Regisseurs Severin Fiala en Veronika Franz over Des Teufels Bad: ‘We houden er niet van als films je vertellen hoe je je moet voelen’

Des Teufels Bad is een film waar je met zo min mogelijk info naartoe moet gaan. Nee, maar echt: als je ‘m nog niet hebt gezien, bookmark dit interview dan, sluit het af en ga naar de filmagenda om een kaartje te reserveren. Regisseurs Severin Fiala en Veronika Franz praten met liefde over hun sluimerende horrorfilm, maar ze hebben eigenlijk het liefst dat je helemaal zelf ontdekt hoe de wereld die ze hebben gebouwd werkt. Niet omdat Des Teufels Bad een soort 18e-eeuwse Trap vol plottwists is, maar omdat hun hoofdpersonage Agnes (wiens verhaal gebaseerd is op het leven van echte vrouwen uit die tijd) de weg door haar leven zelf ook niet echt weet.

Voordat we Agnes (gespeeld door Anja Plaschg, die ook de soundtrack van de film componeerde en muziek maakt onder de naam Soap&Skin) ontmoeten, laat Des Teufels Bad ons eerst een andere vrouw zien. Ze staat tentoongesteld – bij wijze van waarschuwing – na haar executie: ter dood veroordeeld voor de moord op een kindje. De diepgelovige Agnes, pas getrouwd en volledig verdwaald in het monotone bestaan van haar man (die niet eens te porren is om met haar naar bed te gaan) kijkt geïntrigeerd – jaloers? – naar de rottende ledematen. De dood voelt voor Agnes vrijer dan het leven, maar zelf haar dood bepalen is ondenkbaar. Is dít dan de manier?

Tegenwoordig wordt dit fenomeen suicide by proxy genoemd: mensen die een misdaad plegen waar de doodstraf op staat, om zo een einde aan hun leven te kunnen maken zonder de doodzonde van zelfdoding te begaan.

Des Teufels Bad speelt zich af in 1750. Hier, op het Oostenrijkse platteland, staat God op de eerste plaats en hard werken op nummer twee. Plek voor de complexe gevoelens van Agnes – melancholie, verwarring – is er niet, laat staan een remedie voor haar depressie. Filmmakers Fiala en Severin (Ich seh ich seh, The Lodge) nemen je mee in haar frustratie en zucht naar steeds naarder wordende kwakzalverij, een zoektocht die extra hard binnenkomt als je net als Agnes niet weet waar ze naartoe leidt. De perfecte film voor iedereen die het liefst pas de zaal inloopt als de trailers al zijn afgelopen, dus, én om heel lang over na te praten.

Dat napraten deden we met Fiala en Franz via Zoom. Het werd een gesprek over wel of geen context geven, films maken zonder voorgekauwde boodschap en het verfilmen van depressie. Onderstaande is zonder spoilers – beloofd – maar lees voorzichtig.

De context van jullie film wordt pas helemaal aan het eind duidelijk. Waarom hebben jullie daarvoor gekozen?

Severin Fiala: ‘Veronika en ik worden zelf als kijkers graag verrast. We houden er niet van als films ons vertellen hoe je je moet voelen, wat je ervan moet denken. We houden van films waar we onze eigen gevoelens op kunnen projecteren. Films waar je zelf een weg door moet zien te vinden.’

Pas aan het eind begrijp je Agnes een beetje. Dat is moeilijk, maar we nemen graag risico’s.

Veronika Franz: ‘Als we de context aan het begin hadden gegeven, krijg je als kijker een soort kaart waarmee je door de film kan navigeren. Dat zou afdoen aan het plezier dat je met een film kan hebben. Je moet zelf ontdekken hoe de wereld van de film werkt. Voor ons voelt die wereld vreemd, maar voor iedereen in het verhaal is het doodnormaal. Dat contrast heeft een groter effect als je het als kijker zelf moet uitzoeken. Je moet vragen stellen.’ 

Het zorgt er ook voor dat de film een portret wordt van Agnes, in plaats van de periode. 

SF: ‘We wilden dat het publiek achter Agnes zou staan. De film is niet bedoeld als geschiedenisles. Je moet een emotionele band opbouwen met het leven en de mentale toestand van Agnes, voordat je kan nadenken over het bredere fenomeen waar ze voor staat.’

VF: ‘Iemand die zo melancholiek is als Agnes wordt al snel een passief personage. Dat maakt het moeilijk om sympathie voor haar te voelen. Ze praat niet over haar inner life. Pas aan het eind begrijp je haar een beetje. Dat is moeilijk, maar we nemen graag risico’s.’

