Alejandro Landes over Monos: ‘Je hoeft niet te begrijpen wat er gebeurt. Ik wil dat je er kippenvel van krijgt.’

Rambo, Wolf, Lady, Smurf, Swede, Dog, Boom Boom en Bigfoot wonen op een mistige berg met het mooiste uitzicht van de wereld en een koe die Shakira heet. Sprookjesachtig, toch? Als de acht tieners geen kindsoldaten waren geweest die tussen de schietspelletjes door een journalist gevangen houden, was het inderdaad een soort utopia. Maar in Monos, de doorbraakfilm van de Colombiaans-Ecuadoriaanse regisseur Alejandro Landes, ligt het onheil al vanaf moment één op de loer. Het groepje krijgt via de radio af en toe orders van een anonieme bevelhebber, maar wordt verder aan zijn lot over gelaten. Niemand die ze vertelt wat ze wel en niet mogen, niemand die ze helpt met overleven. Dan maar paddo's eten en seksspelletjes spelen. Hormonen, groepsdruk en gewapend conflict: een soort schoolreisje met machinegeweren.

Monos werd opgenomen in Colombia. Hoewel het makkelijk is om in de jongeren de kinderguerrila's van rebellenleger FARC te zien, houdt Landes de tijd en plaats waarin de film zich afspeelt bewust in het midden. Het zou 1998 kunnen zijn, het hoogtepunt van de Colombiaanse burgeroorlog, of een toekomstig naamloos conflict in 2057 in het allerlaatste stukje regenwoud. Het kleine legertje bestaat uit inwisselbare karakters met schuilnamen, waar je tegelijkertijd alle veel te jonge gezichten uit het nieuws in herkent: jongeren die gedwongen opgroeien te midden van geweld en angst. Net als in Tigers Are Not Afraid, het recente bende-sprookje van de Mexicaanse regisseur Issa López, neemt Landes de bewogen geschiedenis van zijn land als vertrekpunt voor een semi-verzonnen verhaal waarin feiten plaats maken voor ervaring. Als je de bioscoop uit komt heb je het gevoel dat je net een malaria-aanval, een bad trip en een dropping hebt overleefd. Mythisch én klein, absurd én herkenbaar: een soort Apocalypse Now meets Lord of the Flies, zoals de pers de film onthaalde, maar dan onmiskenbaar Zuid-Amerikaans. 

Monos had wat voeten in de aarde, vertelt Landes als ik hem spreek tijdens het Imagine Film Festival in Eye, waar Monos dit jaar de openingsfilm was. Gelukkig kreeg hij hulp van een bont team aan internationale co-producenten en crewleden, waaronder de Britse muzikante en zangeres Mica Levi (Under the Skin, Jackie) en Nederlandse director of photography Jasper Wolf (Aanmodderfakker, Instinct). Samen daalden ze drie maanden af in de wildernis van de Amazone. ‘Het was een beest van een film,’ zegt Landes daar zelf over.  ‘Je kon er niet aan ontsnappen. We woonden op de set, in de bergen, in de jungle. Je kon niet even naar huis bellen, er was geen comfort, geen routine. Het was super heftig. Maar ook geweldig.’ 

Hoe kreeg je het voor elkaar om die groep Colombianen, Nederlanders, Argentijnen, Duitsers, Zweden, Denen, Uruguayanen en Amerikanen aan te sturen, tijdens de opnamen en daarbuiten? 

‘Ik had echt alle hulp nodig die ik kon krijgen. Ik kende alleen maar oorlogsfilms die gemaakt waren door onderdrukkers: de Fransen in Afrika, de Amerikanen in Vietnam, Rusland… Ik vond het belangrijk om dat anders te doen, met een film vanuit het oogpunt van een land als Colombia. Het moest dezelfde epische proporties hebben die mensen met oorlogsfilms associëren, maar dan met de intimiteit van een authentieke, persoonlijke visie. Om het op deze schaal te kunnen maken had ik echt veel handen nodig. En net als in een oorlogssituatie kwamen daarbij mijn beste en slechtste kanten naar boven. Het was een soort leger dat ik moest aansturen. Mijn generaals waren mijn production designer Daniela Schneider [van o.a. La región salvaje, red.] en Jasper Wolf. Ik herinner me een moment dat we een helicopterscène aan het draaien waren, en dat ik even in paniek raakte en achter me keek en dat Jasper daar zat met zo’n blik van: we got this.’

Jullie werden een soort familie, net als de tieners in de film.

‘De kinderen hadden voordat we gingen draaien al een tijd samen doorgebracht. Als je dat soort broederschap probeert over te brengen, moeten ze elkaar goed kennen. De meesten hadden geen enkele acteerervaring, dus ze moesten eerst door iets heen om zo los te durven gaan. Ze waren een soort wolf pack.’

‘Op een bepaalde manier zijn die kids daar volwassen geworden. Maar ik ook. Je ontwikkelt je niet alleen in je tienerjaren. Sommige ervaringen - een break-up, een reis, een oorlog - zorgen ervoor dat je opeens een enorme stap maakt. Dat was dit. Het duurde maar drie maanden, maar het voelde als een leven. Voor mij is filmmaken ook een leerproces, een manier om dingen te begrijpen. De persoon die een film aflevert is vaak niet meer dezelfde die met het idee kwam. Ik bouw de film expres zo op dat ik zelf verrast raak door het eindresultaat. Je moet helemaal niet precies weten waar je naartoe wil.’

Onze manier van oorlog voeren is compleet veranderd ten opzichte van hoe onze grootouders het deden

Is Monos dan meer een soort coming-of-age film dan een oorlogsfilm?

