Eerder dit jaar ging de film This City is a Battlefield (Perang Kota) in wereldpremière op het International Film Festival Rotterdam. Nu, een paar maanden later, gaat diezelfde film in première in Cineville en heet ‘ie Djakarta 1946. Die nieuwe titel zal bij het Nederlandse publiek een historisch belletje doen rinkelen, gezien het eigen koloniale verleden. Plaats en tijd zijn in dit geval veelzeggend: in Nederland stond Jakarta destijds nog als Batavia vermeld in de Grote Bosatlas. Jakarta was de naam van de hoofdstad onder de Republiek Indonesië die door Soekarno was uitgeroepen, maar waar de Nederlandse overheid geen boodschap aan had.
Even terug naar de geschiedenisboeken: met de bezetting van Indonesië door de Japanners tijdens de Tweede Wereldoorlog, kwam 350 jaar koloniale overheersing door Nederland abrupt tot stilstand. Na de oorlog ontstond er een machtsvacuüm en riep Soekarno de Republiek Indonesië uit, waarop Nederland besloot tot militair ingrijpen. Ondertussen maakten de Britten vanuit India de oversteek om de rust te bewaren. Djakarta 1946 speelt zich af rond dit machtsvacuüm. Terwijl de Nederlandse aanwezigheid steeds sterker wordt (hier voornamelijk verpersoonlijkt door twee soldaten, gespeeld door Robbert Bleij en Tim Haars), wordt ook de politieke situatie steeds nijpender.
De Nederlandse overheid noemde de missie van de strijdkrachten destijds eufemistisch ‘politionele acties’, alsof het hier niet gewoon een militaire operatie betrof. De traumatische verhalen waarmee zowel (Nederlands-Indische) burgers als soldaten naar Nederland terugkeerden – vaak ooggetuigen, deelnemers of slachtoffers van geweld – werd gehuld in het ‘Indisch zwijgen’. In 2020 maakte Jim Taihuttu een Nederlandse speelfilm geheel in het teken van het geweld, De Oost, die zich overigens ook in 1946 afspeelt. Een unicum: Taihuttu zoomde als eerste Nederlandse filmmaker in op de gekte en het geweld van de strijd, geheel in lijn met Amerikaanse Vietnamklassiekers als Apocalypse Now en Platoon.
Djakarta 1946 houdt het klein en haalt de mosterd/sambal niet bij oorlogsfilms, maar put juist uit film noirs
Het Indonesische perspectief, dat een heel ander verhaal vertelt, vraagt om een andere aanpak. Djakarta 1946 is een verfilming van het boek A Road with No End (1952) van Mochtar Lubis, ern is gemaakt door een van de jonge talenten van de Indonesische cinema, Mouly Surya (bekend van de eigenzinnige wraakfilm Marlina the Murderer). Haar vertelling richt zich niet op groots oorlogsgeweld en ook niet op patriottisme en heldendaden; Surya hanteert steevast de menselijke maat. Djakarta 1946 houdt het klein en haalt de mosterd/sambal niet bij oorlogsfilms, maar put juist uit film noirs, een genre dat in 1946 overigens hartstikke populair was. De film focust op individuele verzetsdaden, tegen de achtergrond van het persoonlijk leven van de verzetshelden, en toont daarmee de menselijke kant, die soms ook dubieus of klungelig is.
Verzetsstrijder Isa (Chicco Jericho) krijgt de opdracht een moord te plegen op een Nederlandse koloniaal, samen met Hazil (Jerome Kurnia), die ondertussen valt voor de charmes van Isa’s vrouw Fatimah (Ariel Tatum). Dit alles speelt zich af in de rokerige etablissementen van Jakarta/Batavia, waar Britse Ghurka’s uit India een oogje in het zeil houden en de Nederlandse aanwezigheid steeds ongewenster is – tot het kookpunt bereikt wordt en er daadwerkelijk tot actie wordt overgegaan. En ook dan kiest Surya voor de menselijke kant en toont geen onoverwinnelijke helden, maar heeft ook oog voor het schimmige gestuntel en geklungel waarmee verzetsdaden gepaard gaan.
Verschillende filmperspectieven kleuren de herinneringen in die we in grote lijnen misschien kennen
In haar sterk geromantiseerde verhaal heeft Surya aandacht voor de nuances en de rijkgeschakeerde situatie in Indonesië destijds; haar land dat in een complexe, bloederige tijd vol belangen uit een koloniaal verleden ontsproot. Het is daarmee een interessante spiegeling van het Nederlandse perspectief in een film als De Oost, dat juist de pijnlijke wonden openrijt van het krampachtige vast willen houden aan het kolonialisme. Zulke verschillende filmperspectieven kleuren de herinneringen in die we in grote lijnen misschien kennen, maar waar de details, nuances en perspectieven in ontbreken.
