Het pand van De Balie, met de karakteristieke grote trap in het café en de gigantische kroonluchter ervoor, is de thuishaven van Cineville en de plek waar maandelijks de Cineville talkshow plaatsvindt. De Balie heeft van oudsher de reputatie een plek te zijn waar veel wordt gepraat, zowel aan de cafétafeltjes als in de zalen. Het cultuurcentrum werd in 1982 opgericht door Felix Rottenberg en begon zich onder diens leiding al snel te profileren als hét debatcentrum van Nederland. Het debat werd een vast onderdeel van de culturele agenda binnen en buiten Amsterdam en De Balie werd mede daardoor een toonaangevende plek.
Multifunctioneel en 'sexy'
Het nieuwe millenium maakte een einde aan veel zekerheden van economische, politieke en maatschappelijke aard in Nederland. Ook voor De Balie betekende het een ommekeer. Opeens was er, na gebeurtenissen als '9/11' en de moord op Pim Fortuyn, weer een grote behoefte aan debatten en De Balie was nu niet langer het enige adres waar die gevoerd werden: binnen Amsterdam zetten o.a. Felix Meritis en De Rode Hoed zichzelf op de kaart als cultuurcentra waar men flink met elkaar in discussie ging.
Zowel in bestuurlijk als in programma-technisch opzicht begon De Balie te kampen met een gebrek aan richting; het verdwijnen van een aanzienlijke subsidie in 2003 zorgde voor extra problemen. Sinds het aantreden van de huidige directeur in januari 2006, voormalig dramaturg Ellen Walraven – die overigens per 1 juli 2010 haar functie neerlegt - lijkt De Balie haar plek in het culturele en politieke landschap weer hervonden te hebben. Walraven verklaarde ten tijde van haar aanstelling in een interview met NRC Handelsblad dat zij De Balie 'weer sexy' wilde maken en lijkt daarin te zijn geslaagd. De Balie telt weer mee, ook waar het film betreft.
Cinema in De Balie
Naast debatten heeft het cultuurcentrum van oudsher ook lezingen, tentoonstellingen en filmvoorstellingen op de agenda staan. Sinds vier jaar is Dirk van der Straaten (1980) verantwoordelijk voor de filmprogrammering en hij is mede-organisator van de maandelijkse Cineville Talkshow.
Tijdens zijn studie Filmwetenschappen aan de UvA – toen hij nog werkzaam was bij Kriterion - raakte Van der Straaten geïnteresseerd in de manier waarop overheden film gebruiken om een boodschap over te brengen. Zijn scriptie behandelde de verhouding tussen het cultuurbeleid van de voormalige DDR en de films die tijdens het regime gemaakt werden. Niet gek dus dat hij terechtkwam bij De Balie, waar de discussies over maatschappij, politiek en cultuur naadloos overlopen in vertoningen van film en kunst.
In de twee jaar vóór zijn aanstelling bij De Balie was er al flink geschoven in de gelederen: er bleef uiteindelijk maar één persoon over op de afdeling Cinema. Sinds 2009 is Van der Straaten de enige filmprogrammeur. Waar De Balie voorheen allerlei afdelingen had, zijn er nu vijf individuele programmamakers met elk hun eigen expertise. Indien nodig worden er van buiten extra mensen aangetrokken om te helpen bij het organiseren van programma's.
Films met bijsluiters
De 'tempel van progressief Amsterdam' is geen reguliere bioscoop zoals andere filmtheaters in Cineville. Van der Straaten vind het echter geen handicap dat hij als filmprogrammeur werkzaam is op een plek waar film niet de core business is: 'Het geeft mij ook een zekere vrijheid. Het enige echte nadeel dat ik kan bedenken is dat er geen doorlopende cyclus is.'
Er wordt bij De Balie voornamelijk vanuit thema's gewerkt. Films worden vrijwel altijd binnen een bepaalde context getoond. 'Ik kom zelf vaak met ideeën voor programma's naar aanleiding van films die ik bekijk,' zegt Van der Straaten. 'Het begint met een thema, dat bij mij meestal voortkomt uit mijn eigen fascinatie. Het gebeurt ook dat één van mijn collega-programmeurs met een idee komt voor een film die aansluit bij hun expertise. Wanneer er bijvoorbeeld een programma wordt samengesteld over migratieproblematiek zijn er collega's die daar beter over geïnformeerd zijn dan ik. Er wordt uiteraard nauw samengewerkt.' Vergaderd over de programma's wordt er tweewekelijks, en een paar keer per jaar worden de thema's die de programmeurs in de nabije toekomst willen aansnijden uitgebreid besproken.
Gemiddeld eenmaal per week worden er bij De Balie films vertoond, altijd in een bredere context. 'Films worden standaard van een historisch of maatschappelijke achtergrond voorzien bij vertoning. Doordat wij niet elke dag programmeren hebben wij meer tijd en energie om iets speciaals te doen. Zo hebben wij rondom onze vertoning van de film Lebanon een programma samengesteld waarin ook een Libanon-veteraan te gast was, die over zijn ervaringen in de oorlog en de politieke achtergronden ervan vertelde. Daarmee geef je je bezoekers een politieke en historische bijsluiter mee die ze bij een vertoning in een reguliere bioscoop moeten missen.'
'Downloaden zal bioscoopfilms nooit uitbannen'
De komst van Cineville heeft voor De Balie wel één en ander veranderd, volgens Van der Straaten. De rol van De Balie als filmtheater heeft er volgens hem meer gewicht door gekregen. 'Wij maken programma's die niet in één zin samen te vatten zijn. De films die wij vertonen worden in Nederland meestal niet uitgebracht in het reguliere circuit. Doorsnee filmpromotie is daar dus niet geschikt voor: een totaal onbekende titel in een filmladder, zondere verdere toelichting, trekt niet veel mensen aan. Onze films staan nu op Cineville.nl naast de bekendere titels, dat maakt de drempel een stuk lager. Door de komst van de Cinevillepas durven mensen bovendien sneller een gokje te wagen.'
Van der Straaten maakt zich weinig zorgen over de overlevingskansen van film in het algemeen. 'Mensen zullen altijd behoefte hebben films te zien op een groot scherm met een goede geluidskwaliteit; het download-tijdperk zal dat nooit helemaal uitbannen.' Ook de gezamenlijke ervaring die bioscoopbezoek met zich meebrengt is volgens hem niet te vervangen.
Het programmeren voor een veelzijdige locatie als De Balie blijft voor Van der Straaten een aantrekkelijke uitdaging, iets wat hij verkiest boven het programmeren voor een reguliere bioscoop. 'Je kunt het vergelijken met het mengen van verf. Een professionele verffabrikant kent zijn receptuur: hij mengt de grondstoffen nauwkeurig en weet precies hoe hij het optimale resultaat behaalt. Ik weet vantevoren nooit wat de juiste verhoudingen zijn en experimenteer telkens opnieuw met mijn ingrediënten,' lacht Van der Straaten. 'Dat maakt het soms risicovol en spannend, maar het blijft in ieder geval altijd leuk.'
De Balie geniet nu van een zomerstop: in het weekend van 28 en 29 augustus gaat het nieuwe programma van start. Het café blijft geopend.
Miriam van Ommeren is kunsthistoricus en werkt freelance als schrijver en redacteur. Daarnaast is zij hoofdredacteur van digitaal cultureel magazine De Optimist.