‘Ik wilde vooral iets maken dat niet in zo’n hokje thuis hoort. Ik vind het spannend dat sommige mensen het een coming-of-age survival thriller vinden en dat het voor anderen een actiefilm is of een horrorfilm. Er liggen ook een hoop dingen aan ten grondslag: de politieke situatie in Colombia, mijn fascinatie voor oorlogsverhalen… Ik wilde wél graag een oorlogsfilm maken. Ten eerste omdat het land waar ik me mee verbonden voel al zestig jaar in een burgeroorlog zit en ik nog nooit een film daarover had gezien die me aansprak, een film die er niet een soort soap van maakte. Ten tweede omdat ik denk dat onze manier van oorlogvoeren compleet is veranderd ten opzichte van hoe onze grootouders dat deden. Hun oorlogen leken helder gedefinieerd. Er waren duidelijke regels. Tijdens een vertoning vertelden jonge mensen in het publiek me dat ze Monos de Apocalypse Now van hun generatie vonden. Dat was te gek. Ze begrepen dat conflict nu iets anders is dan toen, en dat oorlog evolueert.’

Denk je dat oorlog iets inherent menselijks is?

‘Conflict maakt deel uit van groepsdynamiek. Uiteindelijk is oorlog in film vooral een katalysator van een situatie die je in minder extreme mate ziet bij iedere vorm van menselijke omgang. Het hoort erbij, maar in oorlogssituaties komt het het hardst naar boven.’

Je hebt deze film ook voor Colombia gemaakt. Hoe hebben de Colombianen er op gereageerd?

‘We hebben de publieksprijs gewonnen op het filmfestival van Cartagena [en het is de Colombiaanse inzending voor de Oscars, red]. Het feit dat dat publiek de film zo goed vond, in een land dat zo gepolariseerd is, was bijzonder. Er zijn mensen die geloven in het vredesproces, en mensen die daar niet in geloven, maar blijkbaar raakt de film ze op een emotioneel niveau dat de vooroordelen en de wetgeving overstijgt.’

Ben je niet bang dat de film doordát hij zo zintuiglijk is ook extreme reacties teweeg brengt bij het Colombiaanse publiek? Zij hebben soortgelijke situaties echt meegemaakt.

‘Er zit een boodschapper in de film die gespeeld wordt door Winston Salazar, die vroeger bij de FARC zat. Hij was een hele goede soldaat die al sinds zijn elfde aan het vechten was. Je wordt dan goed in oorlogje spelen, hoe dan ook. Maar wat doe je als de oorlog voorbij is? Toen ik hem ontmoette was hij bezig nieuwe dingen te leren om te kunnen herintegreren. Tijdens het filmen zei hij: ik kan niet geloven dat ik de skills die ik heb opgedaan om zulke slechte dingen perfect te doen, nu in kan zetten voor iets goeds. Hij weet hoe hij knopen moet leggen om mensen te kidnappen, hij weet hoe hij soldaten moet leren hun wapens te dragen, en nu deed hij precies datzelfde maar maakte hij er kunst mee.’

‘Sommige oorlogsjournalisten zijn compleet in shock door de film. Zij zeggen: Dit is wat wij hebben ervaren toen we aan het front stonden. Blijkbaar hebben we iets van dat gevoel weten te vangen en dat is een enorm compliment. Monos is geen nieuwsfeitjes-film, het is een emotie-film.’

Hoe heb je van zo'n netelige realiteit zoiets surrealistisch gemaakt?

‘Ik ben nooit een goede journalist geweest. Mijn hart ligt bij de zintuigen, bij de ervaring. Je kunt sensaties oproepen door een verhaal te vertellen, maar een groot deel ervan is vorm. Je hoeft niet de hele tijd te begrijpen wat er gebeurt. Ik wil dat je er kippenvel van krijgt. Ik hou ook van het idee van lucide dromen, het schemergebied tussen logica en abstractie. Met film heb je de mogelijkheid om die kanten allebei aan te spreken, daarom hou ik er zo van.’

We hebben geprobeerd de film vorm te geven als een rivier

Dat dromerige gevoel komt in Monos heel erg door de cameravoering, maar ook door de muziek en de sound design.

‘Via de muziek van Mica Levi wilden we met tijd spelen. We wilden je het idee geven dat het misschien wel een soort post-apocalyptische toekomst is, of juist het heden. Mica heeft daarvoor natuurgeluiden gebruikt, en klassieke strijkers, maar ook elektronika zoals je die in een Berlijnse club hoort. Je weet nooit precies waar je naar luistert. Er zit iets magisch in de natuur, vind ik. De wind in de bergen, het gezoem in de jungle, het water... ik ben dol op water. Water is super dramatisch, en tijdloos. Het was er lang voordat wij er waren, en het zal ons overleven. Bovendien is het is continu in beweging, waardoor het een goede metafoor is voor het bewuste en het onderbewuste, hetgene dat je kan zien en dat wat onder de oppervlakte zit. We hebben geprobeerd de film vorm te geven als een rivier: je gaat van de hoogvlakte de jungle en de chaos in, als een stroom die kolkt, versnelt en vertraagt en steeds weer een nieuw perspectief laat zien.’

Moet je de natuur in om dat soort perspectieven te vinden?

‘Niet per se. Het zit in alles dat je dagelijks tegenkomt. Van iets dat je al honderd keer hebt gezien kan je iets heel magisch maken. Het feit dat Colombia al zestig jaar in een crisis zit, en dat daar kinderen bij betrokken zijn, en dat mensen ontvoerd worden, dat is niets nieuws. Maar het op deze manier onder de aandacht brengen misschien wel.’