Regisseur Albert Serra over Tardes de soledad: ‘Ik denk dat dit de toekomst van cinema is’

De Peruviaanse torero Andrés Roca Rey is ‘de Messi van het stierenvechten’. Hij is 28 jaar oud, heeft 332.000 Instagram-volgers en 22.000 op TikTok. Als Andrés in de arena staat moet je opletten: hier gaat iets moois gebeuren. Of iets heel lelijks.

Andrés is fotogeniek, charismatisch, bloedserieus en bij vlagen onbezonnen. En wat is er lekkerder dan kijken naar een atleet die de nummer één van de wereld is en af en toe een beetje risico neemt? Al is de corrida, zoals het stierenvechten in het Spaans heet, minder gezellig dan een balletje trappen.

In documentaire Tardes de soledad volgt de Spaanse regisseur Albert Serra (Pacifiction) Andrés en zijn entourage van corrida naar corrida en van bloedende stier naar bloedende stier. De torero’s geven elkaar een klap op de schouder, springen de ring in en maken het beest klaar voor Andrés en zijn zwaard: uitlokken, steken, verwonden. Van de stieren wordt verwacht dat ze braaf neergaan wanneer het spel daar klaar voor is. Goede stieren stribbelen niet tegen, zij die terugvechten worden weggezet als brute lafaards. Vervolgens is het aan de ster van de show om het af te maken. Na afloop wordt Andrés met complimenten overladen: hij heeft de grootste ballen van de hele arena. 

Is dat allemaal heel wreed en zielig? Ja. Is het ook een beetje belachelijk om volwassen mannen in strakke pakjes te horen praten over grote ballen, terwijl ze zwaaien met letterlijke rode vlaggen? Ook ja. Tegelijkertijd is het ritueel van de corrida, de herhaling van kreten en bewegingen zó mooi vastgelegd door Serra, dat je moeilijk kan wegkijken. Met de camera dicht op de actie neemt hij je mee in deze hypnotiserende wereld, die bol staat van bloeddorst en toxic masculinity, maar ook van traditie en poëzie.

Ik begrijp eigenlijk niet waarom Andrés ons toeliet. Ik begrijp hem überhaupt niet

In Spanje wordt al decennialang gediscussieerd over het wel of niet verbieden van het stierenvechten. Catalonië deed de sport in de ban in 2009, tot het Spaanse parlement een wet doorvoerde die het stierenvechten tot een ‘onbetwistbaar onderdeel’ van de Spaanse cultuur maakte. Mallorca probeerde de corrida in 2017 een happy end te geven door het vermoorden van de stier te verbieden, maar ook dat element werd als ‘essentieel’ gezien. De laatste jaren groeit vooral het aantal tieners dat komt kijken in de arena’s – misschien wel dankzij jonge goden als Andrés. 

Wie een documentaire wil maken over het stierenvechten moet stevig in z’n schoenen staan, want de meningen zijn pittig en sterk verdeeld. We spreken Serra (met zonnebril op en een glas wijn in zijn hand) in Amsterdam over zijn allereerste docu, waarvan hij zelf zegt dat hij er niet echt iets mee wilde zeggen. ‘Je maakt een documentaire omdat er iets is wat je nog niet weet. Ik had zoiets van: we zetten een camera neer en we zien wel wat er gebeurt.’

Waarom heb je Andrés gekozen als onderwerp van je documentaire?

‘Toen ik op zoek ging naar torero’s om te volgen was Andrés nog niet de nummer 1 van de wereld. Zijn aanzien is tijdens het draaien groter geworden. Ik voelde dat hij fotogeniek was en dat hij charisma had, maar ik wist het niet zeker.’ 

‘Vooraf heb ik geen woord met Andrés gewisseld. Ik moest hem alleen halverwege de shoot overtuigen om een microfoon te dragen. Hij was verlegen. Ik begrijp eigenlijk niet waarom hij ons toeliet. Ik begrijp hem überhaupt niet.’

Echt niet?

‘Nee, nog steeds niet. Hij voelt heel serieus dat hij dit móet doen. Andrés is een soort Sisyphus. Hij doet mee aan een shockerend en paradoxaal ritueel zonder doel. Het doel is de herhaling. Hij is nog een jonge gast, wat het extra indrukwekkend maakt om te zien dat hij een oprechte connectie heeft met iets wat ik niet kan begrijpen. Misschien is de film daarom interessant. Je blijft met vragen achter.’

Wat vindt Andrés zelf van de film?

‘Andrés haat de film. Hij zegt dat het zijn carrière zal schaden omdat er te veel nadruk wordt gelegd op het geweld, en dat de film een triomf mist voor hem als personage. Hij ziet het niet als een kunstwerk. Hij maakt zich druk om de inhoud en zijn imago, ik om het creëren van een film. Dat zijn twee verschillende visies. We gaan het nooit hetzelfde zien. Op de dag van de première in San Sebastian dreigden zijn advocaten ons aan te klagen.’

Ik kan me tegelijkertijd ook voorstellen dat kijkers vinden dat je te aardig over het stierenvechten bent.

