al tijdens het lezen van het script zag ik Marion voor me. Kate vertelde me over Andrea Riseborough, die journalist Audrey Withers speelt. We waren gelijk verkocht. Één van de schrijvers van de film, Marion Hume, stelde voor dat Andy Samberg de rol van David Scherman zou moeten spelen. Eerst dachten we: Andy staat bekend om zijn komische rollen, kan hij daarbuiten stappen? Nou, absoluut! Hij raakte alle beats, en hij heeft veel diepgaande momenten in de film waar het niet draait om zijn komische talent. Dan is hij écht David.’

Kate houdt ervan om in een personage te duiken

Lee Miller leidde een intens leven en dat tijdens de oorlog. Hoe heb je Kate Winslet daarin geregisseerd?

‘Kate is een acteur die alles nauwgezet voorbereidt. Ze houdt ervan om helemaal in een personage te duiken. Ze heeft veel tijd doorgebracht met Lee’s zoon, Antony Penrose, op Farley Farm in Engeland. Ze hebben daar het archief met al het werk van Lee Miller. Antony en zijn dochter Amy, Lee’s kleinkind, hebben dat samengesteld. Het is hun levensmissie om ervoor te zorgen dat Lee’s werk wordt gezien. Antony heeft daarnaast veel boeken over zijn moeder geschreven, waaronder The Lives of Lee Miller en Lee Miller’s War. Die moet je echt lezen, heel fascinerend. Kate praatte veel met Antony over zijn moeder, keek naar haar foto’s, ging door haar kleren en trok ze ook aan. Die lagen daar gewoon op zolder.’

In de film komen Lee Millers foto’s ook in beeld. Zijn die echt?

‘De nauwe samenwerking met Antony heeft ertoe geleid dat we toestemming kregen om Lee’s foto’s in de film te gebruiken. Voor bepaalde scènes was het heel belangrijk om Lee’s echte prints te gebruiken. We wilden haar werk eren.’

‘Kate fotografeerde op de set met een rolleiflex, ze stopte er echte filmrolletjes in en nam ook foto’s. In Lee hebben we uiteindelijk ook een aantal van die foto’s gebruikt.’

Op sommige momenten liep je de set op en kreeg je de rillingen

De foto’s vallen ontzettend zwaar.

‘De foto’s van Lee Miller hebben ons geholpen om de scènes te creëren. Het is bijna alsof je het publiek meeneemt naar de wereld waarin zij de foto’s nam. Ik vond het heel belangrijk om dat historische moment tot in detail te herbeleven. Samen met de production designer, Gemma Jackson, is dit gelukt. Soms liep je de set op en kreeg je de rillingen. Het was alsof je terug de tijd in stapte en je je dan weer realiseerde hoe gruwelijk oorlog is. De banaliteit van oorlog is in Lee goed zichtbaar.’

‘Een ander belangrijk punt was de schaamte die Lee Miller voelde tijdens het fotograferen. Daar heeft Miller het in haar boeken ook over. Ze schrijft dat het te vergelijken was met het gevoel van schaamte dat je ervoer als kind. In de film zie je ook een jonge vrouw die wegrent uit schaamte, en je ziet dat Lee zich daar verbonden mee voelt.’

‘Lee was niet alleen een oorlogsfotograaf, maar ook oorlogscorrespondent. Dat zie je ook op haar uniform. Ze was iemand die schreef over wat er op haar foto’s te zien was, die veel verhalen en berichten opstelde over de oorlog. Daarom moedig ik iedereen aan om Lee Miller’s Warte lezen: daarin schrijft ze over álles, in haar eigen woorden. Ze had een ontzettend filosofische kijk op de wereld. Ze was een bewust mens, altijd bezig met betekenis.’

Je vertelde over je passie voor échte verhalen en biografieën. Zou je ook meer documentaires willen maken?

‘Ik ben minder geneigd om documentaires te maken. On the side maak ik soms docu’s met Martin Scorsese, maar dat doen we vooral als persoonlijke projecten. We hebben Pretend It’s a City gemaakt, over Fran Lebowitz. Dat was voor ons allebei een passieproject, omdat we zoveel van Fran houden.’

‘Mijn werk is divers. Ik heb muziekfilms gemaakt, documentaires, commercials, speelfilms als Blow – en ik hou echt van de dramatische context. Ik hou ervan om biografieën te kunnen dramatiseren. Ik heb ook gewerkt aan een scenario over Emily Dickinson. Het leuke en interessante aan haar is dat ze grenzen verlegt.’

‘Emily Dickinson en Lee Miller lijken in zekere zin ook op elkaar: Lee Miller verborg haar werk op zolder en ging niet in op haar werk, Emily Dickinson verbrandde haar werk omdat ze het niet voor het publiek maakte. Ze maakte het voor zichzelf. Dit soort historische iconen hebben door de tijd heen geleefd, daar kan je veel van leren. Het is niet altijd makkelijk om waargebeurde verhalen te dramatiseren, en als je zo'n film maakt moet je je altijd afvragen: hoe dicht blijf je bij het historische verslag? Ik benader het altijd in de geest van de waarheid.’

Dat is de grootste uitdaging: zullen de mensen het begrijpen?

Nu is de film gemaakt, en heb je Lee Miller ge(her)introduceerd. Hoe voelt dat?

‘Het is fantastisch om in een filmzaal met veel mensen naar Lee te kijken en te voelen hoe ze meegaan op de emotionele reis. Dat mensen er ook echt door geraakt worden en gelijk begrijpen wat je probeert te zeggen. Ik voel bij Lee dat mensen er zoveel uithalen, en dat het zelfs hun leven beïnvloedt. Ik krijg de hele tijd berichten van mensen die zeggen dat de film ze echt is bijgebleven.’

Had je sommige reacties verwacht? Of totaal niet?

‘Soms lachen mensen om bepaalde dingen die niet per se grappig bedoeld waren, maar dat is dan ook gewoon oké. Ik vind het het mooiste om te zien hoe mensen reageren op Kate’s performance, die briljant is. En ook op de andere acteurs: Alexander Skårsgard, die zo goed een Engelsman speelt terwijl hij niet eens Engels is. En natuurlijk Josh O’Connor en Andy Samberg. Iedereen is zó onder de indruk van hun rollen. En terecht! Als je al dat harde werken terugziet op het grote scherm, en dat dat wordt beloond, dan kan je alleen maar trots zijn. Zó trots.’

Lee is te zien vanaf 10 oktober.