In de wereld van Luis Buñuel is ook de realiteit surreëel

Mijn smaak verandert vaak en is meestal ook nog eens onderhevig aan mijn humeur, waardoor ik het soms lastig vind om überhaupt van een smaak te spreken. Toch zijn er wel degelijk constanten in te herkennen, zoals mijn voorliefde voor surrealisme.

Film is uitermate geschikt voor surrealisme. Er hoeft niets uitgelegd te worden, je hoeft het alleen maar te zien. Het is ook één van de redenen waarom ik naar de bioscoop ga: om iets te zien dat surreëel is, iets dat ik buiten de bioscoopzaal nooit zou kunnen zien. Films die als doel hebben de realiteit zo goed mogelijk na te bootsen interesseren me minder. Als ik de realiteit had willen zien dan was ik wel buiten gebleven. Bovendien kan het surrealisme wat mij betreft soms juist dichter bij de ervaring van de werkelijkheid komen, die niet altijd zo logisch of begrijpelijk is als het realisme je wil doen geloven.

Ik weet natuurlijk ook wel dat zulke uitspraken gechargeerd zijn en de werkelijkheid geen recht doen. Bovendien veeg ik er en passant zo’n beetje de helft van de filmgeschiedenis mee van tafel, en ik heb heus wel goede realistische films gezien, en— Zie je? Daar gaat mijn smaak al. Het verandert terwijl je leest.

Het komt ook omdat ik recent Buñuel in the Labyrinth of the Turtles heb gezien, een film die in vorm en inhoud aantoont dat de scheidslijn tussen realisme en surrealisme niet zo strikt te trekken is. Het is een getekende making of van Luis Buñuels Las Hurdes (Tierra sin pan). Naast animatiesequenties laat de film ook beelden uit die documentaire zien zoals ze in 1932 geschoten werden. En de documentaire zelf was óók een kruising tussen twee vormen - Buñuel werd er destijds om geprezen dat hij het surreële en het journalistieke samen had gebracht.

Als ik de realiteit had willen zien dan was ik wel buiten gebleven

Buñuel in the Labyrinth of the Turtles is een bijzondere filmervaring. In eerste instantie vertellen de animaties het verhaal van Buñuel en zijn tweekoppige crew, en geldschieter Ramón Acín (die ooit beloofde een film van Buñuel te financieren als hij de loterij won, en dat gebeurde natuurlijk ook). Ze verblijven in een oud klooster op het Spaanse platteland en rijden iedere dag naar de regio Las Hurdes om daar het leven van de achtergestelde bevolking vast te leggen. Als Buñuel echter vreemde dromen begint te krijgen, en je die als kijker ook te zien krijgt, is het niet altijd duidelijk meer wat echt is en wat niet.

Dat de animaties worden afgewisseld met de echte beelden van Las Hurdes geeft daarom een vreemd gevoel van houvast. Dit zijn echte beelden, denk je dan. Ze herinneren eraan dat er wel degelijk een echt verhaal verteld wordt. In deze surrealistische film waren het juist die documentairebeelden die me het meest wisten te raken.

Maar uit het verhaal wordt duidelijk dat ook die beelden niet betrouwbaar zijn. Buñuel wil filmen hoe geiten zichzelf in de regio van bergwanden storten omdat hij ergens heeft gehoord dat ze dat doen. Maar eenmaal aangekomen bij de berg blijven de geiten koppig op hun richels staan. Na een tijdje is het geduld van Buñuel op, en besluit hij zelf maar een paar geiten van de berg af te gooien. Soms, zo blijkt, heeft de werkelijkheid een zetje nodig.