‘Hoe diep zit de schuld bij de zwijgende meerderheid?’ Regisseur Benjamín Naishtat over zijn absurdistische thriller Rojo

Rojo is een bizarre thriller over bizarre tijden. Het verhaal speelt zich af in Argentinië, aan het begin van de jaren zeventig, en gaat over de gegoede advocaat Claudio, die na een akkefietje met een vreemde meneer in een restaurant bloed aan zijn handen heeft en hoopt dat niemand dat heeft gezien. De Vuile Oorlog (de periode waarin studenten, vakbondsleiders en activisten door de militaire junta zonder reden worden opgepakt, opgesloten en gedood) moet nog beginnen, maar gelukkig voor Claudio kijkt er nu al niemand meer op van een verdwijning meer of minder.

Claudio, die zichzelf ziet als nette meneer en voorbeeld voor zijn vrouw en kinderen, wordt er wel een beetje nerveus van, zeker wanneer een Chileense tv-detective hem op het spoor is. Maar zijn misdaad zit hem verder nauwelijks in de weg. Zijn welgestelde landgenoten boeit het allemaal niks. Sterker nog: Claudio krijgt zelfs kansen om van zijn misdaad te profiteren.

De regisseur en schrijver van Rojo, Benjamín Naishtat, werd geboren in 1986. Zijn familieleden waren activistisch en hoorden bij de duizenden (linkse) Argentijnen die het land in de jaren zeventig ontvluchtten. Op school leerde hij niets over de Vuile Oorlog, maar van zijn familie hoorde hij de verschrikkelijke verhalen. ‘Ik bracht veel tijd door met mijn oma’, vertelt Naishtat vanuit Buenos Aires aan de telefoon. ‘Zij was altijd politiek actief en werkte in de jaren zeventig als advocaat voor de vakbonden. Zij vertelde mij verhalen waar ik tijdens het schrijven van de film veel aan heb teruggedacht.’

Waarom bleven deze mensen stil terwijl er om hen heen verschrikkelijke dingen gebeurden?

Uw film gaat niet per se over hen, de slachtoffers, of de daders, maar meer over de omstanders.

‘Ik wilde niet het verhaal vertellen van mijn familie, maar van een fictief gezin dat het allemaal niets kon schelen. Waarom bleven deze mensen stil terwijl er om hen heen verschrikkelijke dingen gebeurden?’

In de openingsscène zien we hoe bezoekers van een restaurant zwijgend toekijken en zelfs moeten lachen wanneer een man verbaal door Claudio door het slijk wordt gehaald. De ietwat vreemde man wordt woest en scheldt iedereen uit voor nazi’s. Waarom nazi’s?

‘Het was een intuïtieve beslissing om hier het woord nazi’s te gebruiken. Door de jaren heen is de Argentijnse middenklasse altijd reactionair geweest. Niet in die mate dat je ze allemaal nazi’s kan noemen, zover zou ik persoonlijk niet willen gaan, maar in de context van de jaren zeventig, toen mensen op klaarlichte dag verdwenen en heel veel mensen uit eigenbelang de andere kant op keken, snap ik het wel. Ik vond het fair om op die manier de film te beginnen. Ik wilde meteen laten zien wie wie is in dit verhaal. Je zit vijf minuten in de film en misschien denk je dat die man gek is. Later denk je daar misschien anders over.’

Bijna alle mensen in uw film gedragen zich als een slechterik.

‘Een deel van de filmpers in Argentinië vond dat ongemakkelijk. Ze vonden het niet eerlijk. Maar het is goed dat er een debat ontstaat. Het is goed om te debatteren over vraag of je schuldig bent door niets te doen. Als je weet wat er gaande is, maar je blijft stilzitten, hoe schuldig ben je dan? Hoe diep zit de schuld bij de zwijgende meerderheid?’

Is dat een thema dat na al die jaren nog steeds speelt in Argentinië?

‘William Faulkner schreef: Het verleden is niet dood, het is niet eens voorbij. En dat geldt zeker voor het verleden van een land. De gebeurtenissen in de jaren zeventig vormen nog steeds het Argentinië van nu. Op verschillende manieren komen dezelfde problemen weer bovendrijven. Je kan het vergelijken met wat er in Europa is gebeurd tijdens de bezetting door Nazi-Duitsland. Zoiets groots beïnvloedt nog steeds de moderne politiek.’

