Afghanistanveteraan Sijmen Aukema: 'Achteraf is het makkelijk om te zeggen dat ze het anders hadden moeten doen'

Halverwege ons gesprek haalt Sijmen zijn mobieltje uit zijn zak om me een foto te laten zien die hij genomen heeft. Het duurt een paar seconden voordat ik begrijp wat ik voor me heb. De meeste jongens van 25 hebben foto's van feestjes en vakanties in hun telefoon. Maar Sijmen is niet zomaar een student biomedische wetenschappen. Hij diende in 2009 zes maanden in Afghanistan. Ik kijk naar een foto van een bebaarde man die aan een strop hangt. Even kan ik niets uitbrengen.

Op duizenden kilometers van het slagveld klinkt een militaire missie in de abstracte taal van politici bijna als een ordelijke, klinische ingreep. Maar de soldaat ter plaatse leeft in een ruwe werkelijkheid van modder en bloed. De schok is groot wanneer die werelden botsen. Armadillo, de documentaire waar ik Sijmen mee naartoe heb genomen, bracht heel Denemarken in die schok. De film volgt Deense soldaten op hun missie in Afghanistan. Van de mooie praatjes over goodwill creëren onder de plaatselijke bevolking blijkt amper iets terecht te komen, niet in de minste plaats omdat de militairen zich als horken gedragen. Ze lijken slechts geïnteresseerd in schieten en machogedrag.

Cowboys

Voor veel Denen was het een grote teleurstelling om te zien welke ruwe sfeer er onder de soldaten heerste. Voor Sijmen is die sfeer niet nieuw. Ook in het Nederlandse leger liep hij er tegenaan. 'Ik ken wel mensen die vertelden dat ze naar Afghanistan waren gekomen met de wens om iemand dood te schieten. Er zaten echt wel idioten tussen, die er een verhaal uit een cowboyfilm van wilden maken. Je zag in de film dat er toevalligerwijs veel van dat soort mensen in dezelfde groep zaten, en dat de commandant ook nog eens een cowboy was. Dan krijg je dat de hele groep daarin meegaat. Als iedereen zo stoer doet, moet je heel stevig in je schoenen staan om bijvoorbeeld aan te geven dat je iets toch best wel eng vindt.'

Sijmen benadrukt dat het cowboygedrag niet representatief is voor alle militairen. Hij vermoedt dat regisseur Janus Metz het agressiefste groepje uitzocht om te volgen - dat levert immers de spannendste film op. In zijn eigen eenheid was de stemming veel beheerster. Sijmen nam de plaats in van de gesneuvelde Azdin Chadli tussen mannen die in de Baluchivallei al heftige gevechten hadden geleverd. 'Zij wisten dat vuurgevechten in de praktijk helemaal niet zo heroïsch zijn. Waar de soldaten in de film zo veel mogelijk wilden schieten, waren zij blij als een gevecht vermeden kon worden. Ze konden ook concrete tips geven, bijvoorbeeld dat je moet blijven ademhalen als je beschoten wordt. Dat lijkt me bruikbaarder dan dat cowboygebeuren.'

'Er gaat dan zo veel adrenaline door je heen'

Adrenaline

Toch wil Sijmen geen oordeel uitspreken over het optreden van de soldaten in een scène van Armadillo waar in Denemarken grote ophef over is ontstaan. Van dichtbij schieten de Denen een aantal gewonde Talibanstrijders door het hoofd. 'Achteraf is het heel makkelijk om te zeggen dat ze dat anders hadden moeten doen,' zegt Sijmen. 'Maar op zo'n moment kun je niet alles tien keer overleggen. Het is jij of hij. Dat is niet iets dat veel mensen in hun leven meemaken. Er gaat dan zoveel adrenaline door je heen. Daar kan je helemaal niets over zeggen.'

Zelf maakte Sijmen zulke heftige gevechten niet mee. Wel kreeg hij te maken met het voortdurende gevaar van bermbommen. Een tijd lang reed hij in het eerste voertuig, waardoor hij het grootste risico liep. Dat zal toch ook de nodige adrenaline losgemaakt hebben? 'Ik vond het eigenlijk wel meevallen,' zegt Sijmen. 'Ik snap dat andere mensen doodsbang zouden zijn, maar ik vond het wel ontspannend dat ik me niet druk hoefde te maken om de belastingen. Zulke dagelijkse beslommeringen vallen mij veel zwaarder. Ik vind het best wel moeilijk om mijn post open te maken. Daar heb je geen last van als je daar zit. Je relatie staat op stand-by, dus daar heb je ook geen omkijken naar. Je leven is nog nooit zo simpel geweest.'

'Die mensen zouden denk ik beter af zijn als niemand zich met ze bemoeide'

Rooskleurig

Maar niet alles is simpel in Afghanistan. Telkens wanneer de Deense soldaten in Armadillo de poorten van hun kamp verlaten, blijkt hoe ongelooflijk ingewikkeld hun missie is. Ze moeten de Taliban bestrijden, maar die verschuilt zich onherkenbaar tussen de bevolking. Ze moeten vriendschap sluiten met gewone Afghanen, maar die zijn vol wantrouwen en angst. In de film weigert een Afghaanse man met de Denen te praten, omdat hij dan de volgende dag met de Taliban te maken krijgt. Hij haalt zijn vinger langs zijn hals. Sijmen kent dat gevaar maar al te goed. De opgehangen man op zijn foto had een dag eerder toegezegd om met de Nederlanders samen te werken.

In de Nederlandse media ontstaat vaak een te rooskleurig beeld van de situatie, vindt Sijmen. 'De voorlichters van Defensie vertellen in de winter dat er een groot gebied is veiliggesteld. In de zomer gaat het dan weer minder. De kranten nemen dat over, zonder te vermelden dat de Taliban in de winter zelf wegtrekken. Zo lijkt het net alsof het een golvend conflict is, maar dat is helemaal niet zo. Er verandert vrij weinig. Af en toe wordt er een put geslagen of een school gebouwd. Dan denk ik: ik weet niet wie hier les gaat geven, maar er is in ieder geval al grote ruzie in de gemeenschap ontstaan omdat we de Afghaanse aannemer veel te veel betalen.'

Middeleeuwen

Sijmen stelt dat we ons niet te veel illusies moeten maken. 'Ik denk wel dat je kan zeggen dat het daar nog de middeleeuwen zijn, maar dan met betere wapens. Een mooi voorbeeld vind ik dat een imam moest bemiddelen tussen twee families die om een stuk land ruzieden. Zijn oplossing was om het land vol te laten leggen met mijnen, zodat het lekker van niemand was. Daar willen wij dan de democratie en de rechtsstaat introduceren. We zeggen tegen mensen die niet verder kijken dan hun eigen berg dat ze op iemand moeten stemmen waar ze nog nooit van gehoord hebben, en die ook nooit iets voor ze gaat doen. Dat kun je toch niet menen? Die mensen zouden denk ik beter af zijn als niemand zich met ze bemoeide.'

Openingsfoto: Martijn Savenije