Regisseur Ariane Labed over September Says: ‘Als er mannen langskomen in deze film, dan is dat om praktische redenen: om te seksen of om het internet te fixen’

In blauwe regenjassen struinen zusjes September (Pascale Kann) en July (Mia Tharia) door de gangen van een middelbare school in Engeland. Ze worden iedere dag getreiterd door hun klasgenoten, die de zussen maar vreemde vogels vinden. July, de onderdanige van de twee, reageert niet. September, de dominante, reageert hard. Heel hard. Nadat September op een stormachtige avond, zwaaiend met een mes haar zus verdedigt tegen de pestkoppen, besluit moeder Sheela (Rakhee Thakrar) ze mee te nemen naar een afgelegen huis aan de kust van Ierland. Om frisse lucht te scheppen en af te koelen. ⁠

De zussen hebben een vreemde band: alles wat September opdraagt, voert July uit. Een pot mayonaise eten, kippengeluiden nadoen, Septembers naam in het raam krassen: July doet het. De band is ook verstikkend. Voor July, maar ook voor Sheela. July wringt zich los door te flirten met een jongen bij een kampvuur op het strand en Sheela heeft – al vapend – een onenightstand met een man uit de plaatselijke bar. Terwijl ze wordt gebeft, horen we Sheela denken aan random dingen, zoals het feit dat nagels altijd blijven groeien, zelfs nadat iemand is overleden.

Het bizarre, groteske en vooral vreemde verhaal van September Says komt niet zomaar uit de lucht vallen als je weet wie er achter de film zit: de Grieks-Franse regisseur en acteur Ariane Labed. Ze had haar doorbraak in Attenberg, waar ze producent Yorgos Lanthimos ontmoette – die later haar echtgenoot werd. Daarna speelde ze in onder andere Before Midnight, The Souvenir, Flux Gourmet en Lanthimos’ The Lobster en Alps, net als Attenberg twee films uit de Greek Weird Wave. Hier staat ze voor het eerst achter de camera.

Afgelopen zomer, op het New Horizons Film Festival in Wroclaw, sprak ik Labed over haar regiedebuut. Ik, zoekende naar mijn notities. Zij, zoekende naar haar vape. Als ik m’n notities gevonden heb, zie ik in blokletters staan: VAPEN. Als ze daarna vraagt of het oké is dat ze vapet, is mijn eerste vraag al beantwoord: waar komt al dat e-roken in de film vandaan? Labed: ‘Haha! Dat was overduidelijk mijn idee.’

Waarom heb je de stap gemaakt van acteren naar regisseren?

‘Ik wilde altijd al regisseren. Het is onderdeel van mijn grote plan. Ik heb ook nooit het idee gehad dat ik een switch heb gemaakt van acteur naar regisseur. Ik maakte hiervoor films als acteur, en nu maak ik films als schrijver en regisseur. Verder is er niks veranderd, want ik blijf acteren omdat ik daarvan hou.’

Wat heb je meegenomen als acteur in je regiedebuut?
‘Als acteur ben ik op meer sets geweest dan de gemiddelde regisseur. Regisseurs maken nou eenmaal minder verschillende films. Ik weet zelf heel goed wat ik wel en niet fijn vind als het gaat om werken met een regisseur, daardoor let ik goed op het contact met mijn acteurs.’

‘Het is niet echt een lekker woord, maar regisseren is vooral veel managen. Je krijgt bijvoorbeeld te maken met een machtsdynamiek. Ik wil niet de big boss zijn op de set en waardeer ieders perspectieven. Mijn acteurs zie ik als mijn collega’s met wie ik op dezelfde golflengte zit.’ 

Mijn tactiek was om het boek te lezen en het project daarna beleefd af te wijzen

Als regisseur is er ook vaak een machtsongelijkheid met cast en crew.
‘Ja, ik heb een ontzettende hekel aan zo’n soort dynamiek.’

