De vijftig jaar lange adem van Emmanuelle

De eerste Emmanuelle (van de Franse regisseur en beeldhouwer Just Jaeckin, uit 1974) is zo’n film die vroeger ’s nachts op tv verscheen terwijl je al had moeten slapen of die je in een schap van de videotheek zag staan waar je eigenlijk niets te zoeken had. Je wist dat je ouders de film ooit zagen maar er niet hardop over spraken. Een schunnige film die iedereen tóch gezien had. Maar wie niet in de jaren zeventig van de vorige eeuw opgroeide, zag de film waarschijnlijk nooit of slechts deels. Want een tijdloze klassieker is het nooit geworden en een soft-erotische vaseline-film in een wereld waarin je met een paar muisklikken alles in onverhulde toestand kan bekijken heeft toch weinig eeuwigheidswaarde.

Toch heeft Emmanuelle wel een plek in de filmgeschiedenis als een van de eerste erotische films die een gigantisch publiek naar de bioscoop trok. Producenten zagen een nieuwe markt opbloeien na het succes van erotische speelfilms als Andy Warhols Blue Movie (1969) en Bernardo Bertolucci’s Last Tango in Paris (1972), waarin Maria Schneider door een veel oudere Marlon Brando verleid wordt – in het echt overigens een traumatische ervaring, wat je nu ook in Schneider-biopic *Maria *kunt zien. Nederland kreeg in 1971 een eigen Blue Movie (gemaakt door Wim Verstappen en de recent overleden Pim de la Parra), een van de succesvolste Nederlandse films aller tijden. Amerika had in 1972 *Deep Throat *met Linda Lovelace, en in Frankrijk hadden ze dus Emmanuelle, met de Nederlandse actrice Sylvia Kristel in de titelrol. Stuk voor stuk films vol naakt (in meer of mindere mate expliciet), maar altijd keurig ingebed in een (mager) plot, en voorzien van aardig camerawerk en een vaak behoorlijk vette soundtrack (zoals die van Serge Gainsbourg, in deze Emmanuelle-trailer te horen). Het was de Golden Age of Porn en ‘porno chic’ was helemaal hot.

Het was de Golden Age of Porn en ‘porno chic’ was helemaal hot

Je zou het bij een seksfilm niet direct verwachten, maar Emmanuelle is een boekverfilming, naar het gelijknamige schandaalboek van Emmanuelle Arsan uit 1959 – een beetje de Fifty Shades of Grey van die tijd. Als Emmanuelle haar man, een diplomaat, opzoekt in Thailand – en onderweg in het vliegtuig nog even tweevoudig lid wordt van de mile high club – ontdekt ze al snel de losse seksuele moraal daar. Een masturbatiesessie met een andere vrouw die ze nauwelijks kent luidt een reis naar ‘een hogere vorm van erotiek’ in, waarna Emmanuelle van de ene in de andere seksuele escapade belandt. Die reis blijkt, uhm, nogal bijzonder en soms ook ronduit problematisch. Emmanuelles zoektocht naar haar eigen seksualiteit leidt via vaginaal rokende strippers (een later verwijderde scene die je zelf maar even op moet zoeken) en de oude, doodenge Mario die voor seksgod door moet gaan naar een bizar verkrachtingstafereel in een opiumkit. Ook Thailand komt er nogal stereotiep exotisch vanaf en wordt vooral weergegeven als een koortsachtige, gevaarlijke en met opiumwalmen doordrenkte omgeving.

In 1974 keken ze duidelijk heel anders naar Emmanuelle en de formule bleek een schot in de roos. Meer dan vijftig miljoen mensen kochten een bioscoopkaartje tijdens de meerdere jaren (!) dat de film in de bioscopen draaide, in één bioscoop op de Champs-Élyssées zelfs tot 1986. Sterker nog, volgens Sylvia Kristel werd de film ‘een monument in Parijs’, naast de Eiffeltoren en de Arc de Triomphe. Kristel is door het succes van Emmanuelle een van de grootste filmsterren die Nederland ooit gehad heeft. Toen het Utrechtse model (en destijds de geliefde van schrijver Hugo Claus) de rol kreeg werd ze op slag wereldberoemd en bleef haar naam voor altijd plakken aan de filmreeks, al was dat tegen wil en dank. Kristel zou later nog samenwerken met grootheden als Claude Chabrol, maar kon Emmanuelle nooit helemaal van zich afschudden.

In Amerika werd overigens ook Emmanuelle in Space (1994)gemaakt, een tv-serie waarin Emmanuelle seksles geeft aan aliens

Emmanuelle werd zo’n internationaal begrip, dat andere filmindustrieën ook wel geld zagen in dit wellustige personage. Italiaanse filmmakers, toch al bekend om hun vrij schaamteloze (maar vaak erg leuke) remakes en goedkoop gemaakte B-films die uitblinken in ranzigheid, maakten hun eigen sexploitation-variant met een twist: Black Emanuelle (1975). (Let overigens op de ontbrekende ‘m’ in de naam, die de Italianen schrapten om latere copyrightclaims te vermijden.) Met Laura Gemser in de hoofdrol, opnieuw een Nederlandse actrice. Ook Gemser vestigde zich in de (cult)filmgeschiedenis, vooral door de latere vervolgfilms die ze maakte met cultregisseur Joe D’Amato, die de nodige dosis humor, temperament en absurditeit toevoegde aan ‘zijn’ Emanuelle. D’Amato maakte in rap tempo talloze vervolgen, de een nog ludieker dan de ander, zoals Sister Emanuelle (1977), Emanuelle and the Last Cannibals (1977) en Emanuelle and the White Slave Trade (1978). In Amerika werd overigens ook Emmanuelle in Space (1994) gemaakt, een tv-serie waarin Emmanuelle seksles geeft aan aliens.

Na het gigantische succes en de tientallen sequels, is Emmanuelle uiteindelijk een wat stille dood gestorven. Maar vanuit onverwachte hoek werd ze onlangs gereanimeerd: de gelauwerde Franse filmmaakster Audrey Diwan (L’Événement) besloot Emmanuelle van een eigentijdser jasje te voorzien. Weg met de dubieuze seksuele moraal en de problematische fantasieën: Noémie Merlant (Portrait de la jeune fille en feu) speelt een Emmanuelle die het plezier in seks juist verloren is en terug probeert te vinden, en Diwan keert daarmee het originele plot ondersteboven. Dat was broodnodig, maar het valt te bezien of deze Emmanuelle het nóg een halve eeuw vol zal houden.