Het volk reageerde door massaal de straat op te gaan, want zij wilden geen moordenaars en psychopaten als buren

‘In Argentinië hebben we op dit moment een rechtse regering. Een van de eerste dingen die zij wilden doen was gratie verlenen aan de mensen die verantwoordelijk waren voor de genocide van de jaren zeventig. Deze mensen zouden te oud zijn om nog gevangen te zitten. Het volk reageerde door massaal de straat op te gaan, want zij wilden geen moordenaars en psychopaten als buren. En zo werd een oud thema, een thema van nu.’

Heeft u er rekening mee gehouden dat niet iedereen bekend is met de geschiedenis van uw land?
‘Er zitten bepaalde lagen in die je misschien mist, maar dat zal je er niet van weerhouden het verhaal te kunnen volgen. Dat gezegd hebbende: Nederland heeft in het verleden altijd laten zien dat het zich bewust was van wat er speelde. In de jaren zeventig waren er veel Nederlandse activisten die opkwamen voor de mensenrechten in Argentinië. Toen in 1978 het wereldkampioenschap voetbal werd gehouden in Argentinië heeft jullie grote ster Johan Cruijff niet meegespeeld. Waarom dat zo was, was nooit helemaal duidelijk, maar een van de theorieën was dat hij niet mee wilde doen uit protest tegen het militaire bestuur.* Maar ook als je dat allemaal niet weet, zit je goed. Rojo is een thriller, een genre dat iedereen kent.’

U heeft zich specifiek laten inspireren door thrillers uit de jaren zeventig.
‘Tijdens de researchperiode kwam ik veel in aanraking met popcultuur uit die periode. De muziek, maar ook de films: Network en Dog Day Afternoon van Sidney Lumet, Francis Ford Coppola’s The Conversation. Ik heb er een spel van gemaakt door die stijl een beetje te imiteren. Ik wil het publiek meenemen naar een seventies imaginarium.’

Wat kenmerkt de thrillers uit die tijd?
‘Ze werden gemaakt voor een groot publiek en tegelijkertijd gaven ze heel scherp commentaar op de politieke en maatschappelijke situatie. En ze speelden met de nieuwste technieken van toen: de zoomlens, de split-field diopter. Dat soort visuele foefjes hebben we in Rojo ook gebruikt.’

Dat is het moderne leven: je werkt met mensen samen zonder ze ooit te ontmoeten

Op een gegeven moment wandelt er een vreemde Chileense tv-detective het verhaal binnen. Is hij op iemand geïnspireerd?
‘Hij lijkt een beetje op Colombo van Peter Falk, maar onze detective is vooral een creatie van de acteur die hem speelt, Alfredo Castro. Het is een klein beetje bedoeld als een grapje, als wat frisse lucht. Maar je moet op je hoede zijn. Hij is sluw.’

De soundtrack van Rojo is gemaakt door de Nederlandse componist Vincent van Warmerdam. Wat voegde hij toe als buitenstaander?
‘Met Vincent heb ik veel op afstand gewerkt. We Skypten iedere dag. Dat is het moderne leven: je werkt met mensen samen zonder ze ooit te ontmoeten. Van Warmerdam is geweldig in het recreëren van het soort tunes dat je hoorde in de films in de jaren zeventig. Zijn muziek is heel melancholisch, wat volgens mij typisch is voor iemand uit een land dat zoveel havens heeft. De titeldesign en posterdesign zijn overigens gemaakt door Sander Brouwer, een geweldige ontwerper uit Amsterdam. Het was zijn idee om de film volledig in het rood te beginnen. Dat had ik zelf nooit durven verzinnen.’

----

* In een interview met een Catalaans radiostation onthulde Cruijff in 2008 dat hij samen met zijn vrouw en kinderen, een paar maanden voor het begin van het WK, slachtoffer was van een gewelddadige overval in hun woning. Mede door die traumatische ervaring besloot Cruijff (voorlopig) een punt achter zijn carrière te zetten. Magazine Voetbal International en cabaretiers Bram Vermeulen en Freek de Jonge waren in die periode uitgesproken tegenstanders van Nederlandse deelname aan het WK. Oeki Hoekema was de enige voetballer die principieel weigerde om naar Argentinië te gaan. Meer info over Oranje, Argentinië en het omstreden WK van 1978 vind je hier.