‘Het is complexer dan dat. We hebben oprecht geprobeerd een evenwicht te bewaren en trouw te blijven aan wat de camera ving. De momenten waarop er een beetje chaos is, zijn mijn favoriet.’

Je hebt het ook niet bepaald als een voetbalwedstrijd geschoten.

‘Ja, dat is precies het punt. Als Andrés voor de derde keer gewond raakt zie je rechts in beeld een man huilen, en ergens anders is iemand domme dingen aan het zeggen over grote ballen. Dat dat allemaal tegelijkertijd gebeurt is voor een scenarist niet te verzinnen. Het is alsof je op een andere planeet bent beland. Andrés kan de schoonheid daar niet van inzien. Ik ben een kunstenaar die zijn eigen ding doet, en hij doet ook zijn eigen ding.’

Bij film ben je echt aanwezig. Daar geniet je van, ook als je je niet helemaal kan vinden in het onderwerp

‘In zoiets als een Netflix-serie zorgt elk beeld voor transparantie en verduidelijking. Je kan je brein uitzetten. Film is juist ondoorzichtig. Film heeft grootse muziek, grootse beelden, allerlei gelijktijdige gevoelens en stimulansen, fysiek en intellectueel. Bij film ben je echt aanwezig. Daar geniet je van, ook als je je niet helemaal kan vinden in het onderwerp. Het is een ervaring. Mijn film geeft je de ruimte om er als kijker actief deel van uit te maken.’

De herhaling van de verschillende corrida’s in de film werkt bijna hypnotiserend.

‘Het is repetitief, maar dat geeft je de ruimte om zelf iets in je gedachten te ontwikkelen. Ik heb het er met verschillende mensen over gehad of de laatste corrida echt nodig was. Maar door die laatste corrida ga je waarderen wat je daarvoor hebt gezien. De sensatie bouwt stukje bij beetje op. Als ik het kleiner had gemaakt, voelde je dat niet.’

Als er weer eens een nieuwe Scorsese van 3 uur uitkomt, hoor ik vaak van mensen dat ze daar geen tijd voor hebben.

‘En dat is juist waarom ze moeten gaan! En waarom je ervan geniet!’

Was het altijd al het idee om je film een aaneenschakeling van corrida’s te maken?

‘Het basisidee van de structuur was er. De corrida’s zijn heel anticlimactisch. Voor de torero’s is het wachten tot God verschijnt.’

Ik hoopte soms dat er iets heel bloederigs zou gebeuren.

‘Het is wachten op de magie. Ik heb altijd van de anticlimax gehouden. Het zijn momenten waarop je eraan herinnerd wordt dat je een kijker bent. Je kan het voelen. Je aandachtsboog is gespannen, en ineens verdwijnt die spanning. Dat is iets wat televisie je nooit gaat geven.’

‘We hadden ‘geluk’ dat Andrés een paar keer gewond raakte. Wanneer hij gewond is geraakt en naar zijn manager gaat, zegt Andrés: ‘Ik heb veel geluk gehad vandaag’. Zijn manager antwoordt: ‘En dat zal je altijd hebben, want dat verdien je.’ Het zijn fucking gestoorde mensen.’

Ik vond het ook fascinerend hoe het team Andrés blijft ophypen, blijft zeggen hoe hij de grootste ballen van iedereen heeft.

‘Die opmerkingen over ballen zijn allemaal echt gezegd. Ik heb er zelfs een paar uitgeknipt, anders werd het te grotesk. Het was lastig om de balans te vinden. Je moet het geweld en de gestoorde mannelijkheid laten zien. Maar ook het goede, het menselijke perspectief en de solidariteit.’ 

Ik zet de camera neer omdat ik denk dat het ons iets kan laten zien wat we nog niet weten

‘Ook als het gewelddadig is, kan je gefascineerd raken door de verfijnde bewegingen en de poging tot het creëren van harmonie met het dier. En dat dan in contrast met de extreem gewelddadige omstandigheden en het moeten doden van het dier. Daar zit een bepaalde schoonheid in.’

Wilde je ook een film over mannelijkheid te maken?

‘Ik heb niks te zeggen. Ik zet de camera neer omdat ik denk dat het ons iets kan laten zien wat we nog niet weten. Dingen die we nog nooit hebben gezien, waar we nog nooit over hebben nagedacht. Als je die kans hebt moet je het heel gevoelig en heel eerlijk doen.’

‘Als mensen zeggen ‘waarom heb je dit zo en zo gedaan?’ denk ik: dit is wat ik doe. Jij kan iets anders doen. We leven in een vrije wereld. ‘Waarom zitten er alleen maar mannen in deze film?’ Nou, jij mag een film met alleen maar vrouwen maken. Ik heb geen agenda. Mensen verwachten dat kunstenaars altijd een agenda hebben. Maar ik denk ook dat dat vermoeiend aan het worden is. De resultaten worden voorspelbaar. Mensen zoeken een ervaring als ze naar de film gaan. Er zitten intellectuele en morele kwesties in mijn film waar je over kan nadenken, maar de ervaring is prioriteit nummer één.’

