In La vérité is de waarheid niet te vertrouwen. En misschien is 'ie dat nooit.

Wie kan op zijn of haar herinneringen vertrouwen? Hoe vertellen mensen hun levensverhaal? In Hirokazu Kore-eda's nieuwe film La vérité schrijft de ijdele Fabienne Dangeville, ooit steractrice, nu grande dame van de Franse cinema (gespeeld door Catherine Deneuve, zelf die grande dame in het echt) haar memoires, die ze dus de titel ‘La vérité’, De waarheid, meegeeft. Haar dochter Lumir (Juliette Binoche) leest ze en denkt: hier is echt hélemaal niets van waar.

Ik leerde deze week wat het Mandela Effect is: het fenomeen waarin een grote groep mensen zich, afzonderlijk van elkaar, iets meent te kunnen herinneren wat niet gebeurd is. Het is zo genoemd en gedocumenteerd door Fiona Broome, die zich in 2010 herinnerde hoe Nelson Mandela in de jaren tachtig in de gevangenis was gestorven. Ze zag de nieuwberichten voor zich en hoe zijn begrafenis op televisie werd uitgezonden. Haar kennissen herinnerden zich dit ook, en ze bleken niet de enige te zijn. Probleem: Nelson Mandela leefde nog (tot 2013). Het is een extreem voorbeeld van collectieve valse herinnering, iets wat veel voorkomt op kleinere, onschuldiger schaal. Denk jij bijvoorbeeld ook dat het Monopoly-mannetje een monocle draagt? Dat dacht ik tot twee minuten geleden ook. 

Misschien is het niet zo erg, om niks hélemaal zeker te weten

Ik sprak deze week ook met een middelbare schooldocent die Filosofie geeft aan de brugklas. Hij begint zijn eerste les met de vraag: is er iets dat je zeker weet?

In La vérité wordt het al snel duidelijk dat Fabienne zelf ook wel doorheeft dat haar memoires niet helemaal correct zijn. Maar het is haar boek, zegt ze, dus ze bepaalt zelf wel wat ze erin zet. Maar of haar ware herinneringen aan vroeger óók niet kloppen, is een tweede. Lumir herinnert zich vooral hoe gemeen en egocentrisch haar moeder was – en dat lijkt ze nog steeds te zijn. Of acteert ze gewoon de hele dag?

Acteren is ook een vreemd beroep. Wat als je er heel goed in bent, en vrij slecht in het echte leven? En als je je hele leven lang acteert, ben jij dat dan niet uiteindelijk echt?

Sommige mensen geloven dat het Mandela Effect het bewijs is van een multiversum: dat het universum waarin wij leven niet het enige is, en dat in een parallel universum Mandela dus doodgegaan is in de jaren tachtig en de Monopoly-man een monocle draagt. (En dat Darth Vader wél zegt: ‘Luke, I am your father.’)

Als je je hele leven lang acteert, ben jij dat dan niet uiteindelijk echt?

Als ik een autobiografie lees, vraag ik me vaak af hoe gesprekken worden gereconstrueerd. Hoe weet iemand nog precies wat zij vijftien jaar geleden zei, en wat die ander dan zei, et cetera? Dat kan toch helemaal niet, tenzij je al die gesprekken hebt opgenomen (creepy) of ze onmiddellijk, woord voor woord, hebt genoteerd? Ik vertrouw het nooit.

In La vérité gaat het uiteindelijk ook niet meer over de correcte versie van een autobiografie, of de relatie tussen realiteit en herinnering. Misschien is het niet zo erg om niks hélemaal zeker te weten. Uiteindelijk gaat De waarheid om moeder en dochter, die samen in één universum leven en samen een verhaal vertellen. Met horten en stoten, veel correcties en veel backspace. Misschien is dat in ieder verhaal onvermijdelijk.