Jojo Rabbit – een kleine studie naar grote groepsdruk

Het voormalig Bungehuis in Amsterdam, dat vroeger bij de Universiteit van Amsterdam hoorde, is overwoekerd door gentrificatie. Het is herboren als exclusieve club voor mensen met (zo stel ik mij voor) een zeer gelikt Instagramaccount, die zo nu en dan plaats kunnen nemen in de luxueuze bioscoopzaal met zachte fauteauils en schemerlampjes. De plek moet oud geld uitstralen, maar de stoelen ruiken nog nieuw en daaraan merk je dat het allemaal één grote farce is – gemaakt voor foto’s, niet voor het echte leven. Ik verander zo gauw ik er binnenstap in een vroeger-was-alles-beter-nostalgist en mis de tijd dat mijn docent Academisch Schrijven stiekem een sigaret rookte uit het raam van het lokaal op de vierde verdieping, met lelijke tafels en versleten grijze vloerbedekking.

Maar goed, ik ging in deze exclusieve club dus naar Taika Waititi’s Jojo Rabbit en vroeg me af: in hoeverre wordt een mens beïnvloed door haar omgeving? Wanneer de zon schijnt, zie ik alles een stuk rooskleuriger in. Zou dat ook zo werken met deze stoelen, wordt de film in één keer vijf sterren waard? Of is het pluche een tegenhanger voor mijn cynische kijk op dit gebouw, en brengt dat dus uiteindelijk mijn oordelingsvermogen weer helemaal in balans?

De nationaal-socialistische padvinderij blijkt toch niet zo gezellig

In Jojo Rabbit wil de tienjarige Jojo graag ergens bij horen, dus sluit hij zich aan bij de Hitlerjugend – in Waititi’s fictieve versie een soort scouting, waarbij de padvinders leren knopen leggen, kamperen én bombarderen. Toen ik tien was, was het mijn grootste droom om een zakmes en een katapult te hebben (hallo waarom dacht ik al die jaren dat ik hetero was?), dus op zich vind ik het nog best begrijpelijk van Jojo dat hij in eerste instantie blij is met zijn kamp. Totdat de nazi-leiders en de andere nazi-kinderen Jojo uitdagen om een konijn te vermoorden, en hij dat weigert. Dat levert hem zijn bijnaam op. De nationaal-socialistische padvinderij blijkt toch niet zo gezellig.

Je kunt Jojo Rabbit zien als een kleine studie naar groepsdruk (waarin Hitler als een soort clowneske imaginary friend, gespeeld door Waititi zelf, af en toe even om de hoek komt kijken). Jojo gaat al Heil Hitler-roepend huppelend over straat. Zijn zoektocht naar een clubje doet me denken aan die jongensboeken die ik vroeger las (hallo ground control to mijn geaardheid), waarin Pietje Bell samen met zijn vrienden een geheim broederschap opricht en daarvoor een eed en een wachtwoord bedenkt. Heel knus, en voor mijn tienjarige zelf was dit ook echt iets om na te streven. Mijn beste vriend en ik hadden al een schrift en een geheimtaal, het enige wat we nog nodig hadden was een clubhuis.

Je deelt de verantwoordelijkheid, en dat kan voelen alsof je geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen

Wij waren maar met z’n tweeën, en Pietje Bell had een groepje van vier jongens om zich heen. Het was alleszins overzichtelijk en had gelukkig niets te maken met een globaal oorlogsconflict. Maar Jojo Rabbit laat zien: hoe groter zo’n club wordt, hoe meer groepsdruk erbij komt kijken, en hoe meer risico je loopt dat het collectief waar je in eerste instantie zo graag bij wilde horen, een kant op beweegt waar jij het niet mee eens bent. En dat is ook het probleem van je bewegen in een groep: je deelt de verantwoordelijkheid, en dat kan voelen alsof je geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen. 

Ik zit me dit af te vragen op mijn superzachte fluwelen stoel, terwijl de influencers die waarschijnlijk rond de €2500,- per jaar betalen om hier af en toe binnen te mogen stappen binnendruppelen met hun laptop onder hun arm. Het vóelt ook fijn om bij een club te horen, ik snap het best.