Wie een film maakt over Charlie Chaplin, kan een heleboel kanten op. Vertel je het verhaal van Chaplin de artiest en filmster? Chaplin de (ex-)man van vier vrouwen en vader van 11 kinderen? Chaplin de zogenaamde communist die zwart werd gemaakt door de FBI en de VS ontvluchtte? Chaplin de wereldreiziger, die via Engeland en Hollywood in Zwitserland belande? Documentaire Chaplin: Spirit of the Tramp gaat over al deze Chaplins, en voegt er een nieuwe hoofdstuk aan toe: Chaplin en zijn Roma-afkomst.
Waar Chaplin precies geboren is en waar de roots van zijn familie liggen, is altijd een mysterie geweest. Hij groeide op in Londen, maar er is van hem geen geboorteakte. Chaplins moeder Hannah zou afstammen van ‘een rondreizende familie’ en zelf vertelde Chaplin zijn kinderen dat hun overgrootmoeder Roma was.
In 2011 brengt Chaplins zoon Michael J. Chaplin het nieuws naar buiten dat ze in een oud bureau van zijn vader een bijzondere brief hebben gevonden uit de jaren vijftig. Hierin schrijft ene Jack Hill dat Chaplin geboren zou zijn in een woonwagen op de Black Patch, een stuk land waar eind 19e eeuw veel Roma verbleven, dichtbij de fabrieken van Birmingham. De brief laat Michael niet meer los en zal uiteindelijk leiden tot deze documentaire, waarin Michael terugblikt op zijn leven als ‘kind van Charlie Chaplin’ en hij verschillende Roma artiesten (en Johnny Depp) opzoekt om te praten over hun cultuur en wat het betekent om Roma te zijn.
Een van de eerste dingen die Michael in de documentaire vertelt, is dat hij altijd heeft geprobeerd te vluchten voor de beroemde achternaam en legacy van zijn vader. Het was zijn eigen dochter Carmen Chaplin, regisseur van Spirit of the Tramp, die hem ervan overtuigde nu eens precies het tegenovergestelde te doen: op camera, zichzelf verbinden aan het leven en werk van Charlie. ‘Ik denk niet dat mijn vader zich realiseerde hoeveel hij in de film zat, tot hij het eindresultaat zag’, vertelt Carmen, die een paar dagen in Amsterdam is voor de Nederlandse première van haar film. ‘Aanvankelijk wilde mijn vader helemaal niet in de film. Omdat hij zo graag het verhaal van Charlie wilde verkennen, heb ik gekeken naar verschillende manieren om het anders te doen. Maar ik kwam er niet uit en concludeerde: hij móét erin. Hij vond het oké, maar het zou denk ik te veel voor hem zijn geweest als hij van te voren had geweten dat hij de film zou dragen.’
Mijn vader noemt Charlie geen goede vader en zichzelf geen goede zoon
Naast Michel komen in de documentaire ook andere kinderen van Charlie aan het woord. Ze zijn bijna allemaal artiest of performer en allemaal geven ze aan dat ze zich net als hun vader altijd ontworteld hebben gevoeld. Carmen: ‘Charlie had denk ik liever gehad dat zijn kinderen advocaten en dokters waren geworden. Zelf groeide hij op in het muziektheater. Dat was een onzeker bestaan. Uiteindelijk haalde hij de top, maar de meeste van zijn tijdgenoten werden alcoholisten en stierven jong. Maar de genen waren te sterk en geen van mijn ooms en tantes werd uiteindelijk dokter of advocaat.’
Vader/opa Charlie was een Brit, moeder/oma Oona O’Neill Iers; hun kinderen werden geboren in de VS, maar verhuisden op jonge leeftijd naar Zwitserland. Zelf is Carmen ook een wereldreiziger. Ze groeide op in Zuid-Frankrijk, maar verbleef ook veel in Zwitserland en Spanje. Op haar 16e verhuisde ze naar Parijs en later woonde ze in Amerika. Voordat ze haar eigen films regisseerde, was ze een tijd lang actrice. ‘Als kind organiseerde ik toneelstukken op school, ik schreef verhalen en keek graag naar films. Dat ik actrice werd, was een soort natuurlijke voortzetting daarvan. Mijn vader had zoiets van: doe wat je gelukkig maakt.’
Zelf wist Michael lange tijd niet waar hij gelukkig van zou worden. Als kind werd hij door Charlie gecast in A King in New York (1957). De jonge Michael voelde zich voor het eerst gezien door zijn vader. Maar hun relatie bleef moeizaam en als puber nam Michael op zomaar een dag de benen, zijn ouders verbouwereerd achterlatend. Hij reisde door Europa, maakte muziek en schreef een kritische autobiografie, I Couldn't Smoke The Grass On My Father's Lawn, waarvan Charlie probeerde de release tegen te houden.
In deze Spirit of the Tramp noemt Michael Charlie een slechte vader. Vond Carmen het niet moeilijk om ook de minder mooie kanten van Charlie Chaplin te laten zien? ‘Mijn vader noemt Charlie geen goede vader en zichzelf geen goede zoon. Hij zegt ook dat hij een zeer bevoorrechte jeugd heeft gehad en als kind van een filmster buitengewone avonturen beleefde. Maar er is ook een keerzijde van het hebben van een zeer beroemde vader. Mijn vader weegt zijn ervaring en de ervaring van mijn grootvader af. Ze hadden allebei een ander perspectief en beide waren moeilijk te verenigen. Maar ze hielden van elkaar, en ik denk dat je dat als kijker kan voelen. Ik wilde geen schandaalfilm maken, maar het mocht ook niet zo zijn dat we het niet konden hebben over de olifant in de kamer.’
Het is voor jonge mensen niet vanzelfsprekend om een zwart-witfilm te kijken
Naast persoonlijke anekdotes, familiefilmpjes en gesprekken over het Roma-erfgoed, bevat Spirit of the Tramp ook veel scènes uit Charlie's grootste films. Alhoewel sommige fragmenten meer dan 100 jaar oud zijn, blijven ze tot de verbeelding spreken. Carmen: ‘Ik was een paar jaar geleden bij een vertoning in New York, ik kan me niet herinneren of het The Circus of Gold Rush was, maar ik was verbaasd hoe hard de kinderen lachten. Het was heel levendig. Het is voor jonge mensen niet vanzelfsprekend om een zwart-witfilm te kijken. Zelfs mijn dochter had zoiets van ‘oh, oké’, toen ik haar de filmpjes van Charlie voor het eerst wilde laten zien. Maar ze vond ze geweldig. Eerst hebben mensen zoiets van: het is oud en er is geen kleur, dus het zal wel saai zijn. Maar dan blijkt dat helemaal niet zo.’
‘Het zijn films uit een tijdperk waarin alles werd uitgevonden. Het was een soort wilde westen. Zelfs binnen het studiosysteem konden makers heel creatief zijn. Ik bedoel: kijk naar hoe mijn grootvader zijn grappen zelf creëerde, alles op camera. Ik heb altijd van die films gehouden en vind ze fascinerend. Het voelt heel dichtbij, maar ook zo anders. Ik hoop dat de filmwereld daar weer meer naartoe gaat.’
