Glenn Close is helemaal klaar met de seksistische literaire wereld in The Wife (en Fien ook)

Op Twitter zag ik onlangs een foto voorbijkomen van een boekwinkel die in de etalage alle romans met titels zoals Het meisje in de trein, Twee vrouwen en De weduwe voorzien had van briefjes met de werkelijke namen van deze personages. Daar dacht ik aan toen ik The Wife zag. The Wife heet Joan Castleman – door haar man liefkozend (en/of misschien ietwat kleinerend) Joanie genoemd, en wordt gespeeld door Glenn Close.

Joan is een getalenteerde, scherpe vrouw wiens echtgenoot Joe de Nobelprijs voor de Literatuur heeft gewonnen. (Dat is overigens totaal onrealistisch want Joe Castleman is een Amerikaanse man en de Nobelprijs voor de Literatuur wordt al jaren niet meer gewonnen door witte Amerikaanse mannen behalve Bob Dylan, maar dat is een muzikant dus dat telt niet echt. Maar goed, eerst moet de Zweedse Academie natuurlijk hun #MeToo-gerelateerde problematiek oplossen en de Nobelprijs voor de Literatuur überhaupt weer eens uitreiken, en dat dat dan niet wordt gedaan door mensen die misbruik goedpraten etc. etc.)

Terug naar The Wife. Op hun trip naar Stockholm, om die prijs in ontvangst te nemen, begint het leven van Joan & Joe stukje bij beetje uiteen te vallen. Terwijl Joe zijn vrouw dankt voor haar onaflatende steun en toewijding, verraden de kritische blikken die Joan hem toewerpt (wat niemand beter kan dan Glenn Close) dat hun huwelijk helemaal niet zo aimabel verloopt.

Hoewel deze film zich afspeelt in 1992 [en 1958] is het nog stééds zo dat mannen recensies schrijven, uitgeverijen leiden, de bladen vullen

In flashbacks zien we hoe de jonge Joan een schrijfopleiding volgt. Op een boekpresentatie van een andere vrouwelijke auteur, Elaine Mozell, vertelt Mozell aan Joan dat ze maar beter niet kan hopen op een carrière in de literatuur. ‘Beeld je niet in dat je ooit aandacht van hen zult krijgen.’ ‘Van wie?’, vraagt Joan, dan nog het toonbeeld van naïviteit. Mozell: ‘De mannen die de recensies schrijven – de uitgeverijen leiden, de bladen vullen. De mannen die bepalen wie serieus wordt genomen, wie op een voetstuk komt te staan.’

De jonge Joan kijkt alsof ze voor het eerst in haar leven van het bestaan van seksisme op de hoogte wordt gesteld. ‘Maar een schrijver moet schrijven’, probeert ze nog. Mozell slaat onverbiddelijk terug: ‘Een schrijver moet gelézen worden, honey’, en steekt vervolgens haar duizendste sigaret op.

Eigenlijk is dit precies het soort gesprek dat mij ervan weerhoudt ooit mijn helden te willen ontmoeten. Maar dat even terzijde. Helaas wordt de wijze Elaine Mozell in The Wife een beetje afgeschilderd als een gedesillusioneerd en desolaat figuur (inclusief uitgelopen lippenstift en continue stress-sigaretten), maar ze heeft zeker geen ongelijk. Want inderdaad: kleine kans dat Joans manuscripten in het literaire mannenbolwerk überhaupt worden gelezen. Tenzij ze een pseudoniem gebruikt, zoals George Eliot. Of alleen haar initiaal, zoals J. K. Rowling. Of een compleet andere persona creëert. Hoe dan ook: tenzij ze kan verbergen dat ze een vrouw is.

Hoewel deze film zich afspeelt in 1992 (en de flashbacks in 1958) is het tragisch genoeg nog stééds zo dat voornamelijk mannen recensies schrijven, uitgeverijen leiden, de bladen vullen. Kijk maar eens op de blog van de Lezeres des Vaderlands, waarin zij wekelijks de genderverhoudingen in de literaire kritiek bijhield. Zo telt ze bij Vrij Nederland alle grijze mannen die artikelen schrijven over andere grijze mannen en inventariseert ze het gebrek aan besprekingen van vrouwelijke auteurs in het Parool.

Wat blijkt? Het meest voorkomende beroep van een vrouwelijk romanpersonage is prostituee

Om de situatie te illustreren (en in mijn persoonlijke geval totaal tot wanhoop en waanzin gedreven te worden) een paar feiten op een rijtje: boeken die geschreven zijn door mannen worden vaker besproken en mannelijke schrijvers krijgen vaker literaire prijzen toebedeeld (‘Writing by men is considered more culturally important’, aldus The Guardian); boekrecensenten zijn meestal man (en schrijven vaker over andere mannen); de boeken die literaire prijzen winnen hebben meestal een mannelijk hoofdpersonage; literaire tijdschriften publiceren vaker werk van mannen dan van vrouwen. En een anekdotisch laatste punt: ik was laatst bij een lezing van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (jazeker) waar iemand een wetenschappelijk artikel had geschreven over de kenmerken van vrouwelijke personages in de Nederlandse literatuur van de afgelopen eeuw. Wat blijkt? Het meest voorkomende beroep van een vrouwelijk romanpersonage is prostituee. Prostituee! Serieus. Iedereen bij de lezing moest hierom lachen maar het is natuurlijk om te huilen.

Deze lijst kan nog veel langer, maar het punt is duidelijk. Het is met de gendergelijkheid in de literatuur nog treurig gesteld. En belangrijk om hierbij in acht te nemen: vrouwen lezen aanzienlijk meer literatuur dan mannen én kopen dubbel zoveel boeken.

Ik wil maar zeggen: Glenn Close zou hier zeker weten met een zwijgende maar zéér veelzeggende kritische blik, toegeknepen ogen en al, naar kijken.

The Wife is een film waarbij de ontknoping belangrijk is, dus ik zal ‘m niet spoilen. Maar als ik daar wél over had kunnen schrijven, was dit artikel nog een heel stuk feministischer geworden. En ook twee keer zo lang. Er valt namelijk nog veel meer te zeggen over de scheve genderverhoudingen in de literaire wereld. Bij deze in ieder geval een begin. Ga The Wife zien en spring daarna met mij op de barricaden.