SF: ‘Hetzelfde geldt voor mensen met depressie. Het kan soms lastig zijn om als naaste om betrokken te blijven – om iemand leuk te vinden – omdat het frustrerend is als iemand zo passief is. We wilden eerlijk zijn over depressie, maar het publiek moest Agnes ook leuk vinden en verliefd op haar worden. Daarom heeft het jaren geduurd voordat het script af was.’

De film is gebaseerd op gebeurtenissen uit de 18e eeuw, maar eigenlijk is het een verhaal van alle tijden. Had het zich ook in het nu kunnen afspelen?

SF: ‘Toen we de verhalen uit die tijd lazen, viel het ons op hoe modern het voelde. Agnes is een perfectionist die nooit gelukkig met zichzelf kan zijn. Ze is altijd bang dat ze niet goed genoeg is; dat de hele wereld zal instorten en dat dat haar schuld is. Dat zijn heel moderne thema’s. Tegenwoordig is het misschien niet de kerk die je dat gevoel geeft, maar kapitalisme. De maatschappij is veranderd, maar de druk om te functioneren blijft hetzelfde. Suicide by proxy is als fenomeen ook nooit echt verdwenen. Zelfmoordaanslagen worden vaak gepleegd door mensen die aan depressie lijden en zo gerekruteerd worden door religieuze organisaties. Het is een manier om een einde aan je leven te maken én in de hemel te komen. We hebben nagedacht over een epiloog over het heden, maar dat werd too much. De film zegt al genoeg over vandaag.’

Het eentonige werk is ook een belangrijk onderdeel van de film, en een oorzaak van Agnes’ depressie waar veel mensen zich in kunnen herkennen, denk ik.

SF: ‘Dat komt ook uit de verhalen waar de film op gebaseerd is. Het enige wat wij hebben toegevoegd kwam vanuit Anja, de actrice die Agnes speelt. Ze herkende zich in het personage. Agnes is enorm getalenteerd, ze hoort muziek in dingen die anderen als lawaai zien. Tegenwoordig zou ze muzikant of zangeres kunnen zijn, maar dat was destijds ondenkbaar. Dat vonden we tragisch: Agnes noch de rest van de samenleving weet een oplossing voor haar problemen.’

Je kan niet alleen maar verhalen blijven vertellen waarin vrouwen slachtoffers of engelen zijn. Het zijn gewoon mensen.

VF: ‘Ik denk dat het vergelijkbaar is met nu. Mensen die niet functioneren binnen het kapitalisme vinden we lui en nutteloos. Terwijl ze misschien wel heel veel talent hebben. We zien alleen het falen. De druk waar vrouwen onder staan is weinig veranderd. Je moet aan zoveel verschillende verwachtingen voldoen. Het is heel moeilijk om daar uit te breken. Dat maakt het misschien ook een frustrerende film. Je wil niet alleen dat het personage zich losbreekt uit dat ritme, maar de film ook.’

Is het moeilijk om een film te maken die zo frustrerend is om te kijken?

VF: ‘We wilden het publiek écht in Agnes’ schoenen zetten. Je moet de zwaarte van het werk op het land voelen. Ook voor Agnes is het frustrerend. Er is geen uitweg. Je reist met haar de duisternis in. Die frustratie is het punt.’

SF: ‘Het grootste compliment dat we als filmmakers kunnen krijgen komt van mensen met depressie, die zeggen dat ze eindelijk een manier hebben om aan anderen te laten zien hoe ze zich voelen. Het is lastig om die gevoelens te omschrijven. Deze film kan een tool zijn. Dat vind ik heel mooi, maar het maakt de film ook moeilijk om naar te kijken.’

Wordt het dan niet lastig om een punt te maken?

SF: ‘We wilden geen boodschap meegeven. We zijn geen postbodes. Films hebben de neiging om antwoorden voor te kauwen, om heel duidelijk te maken wat je van iets moet vinden. Suicide by proxy is zo’n complex en tegenstrijdig fenomeen. Dit zijn vrouwen die slachtoffer zijn van de maatschappij, die vreselijk lijden. Tegelijkertijd zijn het ook moordenaars. Daar is geen makkelijk antwoord op, je kan het niet zomaar begrijpen. De film gaat je niet vertellen wat je daarvan moet vinden.’

VF: ‘De geschiedenis van vrouwen is lang ongestudeerd gebleven. De heksenjachten waren het eerste hoofdstuk waar interesse in werd getoond, omdat dat een moment in de geschiedenis is waar je vrouwen heel helder als slachtoffers kan zien. Het stukje geschiedenis dat wij in de film beschrijven is lang onopgemerkt gebleven omdat het complex is. Ik vind het een fijn idee dat vrouwen soms dingen verkeerd doen. Je kan niet alleen maar verhalen blijven vertellen waarin vrouwen slachtoffers of engelen zijn. Het zijn gewoon mensen. Ik denk dat het heel noodzakelijk is om dat in te zien.’