September Says is gebaseerd op het boek Sisters van Daisy Johnson, was dat ook het beginpunt van de film voor jou?
‘Nee, het begon eigenlijk met BBC Film en Element Pictures. Zij hadden de rechten al gekocht voordat het boek uit was. De producenten zagen mijn korte film Olla en moesten toen denken aan Sisters.’

‘Toen ze mij benaderden dacht ik: o god, nee, ik heb mijn eigen idee voor een speelfilm. Dus mijn tactiek was om het boek te lezen en het project daarna beleefd af te wijzen. Maar toen ik het boek las… ik was meteen verliefd. Het verhaal, de personages en de setting raakten mij enorm. Ik ging in gesprek met Daisy en toen voelde het allemaal als een cadeautje dat uit de lucht kwam vallen. Dit boek is mijn wereld en ik hoor hier thuis.’

Wat grappig dat de producenten gewoon gelijk wisten dat dit boek jou zo zou raken.

‘Ja, bizar inderdaad. Maar als je m’n korte film Olla kijkt, dan zie je veel gelijkenissen. Olla draait om de vrouw en haar ervaringen. Het is duidelijk dat ik erg om haar geef. Het verhaal van Sisters is misschien meer gothic dan ik voor mijn eigen eerste film in gedachte had, maar ik ben daar ook van gaan houden.’

Heb je veel aan het verhaal veranderd om er jouw film van te maken?

‘Ik had geluk en kreeg Daisy’s blessing. Ze zei dat ik mocht doen en laten wat ik wilde. Dat gaf me een heel vrij gevoel. Ik hoefde me niet schuldig te voelen als ik zou snijden in het verhaal. Nu dat de film uit is weet ik – in alle eerlijkheid – niet meer welke scènes uit mijn hoofd komen en welke uit het hoofd van Daisy. Het verhaal werd een totaal nieuw wezen.’

‘In eerste instantie wilde ik de film samen met Daisy schrijven. Maar ze wilde dat niet. Daar was ze heel duidelijk over. Ze was juist benieuwd naar mijn visie op haar werk. Ze had zoiets van: alsjeblieft, ga ervoor.’

En wat vond ze, toen ze ‘m zag?

‘Ze vond het geweldig. Ik was eerst nog zo gestresst. Ze heeft de film thuis gekeken en dat was maar beter ook, omdat ik het echt niet zou aandurven om samen met haar in de zaal te zitten. Dat zou een nachtmerrie zijn.’

Het mooiste aan September Says vind ik de rauwe blik op girlhood, onbeschaamd en ongefilterd.

‘Dingen als harige benen bij vrouwen en het laten zien van maandverband bestonden in eerste instantie niet in cinema – en daarmee bedoel ik male cinema. Ook al waren er rollen voor  vrouwen in deze ‘mannenfilms’, nooit zagen we écht iets vrouwelijks. Maar die dingen zijn de realiteit, voor mij nu als vrouw en vroeger als meisje. Harige benen en ongesteld zijn staan dichter bij wat ik vrouw-zijn noem dan op een bed liggen met veel make-up op.’

‘Het was voor mij ook belangrijk om September en July niet te seksualiseren. Ze zijn 15 en 16. Dat gebeurt veel te vaak wél in Franse films. September en July hebben behoeftes en verlangens, maar het zijn geen seksuele wezens. Die behoeftes en verlangens spelen een grote rol in de film, maar ik wilde het laten zien zonder alle old men tricks die normaliter worden gebruikt.

Er is iets praktisch in de manier waarop Sheela en haar onenightstand seks hebben. Het is niet per se sexy en ze spelen geen spelletjes

‘Behaard zijn, tampons indoen, pyjama’s dragen, comfortabel zijn, lollig doen, spelletjes doen. Gewoon meisjes zijn. Daar gaat het om.’

