Regisseur Ameer Fakher Eldin over Yunan: ‘Het gaat mij om de persoonlijke, menselijke en emotionele ervaring van ontheemding’

In slow-burner Yunan van regisseur Ameer Fakher Eldin, reist schrijver Munir (Georges Khabbaz) vanuit Hamburg naar een Duits eiland in de Noordzee om een einde aan zijn leven te maken: hij wil af van een generationeel trauma, de ontheemding en zijn leven in ballingschap. Munir komt aan in een klein idyllisch hotel dat wordt gerund door Valeska (Hanna Schygulla) en haar zoon Karl. Het oubollige hotel lijkt niet per se op volle toeren te draaien, maar eigenaresse Valeska weigert Munir een hotelkamer te geven. Waarom mag hij hier niet wezen? Zou het zijn omdat hij Arabisch is?

Uiteindelijk windt Munir haar om zijn vinger en een eind verderop blijkt nog een kamer vrij. Al lijkt het meer op een opslagruimte, vol oude fietsen en stoffige kasten. Prima, hij heeft als banneling voor hetere vuren gestaan. Munir spendeert zijn dagen denkend aan een verhaal van zijn dementerende moeder, dat over een herder en zijn vrouw in een bergachtig landschap gaat, ergens in het Midden-Oosten. Het is een fabelachtige vertelling, en een houvast voor de poëtische en suïcidale Munir.

Wanneer een ongekend zware storm het eiland nadert, lijken het einde van Munirs leven en het einde van de wereld met elkaar verweven. Munir blijft veel binnen, zoekt een plekje aan de bar, ontmoet de locals, en er ontstaat zelfs een vriendschap met hoteleigenaar Valeska. Want als je zo geïsoleerd met elkaar samen zit, dan moet je elkaar wel leren kennen. Die ‘enge Arabische man’, blijkt toch niet zo gevaarlijk.

Waar Munirs roots liggen is onduidelijk, maar daardoor is zijn verhaal juist weer herkenbaar voor veel vluchtelingen, mensen uit het Midden-Oosten en iedereen die niet-westers is, of niet bij ‘de norm’ hoort. Wat wel duidelijk is, zijn de roots van de in Duitsland wonende regisseur Ameer Fakher Eldin: hij is Syrisch, Palestijns en Oekraïens. Drie nationaliteiten die maar al te goed weten wat ontheemding en leven in ballingschap betekenen. Op de Berlinale spreken we de regisseur over zijn film Yunan, die dit weekend (28 mei t/m 1 juni) te zien zal zijn op het Arab Film Festival Rotterdam. Dat we niet weten waar Munir vandaan komt, deed Fakher Eldin met opzet. ‘Ik wil Munirs afkomst niet onthullen, omdat ik me meer wil richten op zijn psychologische reis, om het verhaal van ontheemding universeler te maken.’

‘Ik kom zelf uit het zuidwesten van Syrië, uit de bezette Golanhoogten. Al meer dan vijftig jaar is het een gebied in Israël, maar in de jaren 60 was het Syrisch. En om het nog ingewikkelder te maken: ik ben geboren in Kiev in Oekraïne. Mijn ouders studeerden daar, maar na de val van de Sovjet-Unie keerden ze terug naar de Golanhoogten, waar ik opgroeide.’

‘Ik zou zeggen dat Syrië mijn thuis is: in de zin van cultuur, taal, mijn ouders. Maar zelfs al is het mijn thuis, ik kan er niet komen. De ontheemding die je ziet in Yunan, dat is mijn realiteit. Voor mij is een thuis of een vaderland een fantasie geworden. Ik heb geen herinneringen aan Syrië als thuisland, maar het ís mijn thuisland. Dus mijn herinneringen komen voort uit fantasieën, gebaseerd op de ideeën die ik denk te hebben over mijn jeugd daar.’ 

Ontheemde mensen hebben soms alleen hun fantasie als kans  op verlossing

‘Je zou het nostalgie kunnen noemen, maar het is geen verlangen naar een echt verleden. Het is juist een verlangen naar een verzonnen verleden. Het gaat mij dus niet alleen om de geografische, maar ook persoonlijke, menselijke en emotionele ervaring van ontheemding. Yunan kan je ook zien als een film over eenzaamheid. Munir is iemand die eigenlijk niet zoveel van zijn eigen achtergrond weet en juist daarom de wens heeft om verbinding te vinden.’

‘Tijdens het schrijven van deze film was de eerste vraag die in me opkwam: wat gebeurt er als je je moeder vergeet en wie ben jij nog als je haar vergeet? En hiermee bedoel ik dan niet zo zeer een letterlijke moeder, maar een figuurlijke moeder – Syrië. Zij is mij vergeten. Daarna kwam de vraag: kan je delen van je verleden vergeten en is het mogelijk dat het verleden jou kan vergeten? Al deze vragen zijn existentieel en zwaar, maar belangrijk. Het antwoord op deze vragen – over een verleden in vergetelheid – is verbeelding. Ontheemde mensen, maar ook eenzame mensen, hebben soms alleen hun fantasie als kans op verlossing. In Yunan worden fantasie en realiteit met elkaar verweven. Ze vloeien in elkaar over, vinden troost bij elkaar.’

‘Yunan is een inkijkje in de psychologische wereld van de banneling. Zodra je verbannen bent door oorlogen of nationale crises, verlaat je je land, ga je naar een andere plek en een andere cultuur – en word je daar een vreemdeling. Je kan een geweldig leven hebben, integreren, jezelf vinden, maar er zal altijd iets ontbreken. En als je het geluk hebt dat je moederland weer veilig is en je terug kan gaan, dan zal je je ook daar een vreemdeling voelen. Daarom kan je bannelingen zien als degenen die het meeste hebben verloren, als mensen die in de tijd zijn opgeschort. Dit is de zwaarste tol voor de menselijke ziel op reis van dit leven.’

‘Mijn grootmoeder had de ziekte van Alzheimer en het enige wat ze zich nog goed kon herinneren was een bizar verhaal dat ze bleef herhalen, iedere keer een beetje anders. Het verhaal in een verhaal in Yunan is hierop gebaseerd. Munirs moeder is ook dement. Aan de telefoon – ver van hem verwijderd – vertelt ze iedere keer hetzelfde verhaal. Hiernaar luisteren vindt hij het zwaarst: ze herkent zijn cultuur, noemt hem bij zijn Arabische naam en in haar onzinnige verhaal kon hij haar en hemzelf vinden in ruimte en tijd.’

Munir vindt juist aan het einde van de wereld acceptatie. Waarom kan dat niet ook op andere plekken?

‘Munir wil een einde maken aan zijn leven, reist naar het einde van de wereld en vindt daar mensen die daar al hun hele leven al wonen. Het is belangrijk om de mensen die wonen op het eiland ook als gemarginaliseerde mensen te zien. De meeste Duitsers weten niet eens van deze plek. De inwoners voelen zich vergeten door Duitsland. Ze willen hun land behouden en willen daar blijven, ook al maakt een naderende storm dat bijna onmogelijk. Dit is mijn punt: dat Munir juist hierheen reist en juist aan het einde van de wereld verbinding en acceptatie vindt. Waarom kan dat niet ook op andere plekken?’

‘Aan het begin van de film vraagt Munirs zus hoe het leven in Hamburg is, en hij antwoordt met: ‘niets beweegt hier, behalve de wolken’. Als hij later in het gras ligt en naar de wolken kijkt, staan ze stil. De wolken stoppen met bewegen en hij begint zelf te bewegen. En dit is waar Yunan over gaat: over de reis van Munir, van fantasie naar naar realiteit.’