1994 was het jaar van Forrest Gump (winnaar van de Oscar voor beste film), Pulp Fiction (Gouden Palm) en kaskrakers als True Lies, The Mask en Speed. Leuk? Volgens de Deense regisseur Lars von Trier en Thomas Vinterberg kon het zo niet langer. Begin 1995, tijdens een conferentie over de toekomst van film in Parijs, gooiden ze rode pamfletten met 10 filmgeboden het publiek in, en markeerden zo de lancering van een nieuwe beweging van filmmakers, die zouden werken volgens strikte dogma’s.
Volgens Vinterberg en Von Trier zou de dolgedraaide Hollywoodmachine, met z’n grote budgetten en zucht naar spektakel, alleen maar onechte films opleveren. En dat vroeg om strikte maatregelen. Door mee te doen aan Dogma 95, verklaarden filmmakers middels een eed om zich aan de tien Dogma-regels te houden. Zo dienden opnames alleen nog maar op locatie plaats te vinden, zonder toegevoegde muziek of special-effects. Het camerawerk moest handheld zijn en genrefilms waren niet toegestaan. Ook het ego van de regisseur moest wijken: diens naam mocht niet op de aftiteling staan.
--
Alle regels op een rij:
1. Shooting must be done on location. Props and sets must not be brought in (if a particular prop is necessary for the story, a location must be chosen where this prop is to be found).
2. The sound must never be produced apart from the images or vice versa. (Music must not be used unless it occurs where the scene is being shot.)
3. The camera must be hand-held. Any movement or immobility attainable in the hand is permitted.
4. The film must be in colour. Special lighting is not acceptable. (If there is too little light for exposure the scene must be cut or a single lamp be attached to the camera.)
5. Optical work and filters are forbidden.
6. The film must not contain superficial action. (Murders, weapons, etc. must not occur.)
7. Temporal and geographical alienation are forbidden. (That is to say that the film takes place here and now.)
8. Genre movies are not acceptable.
9. The film format must be Academy 35 mm.
10. The director must not be credited.
--
Met niet veel meer dan een camera en een stel acteurs kwam via Dogma de focus juist niet op de stijl van de filmmaker te liggen, maar op acteerwerk en plot. Los van ego, zonder opsmuk, in het hier en nu. Zelfs van openingstitels was geen sprake meer. Elke Dogma-film moest openen met een Dogma 95-certificaat met daarop de filmtitel, that’s it.
Brutaal, onzinnig, broodnodig – de meningen liepen destijds nogal uiteen over de noodzaak van al die dogma’s.
De onopgesmukte aanpak leidde tot een homevideo-achtige stijl die je een veel directe toeschouwer maakt
Drie jaar na de publicatie van het manifest werden de eerste twee Dogma-films gepresenteerd: Vinterbergs Festen (Dogme #1), dat op het Filmfestival van Cannes de Grand Prix won, en The Idiots (Dogme #2) van Von Trier. Het bleken twee vuistslagen van films: de een toonde een familiediner waarbij de oudste zoon een verbale atoomboom op de onderlinge familieverhoudingen gooit. De ander liet een commune van ‘idioten’ zien, bestaande uit mensen die doen alsof ze verstandelijk beperkt zijn. Dogma 95 bleek een gouden formule om intermenselijk ongemak op de kijker over te brengen. De onopgesmukte aanpak leidde tot een homevideo-achtige stijl die je een veel directer toeschouwer maakt van de acteurs, die naakter zijn dan ooit – soms zelfs letterlijk (zoals in de beruchte orgie-scène uit The Idiots). Festen werd een regelrechte klassieker, The Idiots cult en een must-see uit het vroege oeuvre van Von Trier.
Uiteindelijk werden er 31 Dogma-films gemaakt, maar het succes en niveau van de eerste twee zou nooit worden geëvenaard. Een aantal zijn alsnog absoluut de moeite waard en tonen de variatie die er mogelijk was binnen de strikte regels van het manifest. Zo is Italian for Beginners (Dogme #12) van Lone Scherfig een romantische zwarte komedie vol eenzame verschoppelingen die elkaar treffen bij een cursus Italiaans. Open Hearts (Dogme #28) van Susanne Bier kiest eveneens voor een romantische toon én heeft Mads Mikkelsen in een vroege hoofdrol.
Eén Amerikaanse filmmaker liet zich al snel inspireren door het manifest: Harmony Korine. Na zijn bizarre debuut Gummo, maakte hij het al net zo vervreemdende Julien Donkey-Boy (Dogme #6), waarin onder andere Werner Herzog een rolletje vertolkt. Filmgekken als Korine (en Herzog eigenlijk ook) maakten al films met hetzelfde soort ongepolijste bravoure dat Von Trier en Vinterberg vertoonden. Niet vreemd dus dat juist zij zich tot het manifest aangetrokken voelden.
Is het na 30 jaar dan helemaal over en uit voor Dogma? Zeker niet
Dogma 95 bloedde uiteindelijk langzaam dood en met de afnemende productie nam ook de kwaliteit van de films af. De betrokken filmmakers zelf werden ook minder radicaal. Susanne Bier (In a Better World, Bird Box) en Lone Scherfig (An Education) groeiden beiden uit tot internationaal succesvolle filmmakers, al opereert Harmony Korine nog altijd in de marge.
Vinterberg behaalde grote successen met conventionelere films als Jagten en Druk; Von Trier zou zijn enfant terrible-imago nooit meer afschudden, zichzelf opnieuw blijven uitvinden en ook Cannes nog regelmatig opschudden. Zijn honger naar vernieuwing (en schandaal) bleek alleen te stoppen door het echte leven: vanwege een Parkinson-diagnose werd hij onlangs opgenomen in een zorgcentrum.
Is het na 30 jaar dan helemaal over en uit voor Dogma? Zeker niet. Op het afgelopen Filmfestival van Cannes werd het manifest nieuw leven ingeblazen en Dogma 25 is een feit, uiteraard met 10 nieuwe regels en nieuwe filmmakers die besluiten het radicaal anders te doen.