Is het niet lastig om zo’n gevoelig onderwerp aan te gaan als je zelf denkt: ik zet gewoon een camera neer? 

‘Ik denk dat dit de toekomst van cinema is. Over een jaar gaat 80% van de films gemaakt zijn door AI. Dan heb je niet eens een regisseur nodig. Kunstmatige intelligentie verzamelt data en maakt films die kopieën van andere films zijn. Dus hoe maak je iets wat AI niet kan kopiëren? Met volledige onschuld. Je moet je data wissen en jezelf in een positie zetten waarin je niks weet en niks verwacht. Je moet gewoon vertrouwen hebben dat de camera dingen zal zien die niet zichtbaar zijn voor het menselijk oog. Alleen de onschuld kan dingen onthullen die visionair zijn. De rest is een kopie van een kopie van een kopie. Er is niks zo puur of onvoorspelbaar of gevoelig als onschuld.’

Hoop je dat je publiek met dezelfde onschuld naar je film kijkt?

‘Ik denk dat de film je dat oplegt. De editing is ook met een bepaalde onschuld gedaan. Het zijn willekeurige keuzes. Een edit is altijd een gemanipuleerde analyse, maar ik denk dat het mogelijk is om een film te maken op een arbitraire manier die dicht bij onschuld ligt. Die houding is gegroeid met mijn films. Het is een houding zonder vooroordelen.’

Ik vind het grappig dat je zei dat je Andrés nauwelijks gesproken hebt, terwijl ik tijdens mijn studie altijd heb geleerd dat je voor een documentaire eerst het vertrouwen van je onderwerp moet winnen. 

‘En waar zijn je docenten nu? Waar zijn hun documentaires? Als je iets goed kan, dan doe je het. Als je iets niet kan, dan ga je lesgeven. Misschien móet je in een documentaire je onderwerp ook wel verraden. Daarin zit de onschuld. Het betekent dat het je niets kan schelen, dat je naïef bent. Dat wil niet zeggen dat ik geen respect heb voor Andrés. Maar als je iets aan het filmen bent wat ongezien is of ongekend, dan stop je niet. Dan maakt het niet uit of Andrés of wie dan ook er wat van gaat zeggen.’

Ik creëer liever een paradox. Wat je ziet is sensueel, maar de inhoud is droog en wreed

‘Bij speelfilms weet iedereen dat er een kunstmatige visie is waar je als acteur deel van uitmaakt. In documentaires is dat niet zo duidelijk, maar het is eigenlijk dezelfde relatie. Het is naïef om te doen alsof je puur de realiteit weergeeft.’

Je vangt je beelden heel spontaan, maar als je ziet hoe mooi de film is lijkt het alsof er een storyboard aan te pas kwam. Waar komt die beeldtaal vandaan?

‘Ik heb altijd gehouden van het gevoel van fantasie. Als je in de bioscoopzaal zit, zit je ín de fantasie. Die benadering is lastig te verwoorden. Het is een beetje sensueel, een beetje hypnotisch, een beetje plastisch. Een soort verleiding. Het gaat verder dan je ogen. Zo was mijn stijl hiervoor al. Ik zou het rauwer kunnen maken als ik zou willen, maar die kant wil ik niet op. Ik creëer liever een paradox. Wat je ziet is sensueel, maar de inhoud is droog en wreed. Je kan grof materiaal combineren met een grove edit, maar de paradox van een gevoeligere aanpak werkt beter. Het kan je helpen om vreemde of nare dingen te verteren.’

Ik voelde me ook een beetje vies, omdat ik zo verwonderd zat te kijken naar iets wat ik eigenlijk heel naar vind. 

‘Dat is cinema. Cinema moet je corrumperen. Film kan ons laten leven in een wereld die totaal anders is. Een wereld die zo ver van je af staat dat je uiteindelijk misschien kan gaan houden van iets dat je aan het begin haatte. Je wordt in een positie gebracht waarin het onmogelijk is om vast te houden aan je overtuigingen en tegelijkertijd te genieten van wat je ziet. Die ervaring krijg je niet vaak.’

Als ze me vermoorden kan ik zeggen: oké, het was leuk

‘Op het internet is iedereen elkaar maar aan het herhalen, als apen. Maar je ervaring van een film is helemaal van jou. Het valt niet te vergelijken met de ervaring van de mensen naast je. Het is een genot dat je een unieke ervaring kan hebben die alleen bij jou hoort.’

Wat wordt de volgende unieke ervaring?

‘In juli ga ik een fictiefilm draaien over Rusland. Alsof we nog niet genoeg problemen hadden met de stierenvechters… Als de torero’s je film niet leuk vinden krijg je online kritiek. Als Rusland je film niet leuk vindt, maken ze je af.’

Hopelijk heb je dan op z’n minst een goeie laatste film gemaakt.

‘En ik heb een goed leven gehad. Als ze me vermoorden kan ik zeggen: oké, het was leuk.’