Crash: de vreemde knopjes van David Cronenberg

In David Cronenbergs beruchte klassieker Crash vermengen uitlaatgassen zich met lichaamssappen. Nadat James Ballard (James Spader) een dodelijk ongeluk veroorzaakt, belandt hij samen met zijn geliefde Catherine (Deborah Unger) in een wereld vol auto-ongelukfetisjisten, onder wie weduwe Helen (Holly Hunter) en de even verleidelijke als gevaarlijke brokkenpiloot Vaughan (Elias Koteas). Mensen die opgewonden worden van het kijken naar of het ondergaan van een auto-ongeluk - het klinkt levensgevaarlijk maar is hartstikke geil, als je dit groepje personages moet geloven.

Toen Crash in 1996 in première ging op het filmfestival van Cannes bleek niet iedereen even vrolijk te worden van verbrand rubber en schreeuwend staal. Op deze seksuele voorkeuren was niet iedereen voorbereid. Al snel ontsproot een enorme controverse. Met name de Daily Mail ging er met gestrekt been in, noemde Crash ‘a landmark in cinematic pornography’ en was uitgesproken voorstander van een verbod. Er ontstond een discussie tussen verschillende kranten, de een voorstander, de ander fel tegenstander. Het resultaat: de film werd - ongecensureerd - in de bioscopen gebracht, maar wel met een kijkwijzer van 18+.

Crash leek zelf op een ongeluk af te stevenen, maar fataal werd het gelukkig niet

Door het debat over morele censuur in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten leek Crash opeens zelf op een ongeluk af te stevenen, maar fataal werd het gelukkig niet. De film heeft altijd z’n liefhebbers gehad. Destijds, in Cannes al, ontving Crash de Special Jury Prize. Maar toch weer ‘Special’, omdat voorzitter Francis Ford Coppola zelf niet achter de toekenning stond en aan het publiek vertelde dat sommige juryleden zich gepassioneerd van een stem onthielden. Zoals wel vaker met de meest controversiële films, was Crash een film die dúrfde, die de kijker iets nieuws liet zien, en daarin sommigen tegen het zere been stootte.

Even terug naar Cronenbergs begindagen. De Canadese regisseur verwierf een cultstatus met zijn body horror-films, waarbij de horror vooral door lichamelijke afwijkingen wordt opgewekt. Denk bijvoorbeeld aan de uitwendige baarmoeders uit The Brood (1979), de exploderende hoofden uit Scanners (1981) en de manshoge vlieg uit The Fly (1986). In Videodrome (1983) groeit er een soort VHS-speler in iemands buik. Niet zo verrassend dus dat juist Cronenberg viel voor het boek Crash van de roemruchte sciencefictionschrijver J.G. Ballard, dat twintig jaar eerder al tot oproer had geleid. Hitsig worden van auto-ongelukken, dat is voor iemand die sowieso al gefascineerd is door lichamelijke misvormingen natuurlijk niet zo’n ver-van-z’n-bed-show.

Crash is de ultieme cumulatie van de fetisjismen van de regisseur, alsof hij zelf ook publiekelijk uitkwam voor zijn macabere liefhebberijen. Cronenberg is de man die grote blockbusters als Return of the Jedi en Alien 4 ooit links liet liggen om geen consessies te hoeven doen en juist vanuit zijn eigen fascinaties de grenzen op te zoeken. In Crash ziet hij dan ook het tegenovergestelde van de Hollywood-formule, die volgens hem altijd het voorspelde resultaat oplevert: ‘You know which buttons you're supposed to push and if you're professional enough to push them, you get the required response. Here I'm pushing buttons that nobody knew they had before, and I'm groping in the dark for those buttons. I'm not sure which ones I'm pushing.’

De knopjes waaraan hij in Crash heeft gedraaid hebben in ieder geval tot een van de opvallendste films uit een toch al totaal eigenzinnig oeuvre geleid. Crash mag dan misschien een softpornofilm in het genre weird zijn, het is er een met de bravoure van een meesterfilmer. Elk resultaat is mogelijk: sommigen zullen er aanstoot aan nemen, anderen vinden het fantastisch, weer anderen zullen zin krijgen om de eerste de beste parkeergarage in te duiken. Ieder z’n ding, toch?