Het wankele kaartenhuis vol leugens in Goodbye Julia

Ergens halverwege Mohamed Kordofani’s Goodbye Julia zien we Mona (Eiman Yousif) met haar hulp Julia (Siran Riak) in de binnentuin van een café zitten in de Soedanese hoofdstad Khartoem. Af en toe komt Mona daar nog om naar de nieuwe nummers te luisteren van de band waarin ze vroeger zong, maar die ze heeft verlaten om het huwelijk met haar man Akram (Nazar Goma) te redden. Akram heeft haar verboden om met muziek bezig te zijn, dus draagt ze een boerka om niet herkend te worden door de band.

Julia is niet op de hoogte van Mona’s voorgeschiedenis. Wanneer de gitarist vraagt of iemand een liedje wil zingen, wijst zij Mona aan. Mona maakt zich klein en zwaait met haar handen om te bedanken, maar zodra het hele terras haar begint aan te moedigen staat ze op en loopt ze naar het podium. Ze weet dat ze de pineut is, want zodra ze zingt zullen de bandleden de stem van hun oude zangeres herkennen. Toch neemt ze een gitaar in de hand en zet een nummer in. 

Mona is een geoefend leugenaar, dat krijg je als kijker snel door. Ze vindt het niet erg om de waarheid te verdraaien als ze daarmee onder pijnlijke situaties uit kan komen. Een scheiding bijvoorbeeld. Of een gevangenisstraf. 

Voor Mona betekent liegen vrijheid. Van haar man, maar ook van consequenties

In het begin van de film schoot Akram door Mona’s toedoen de man van Julia dood. Het is 2010, een jaar voordat Zuid-Soedan zich afsplitst en een tijd van enorme raciale spanning. Akram ziet de zwarte Zuid-Soedanezen als beesten, noemt ze slaven en wast zijn handen nadat hij er een de hand schudt. Hij heeft geen spijt van de moord. Voor hem was het legitieme zelfverdediging, meer niet. Maar Mona maakt zich druk om de familie die het slachtoffer achterliet en die nu moet overleven zonder haar broodwinner. Uit schuldgevoel nam Mona Julia en haar zoon Daniel daarom in huis en bood haar een baan aan als huishoudhulp. Dat ze in hetzelfde bed slaapt als de moordenaar van Julia’s echtgenoot, verzwijgt ze. Net als ze voor Akram verzwijgt wie de hulp precies is. 

Voor Mona betekent liegen vrijheid. Van haar man, maar ook van consequenties. Iedere gebeurtenis in de film draagt bij aan het kaartenhuis van leugens dat Mona aan het bouwen is en dat ieder moment kan instorten. De vraag is wanneer?

De Française

Parijs, de jaren 50. Jean-Paul Sartre legt aan de hand van een klein gebaar uit wat hij bedoelt met ‘kwade trouw’. We zien een man en een vrouw aan tafel. Het is hun eerste afspraakje. De man doet zijn best om gevat, beleefd en flatterend te zijn. De vrouw weet nog niet zo goed wat ze met hem wil. Ze lacht, maar bewaart een zekere afstand tot hem. Er valt geen goedkeuring of afwijzing aan haar af te lezen, geen ja of nee – alleen een misschien. Een schemergebied waarin alle opties openblijven.

Plots strekt de man zijn hand uit en pakt de hare vast. Nu zou ze moeten beslissen of ze zijn hand accepteert of die van haar terugtrekt. Een klein moment van de waarheid. De vrouw kiest voor het een noch het ander. Ze accepteert zijn hand niet, trekt de hare ook niet terug, maar stelt haar beslissing uit door te doen alsof die hand niet eens van haar is. Ze koppelt zichzelf als het ware los van haar lichaam en bekijkt de situatie als een derde die er niets mee te maken heeft. Alsof haar hand een levenloos object is zoals de tafel of de inmiddels lege fles wijn.

Een dubbelleven leiden is een kunst

Mona zou over deze Française kunnen zeggen dat ze dit doet om vrij te kunnen leven. ‘Laat die man maar je hand vasthouden’, hoor je Mona de Française al bijna toefluisteren. ‘Doe gewoon alsof er niks gebeurt en op een gegeven moment zal hij hem heus wel teruggeven. Als je hem afwijst wordt hij misschien gewelddadig of rancuneus, dus het is veiliger om besluiteloos te blijven. Onderga heel eventjes de aanraking van zijn hand. Daarna neem je afscheid en kun je door met je eigen leven.’

Goodbye Julia en het beeld van de Française doen me denken aan Arnon Grunbergs uitspraak dat iedereen recht heeft op een dubbelleven. Dat is iedereen ook gegund, wat mij betreft, maar dat betekent niet dat iedereen er ook goed in is. Een dubbelleven leiden is een kunst. De kunst van het verenigen van tegenstellingen, zoals Sartre kwade trouw omschreef.


Zoals kwade trouw het uitstellen van een beslissing is, zo is liegen het uitstellen van de waarheid. De Française wil geen beslissing maken over wat ze met haar date aanmoet; Mona wil zo lang mogelijk het moment voor zich uitschuiven waarop haar dubbelleven naar binnen klapt en terugvalt op een enkel ellendig bestaan. Tot die tijd geniet ze van haar twee levens.

Anticiperen op het einde

In plaats van voorpret – het anticiperen op geluk – zou je het genot van liegen kunnen beschrijven als ‘voorpijn’: het anticiperen op het einde. Zoiets als het romantische cliché van een geliefde missen terwijl die nog in je armen ligt. Mona is als de dood voor het beslissende moment. Doordat ze zo bewust is van het onvermijdelijke einde, van de toekomst waarin ze dit moment als het verloren paradijs zal herinneren, verlangt ze des te heviger naar het nu. Nu gaat alles nog goed. Nu houden Julia en haar man nog van haar. 

Mona geeft zich volledig over aan het nu, om de toekomst buiten de deur te kunnen houden

Mona weet hoe kostbaar die liefde is, omdat die maar één onthulling verwijderd is van haat. Dus geniet ze van de tijd die ze nog heeft. En hoe heerlijk is het om te verlangen naar datgene wat al voorhanden is? Ze geeft zich volledig over aan het nu, om de toekomst buiten de deur te kunnen houden. 

Daarom doet Mona er alles aan om de gewelddadige oorsprong van haar vriendschap met Julia te verbergen. Ze betaalt Julia’s opleiding net als die van haar zoon Daniel, en danst graag met ze bij haar thuis. Tegen haar man beweert ze dat ze naar de markt rijdt terwijl ze stiekem uitgaat. Maar wanneer ze op het podium staat met haar oude band en het moment van de waarheid niet meer voor haar uit kan schuiven, legt ze plots haar gitaar neer en rent het café uit. Zou de band hebben begrepen wie de gesluierde vrouw was?