‘Sheela wilde ik per se portretteren als iemand die een heilige, noch een kwaaie is. Ze is gewoon een vrouw en daarnaast een moeder. Ze heeft twee kinderen met ieder hun eigen issues, en ze doet haar best, maar ze heeft ook haar eigen problemen en leven. Ze doet soms dingen goed, soms fout en ze worstelt met haar seksleven. Voor mij staat dat allemaal dicht bij het moeder-zijn, ook al ben ik zelf geen moeder.’

Als moeder Sheela in bed duikt met een wildvreemde man, krijgen wij als kijker te horen waar ze aan denkt: de meest willekeurige dingen.

‘Er is iets praktisch in de manier waarop Sheela en haar onenightstand seks hebben. Het is niet per se sexy en ze spelen geen spelletjes – er is überhaupt geen voorspel of verleiding. Best wel recht voor z’n raap. Ze weten wat ze willen en gaan ervoor.’

‘Ik vond het belangrijk om je toegang te geven tot Sheela’s innerlijke wereld. Ik zei tegen de producenten: ik heb deze hele film voor deze ene scène gemaakt. Het was mijn grote droom: toegang krijgen tot de gedachten van een andere vrouw terwijl een man haar kutje likt. Dat is de kracht van film: het opent deuren en je kan er ook wel een beetje om lachen.’

Het is herkenbaar: mensen denken vaak aan hun boodschappenlijstjes – of andere gare, willekeurige dingen – tijdens de seks.

‘Precies! Bij het draaien van de seksscène hebben we de lichten aangezet. Eigenlijk is het wat mensen ugly light zouden noemen, maar dat je alles zo goed kan zien is toch mooi? Precies dat – samen met Sheela’s willekeurige gedachten – is voor mij wat seks betekent.’

Ik wilde niet dat de afwezige vader een groot onderwerp zou zijn. Daar gaat September Says niet over

Er is ook een afwezige vader, maar hij speelt geen grote rol in de belevingswereld van de  zussen.

‘Ik wilde niet dat de afwezige vader een groot onderwerp zou zijn. Daar gaat September Says niet over. Als er mannen langskomen in deze film, dan is dat om praktische redenen: om te seksen of om het internet te fixen. Ze zijn er om het verhaal vooruit te helpen, maar verder draait het allemaal om de meiden. Er komen best wat mannelijke personages voor in het boek, maar die heb ik allemaal moeten schrappen.’

Hoe was het om de jonge hoofdrolspelers, Mia Tharia en Pascale Kann, te regisseren?

‘Ze zijn allebei zo goed als nieuw in het vak, maar snapten het gelijk. Ze stonden allebei open voor veel verschillende dingen en het experiment. Ik vond het ook belangrijk om te weten hoe zij de personages en het verhaal zagen.’

‘De meisjes en de moeder hebben een Indiase achtergrond. Als witte regisseur wilde ik er zeker van zijn dat de manier waarop we de personages portretteren, trouw is aan wat Mia, Pascale en Rakhee hebben meegemaakt. Ik beschouw ze niet als acteurs die zinnetjes uit hun hoofd moeten leren. Hun eigen meningen en gevoelens doen er ook toe.’

Je zei dat je de tienermeisjes niet wilde seksualiseren in de film, maar er zitten natuurlijk best heftige scènes in. Hoe ga je op zo’n moment te werk?

‘We hadden een intimiteitscoördinator op de set. De intense scènes zijn gechoreografeerd en de grenzen die de actrices hadden aangegeven, daar gingen we geen moment overheen. Het is vooral een kwestie van met elkaar in gesprek gaan en rekening houden met ieders grenzen en capaciteiten. En vertrouwen hebben in elkaar.’

Tot slot: zijn September en July eigenlijk tweelingzussen?

‘Nee, dat zijn ze niet. Er zit één jaar verschil tussen ze: de ene is geboren in juli en de andere in september. Ze zijn Irish Twins: omdat er maar een verschil is van negen maanden, zijn ze een ‘soort van tweeling’. Maar ik snap de vraag. We hebben het expres niet heel duidelijk gemaakt in de film.’

---

Fotocredit portret Ariane Labed: Yorgos Lanthimos